(fantaziya-mistik hekayə)
I kitabdan
Mənə yəqin ki, dəli deyirsiniz!
Kimin ağlına belə bir şey gələr?! Kimin ağlına gələ bilər axı?! Kimin ağlına gələr ki, kimsəsiz bir təpəyə sığınan bu ilanın balası insan kimi insana valeh olar, insan olmaq acısı duyar! Bu hadisə o qədər heyrətamizdir ki, eşidəndə adamın ağlı qarışır, bütün bədəni əsir!..
Boz təpədə çovğun uğuldayır, sanki fəryad edirdi. Külək fit çalaraq zaman zaman çovğunun, tufanların aşılayıb,təmizlədiyi bərkimiş boz təpələrdən heç nə qopara bilməsə də onlara çırpılırdı. Qara daşın göbəyində isə bir ilan özünə yer etmişdi. O buradan insanlara baxırdı. Boyu kişi boyundan hündür, bədənində bir neçə xal olan bir ağ ilan…
Cindi-Çap adlanan yerdə, qayalıqlar arasında, yerin dərinliyində yuva qurmuşdu. Oraya insan əli çatmazdı, quş belə səkə bilməzdi. O burada bu qayalıqlar aradında yaşayırdı. At yarışı məsafəsi qədər olan bu torpaq haqqında insanlar “çoxdan” bəri bir əfsanə danışırdılar…
Deyilənə görə, bir vaxtlar bu təpə gül çiçəklərlə örtülmüş yaşıl bir yer olub. Çılpaq qayanın yanından bulaq çağlayırmış, gənc qadınlar bulaqdan aşağıda şəlalədə çimib yuyunurmuşlar. Və bir gün… həmin gün o kəndin başına bu müsibət gəlir. Quldurlar hər tərəfdən müdafiəsiz adamlara hücum edirlər, kəndi yandırırlar, külünü göyə sovururlar! Suda yuyunan qızları mühasirəyə alırlar və əsir götürmək istəyirlər. Qızların arasında bir sehrbazın yeganə qızı da vardı. Bu sehrbaz yayda qar yağdıra,qışda bülbülə nəğmə oxutdura bilən bir sehirbaz imiş. Qız da atasından bir çox sehir öyrənibmiş.
Qız deyir: “Gözləsək onlar bizi əsir alıb sonra da başımıza oyun açacaqlar!” Xalqımıza düşmən olan qatillərin əlinə düşməkdənsə, gəlin ölümə pənah aparaq!” – atasından öyrəndiyi tılsimlərin ən ağırını qarğışlarla qarışdıraraq oxuyur. Bu zaman yer qarışır, bir anın içində qaranlıq çökür, göylə yer arasında şimşək, ildırım çaxır, dağlar yerindən tərpənib dağılır, yer yerindən oynayır! Bir bəla gəlir! Sıldırım qayalar bir birindən ayrılır, qadın və qızlar, quldurlar silahları, atları, paltarları qarışıq hamısı o qayanın içinə girirlər. Budan sonra bu təpə bax belə ağlayır, şəlalə, bulaq quruyur. Bu zülmün qarşısında qurumalı idi.
Artıq heç kim ora gedə bilmir. Burada yerin altına girən bütün canlılar, heyvanlar bir daha çölə çıxa bilmirlər. Buna görə də bu yer Dəli-Çap adlanır və buraların yalnız ilanların məskəni olduğu deyilir!
***
Haqqında danışacağımız ağ ilanımız da o ilanların vətənindən gəlib. Sanki Allah onun taleyinə bunu yazmışdı və o, uşaqlıqdan insana yaxın idi. İnsanlar getdikləri yerləri dövrə vurar, qayalıqların arasında gəzərdi. O insan cəmiyyətinə yaxınlaşdıqca, cəmiyyətin insanlığa sığmayan tərəflərini də görürdü və bunlar ona çətinliklər yaşadırdı. Bu gedişlə, onun həyatı getdikcə mürəkkəbləşir və axırının nə olacağı bilinmirdi…
***
Tufanın uğultusu hələ də səngiməmişdi. Hava yaxşı olsaydı, indi günorta olduğu, günəşin zenitdə olduğu görünərdi. İlan havanın əlverişsizliyinə məhəl qoymadan inadla insanlara tərəf getməyi gözünün altına almışdı. O əvvəlcə qıvrılaraq sonra isə düz şəkildə şütüməyə başladı. Bərk küləyin qaldırdığı toz torpaq onun hərəkətinə mane olsa da, o buna fikir vermədən hərəkət edirdi. Üstünə yığılan qumu silkələyərək üstündən atırdı. Onun içindəki həsrət onu ilhamlandırır, güc, qüvvət verirdi.
Ah, o payız hadisəsi olmasaydı, indi heç kim bu inadkar ilanı dayandıra bilməzdi! O həmişəki kimi kəndə qədər heç bir maneəyə rast gəlmədən sürünə bilərdi. Belə olan halda hətta Qızmonçok da onun gəldiyini hiss edib, əlindəki yaylığını və qırmızı paltarının ətəyini, qollarını yelləyərək yolla qaçardı! İlan da onun dalınca gələrdi. O qızı görməsəydi , evə özü saldığı cığırla girərdi!
Yaxşı insanlar kimi, uzun müddət qucaqlaşardılar! Qızmonçok sevinclə Canla qucaqlaşar və tanqodakı kimi dövrə vurardılar. Belə olan halda onlara baxan ata-anaları sevinsinmi, yoxsa kədərlənsinmi, bilmirdilər. Qızmonçokun qollarından sürüşüb Asılbeklə Sırqanın ayağına tərəf gələndə onu üzü uşaq üzü kimi məsum, gülümsər olurdu. Həsrətini gizlədə bimirdi. Onlara da sevgi dolu nəvazişini göstərərdi.
Sırqa ərinin yanında bir az tərəddüd etdi, amma salam verdi:
- Necəsən, Can? Yaxşısanmı?.. – nəvazişlə gülümsədi. Yalnız bundan sonra Asılbek dedi:
- Gəlmisən?!
Ancaq təkcə onun sözlərindən ilan çox şey başa düşdü. Bilməsə də, yenə də nədənsə… bəli, ata kimi, ya sadəcə bir insan kimi… Ruhun sirri…Ruha qarşı gizli bir istilik və şəfqət hiss olunurdu. Eyni zamanda Asılbek ilanın hər yaz belə qayıtmasını istəmirdi.
Qızmonçok Canla bir kənara çəkilib uzun müddətli həsrətdən sonra gözlərini yumub fikirlərə dalırdılar.
Qızmonçoq daha sonra ilandan qışı necə keçirdiyini soruşdu. İlan çaşqın idi. Necə deyə bilərdi ki, bütün qışı heç nə bilmədən yuvada yatıb?! Bu, yuxu görən məxluqa ağır gəlirdi, çünki o, artıq Qızmonçokun qarşısında heyvan idi. Qız onun gözlərindən nə düşündüyünü oxuyurdu. İlan da dostunun nə düşündüyünü, onun gözlərindən nə gizlətdiyini görürdü. Qız yenə gülümsəyib onu yanağına sıxır, məmnun halda onu sığallayır,oxşayır, məhəbbətlə baxırdı.
– Bəlkə o zaman mənə yazığı gələrdi? – İlan beynində dedi, “Bəlkə də…” Axır ki, qız daha heç nə soruşmadı. Özündən danışdı. Deyirdi ki, qışda da sənin üçün darıxıram, onu neçə dəfə yuxuda görüb, hətta onun şəklini betaranın-tikmənin üzünə naxışlayıb, o yükün altından kiçik, gözəl bir sandıq çıxarıb irili-xırdalı xeyli tikmə çıxardı. Üzərində müxtəlif ilan təsvirləri olan ağ paltarlar. İlan onların hər birinə baxır, qızın sənətkarlıq xüsiyyətlərinə heyrət edir, onun ağ, balaca, yumşaq əllərinə heyran olurdu. Amma daxilində bir görünməz bir hiss vardı. Bu hiss onun içini yandırırdı! Onun da belə əlləri, ayaqları olsaydı, Qızmonçoqa bir neçə hədiyyə həsr etməzdimi!
Xəyallarının bu məqamına gələndə yenə ucadan fısıldadı və uzun müddət ah çəkdi: “Qışşş!..” – deyə Can inildədi.
Nədənsə ona elə gəldi ki, vaxt keçmir, dayanır, sonra özünü narahat hiss etməyə başladı. Yenidən xəyallardan ayrılıb başını aşağı saldı və kəndə tərəf baxdı. Bir-iki kəndlidən başqa heç kim və heç nə gözə dəymirdi!
Birdən ilanın ağlına nəsə gəldi və o ayağa durdu.Hər şeyi riskə atdı. Sürətlə dönüb kəndə tərəf götürüldü!
Payızdan yaza qədər keçən vaxt elə bil bir əsrə bərabər idi. Həsrəti o qədər güclü idi ki, bədəni başından qabaqda gedirdi.
Yerə dəymədən şütüyən ilanı dayandırmaq mümkün deyildi! Onun qarşısına bir şey çıxsaydı, kim bilir nə olardı?!
***
Ox şəkilli ilanın gözləri önündə çatma qaşlı qız canlandı. Onun qırmızı geyimini külək yelləyirdi. Bunun atdınca isə qızın səsini duydu.Amma səs çatmadı, çünki külək ortadan əsdiyindən səsi itirirdi.O hiss etmişdi,qızın burada olduğunu bilirdi! Ona görə də Qızmonçoq da onun gəldiyini hiss etdi, bir növ təcili işarə verdi və bundan sonra nə olacağını danışmağa başladı! Beləliklə, onu sinəsindən itələyən külək də səsə qulaq asır, nəfəs alırdı!
Tezliklə külək yavaşıdı …
İlan dayanıb qulaq asdı. Amma yenə də küləkdən qızın səsini tuta bilmədi. Onun sözlərini sanki külək alıb aparırdı. O heç zaman tufana, borana məhəl qoymazdı. İndi isə əsəbiləşdi, əsəbiləşdi və çovğuna qəzəbləndi! Ona görə də o, ağır bədənini çətinliklə dartıb axırıncı uçuruma çatdırdı, yarıya qədər uzanıb aşağı baxdı.
***
İlanın dayandığı bu təpədən kənd ovuc içi kimi tam aydın görünürdü. Təpənin bir tərəfi güney olduğundan, ətəyi əsl yay idi. Daha sonra kənd evləri başlayır. O evlərdən bir az kənarda olan , üstü qamışla örtülmüş yastı boz damlı, maral gözü kimi parıldayan pəncərəsi olan ev ilanı xüsusilə cəlb edirdi. Özünü ona daha yaxın, öz evindən də yaxın hiss edərdi. Üstəlik, ev ilan üçün yalnız o evin yerləşdiyi yer deyil, həm də orada yaşayan insanlara münasibəti ilə yadında qalıb.
Axşam o pəncərədən çəhrayı bir işıq düşürdü.
Yaxından baxsanız, görərsiniz ki, ortada bir ocaq yanır, onun işığında alnına yaylığı bərk bərk bağlamış arıq, solğun bir gənc qadın xəmir yoğurur , ya da qab qacaq yuyur. Evin sahibi – hündürboylu, enli kürəkli, bu şən adamı ilan sevirdi. Bəzi insanlar kimi həmişə dayanıb durmurdu. Axşamlar o komuz çalar, bəzən biləyini üzünə tutub uzun müddət bir melodiya çalardı. Belə olan halda xanımı gördüyü işdən əlini çəkər, ərinə iltifat göstərib məmnunluqla baxardı. Əslində ilan əvvəlcə Kyzmonçoku təqlid edirdi, sonra isə həqiqətən bütün bədənini açır, Asılbekin qabağında bükülür, bəzən də melodiyaya qulaq asmaq üçün başını qaldırırdı.
Bütün bunlar ilan üçün təsvirolunmaz sevinc və gözəl anlar idi! Kızmonçok üçün isə daha sevincli ,fərəhli idi! O uşaqlıqdan komuz dinləməyi çox sevirdi. Atasının sağ dizinə yaxın oturaraq gah ona qarşısında oynayır, gah da komuzun simlərində çalan barmaqlarından gözünü çəkmədən sehrli taxtadan çıxan ecazkar aləmə qulaq asırdı. Atası Kızmonçoka uşaqlıqdan musiqini aşılaya bilmişdi. O komuzun ecazkar səsinə heyranlıqla və böyük sevgi ilə, heyrət ilə qulaq asardı. Gözləri atasının komuzun simləri üzərində sürətlə gəzən barmaqlarını heyranlıqla seyr edərdi.
Kənd sakinləri Qızmonçokun uşaqlıqdan daha ağıllı və fərasətli olduğunu deyirdilər:
“Oğlan kimi bir qızdır” deyirdilər. Qızın paxıllığını çəkirdilər. Ana isə qızına nəzər dəyəcəyindən ehtiyatlanaraq deyirdi:
- Dəli oluram da! Niyə bu qədər bu uşaqdan danışırlar? Allah, balamı bəd nəzərdən, soyuq sözlərdən qorusun! – deyərək Sırqa ana qızının boyunu sevərdi. Qızının tez böyüməsini istəyirdi.
Lakin Qızmonçoq yetkinləşəndə də insanların gözündən və sözlərindən yenə yayınmadı. Əksinə, onun haqqında getdikcə daha çox “şayiələr” və söz-söhbətlər yayılmağa başladı. Ən çox da qızın gündə bir dəfə tək dağa çıxması camaata müəmmalı idi! Bunu ilk görənlər:
- Bu qızın bədəninə cin girib ,o cinlərlə oturub durur -deyirdilər! Günun günorta vaxtı qız öz özünə danışaraq kənddən kənara çıxırdı!
Bir başqaları deyirdi:
- Yox, onu aparıb gətirənlər var! Hayaletler, sağ-salamat aparıb gətirirlər! – deyirdilər. Son zamanlar belə şayiələr yayılmağı dayandırıb:
- Yox, -deyirdi bəziləri-Qız deyir ki, ilanların dilini bilir. Camaatdan gizlin tək gedib ilan paltarı geyinir!
- Sən deyəsən, heç nə başa düşmürsən! Qız hamilədir! Özü də ilandan! Deyirlər ki, əjdaha aya və günəşə çatanda qadına çevrilir! - deyirdilər və qorxdular, nə olacağından narahatmış kimi sakit danışırdılar. Bu yaramazlar Asılbekə böhtan atmağa, arxasınca daş atmağa başladılar?! Haqqında qeybət etməyə başladılar.
İlan bunları düşünərkən gözlərini bağlayaraq havanın qaraldığı vaxtı gözləyirdi.
Bədənini silkələyib dərindən nəfəs aldı, bir tərəfdən diqqətini yayındırmaq, digər tərəfdən də keçmişi bir daha ölçüb-biçmək, araşdırmaq üçün bütün həyatını gözləri önündə canlandırmağa başladı. Kızboncok dağa daha ehtiyatla qalxırdı. Bu bədxah insanların dedi qsundan qurtarmaq mümkün deyildi. Amma ona təsəlli verən bir sevgi vardı. Əsil sevgi!
***
Bəli, bu somo kimi olan ağ ilan balaca, arıq ilan idi! Qız da hələ yeriyə bilmirdi, ana döşündə körpə idi. İkisinin yaxınlığı o günlərdən başlamış və getdikcə məhəbbətləri şirin hisslərə , saf məhəbbətə çevrilmişdi. Nəhayət, ürəklərində sözlə ifadə olunmaz bir münasibət qurmuşdular. İnsan və ilan taleyi. Nə qədər çətinliklər yaşadılar, acınacaqlı nəticənin ağrıları…
O günlər hər ikisinin ən gözəl günləri idi.
Bu dünyanın qaydaları olmasaydı, hər kəsin öz taleyi, iki fərqli həyat tərzi olsa da, birinin insan, digərinin heyvan olduğunu belə düşünmədən, bəlkə də eyni duyğuya boyun əyərdilər. Sevgi ilə dünyanı birlikdə gəzmək, dolaşmaq?! Amma Həyatın qanunlarını dəyişmək mümkün deyildi. Bu dünyada doğulduqdan sonra onun qanun və qaydalarına tabe olmaq vacibdir. Ona görə də insanın insan, heyvanın isə heyvan qalması daha yaxşıdır. Bu qaydalar olmasaydı, onlar sevgi dolu həyatlarını birgə keçirər, dünyanı, kainatı bir yerdə dolanardılar. Amma haradan…
Dediyim kimi, bu hekayə belə başladı…
Bir ilan balası qurşağa qədər qalxan otların arasında çəmənlikdə oynayıb əylənirdi. O şıltaq və çox oynaq idi. Sürünməyi öyrənəndən sonra bir yerdə durmazdı. Üstəlik, digər ilanlardan bir qədər fərqli idi! Belə ki ətrafdakı gözəlliyə biganə deyildi, insanlar tərəfə çox meyl edirdi. Ana ilan əvvəlcə bundan qorxurdu, balasını nə qədər danlasa da, nə qədər insanlardan,gözəllikdən əylənməkdən çəkindirmək istəsə də, o buna nail ola bilmədi. Axırda təslim oldu. Bala ilandakıbsevgi , məhəbbət duyğuları ana üzərində qalib gəlmişdi.
Gözəlliyi sevən bu balaca, qaçır,durur, buludları seyr edir, göyün gözəlliyini, bulağın axmasına, şırıltısına qulaq asırdı. Qırmızı çiçəkləri seyr edirdi. Hündür daşların üstünə çıxırdı. İnsanların yaşam tərzinə baxır, onunla əylənirdi. Bu ikiayaqlı və dördayaqlı məxluqları niyə sevdiyini bilmirdi.
Bəzən özü də insan olmaq, insanlarla qaynayıb-qarışmaq istəyirdi.
Xüsusən də caylooda-yaylaqda bu boz ev-yurt tikildiyi gündən. Hər gün səhər tezdən günəşlə yarışır, genəşin çüalarından tez daşlı yerə çıxırdı və tənha bir çınqılın üstündə sürünürdü. Xüsusilə hündür daşların üstündə gəzməkdən xoşu gəlirdi. O, gözlərini parıldadaraq uzun müddət ətrafını izləyirdi, insanların hər hərəkətinə, yerişinə diqqət edirdi. Lakin hələ çox şeyi başa düşəcək qədər ağıllı deyildi. Ona görə də bəzən təkcə beyninə deyil, bütün bədəninə: “Niyə?,” “Nə üçün”- sualları verirdi.
Onun sevmədiyi bir şey vardı, niyə hamı ondan qorxur. “Niyə?! – ilan oğlan həmişə düşünürdü, – Mən onlara nə pislik etmişəm?l! Əksinə, mən də tullanan quzularla, çəpişlərlə, buzovlarla, qulunlarla, balaca oğlanlarla, qızlarla oynamaq istəyirəm. Hətta bu körpə ilan onun üzərində uçan qanadlı quşa heyran qalırdı. O da quşlar kimi qanadlarını çırpıb göylərə qalxıb uçmaq istəyirdi.
Amma ilanı heç kim başa düşmürdü. Kim ona rast gəlirdi, ondan qaçırdı. Onun uzandığı daşlara yaxınlaşan adamlar, oyy- deyərək hərə bir tərəfə qaçırdılar. Yazıq ilan. Onun bu durumunu təsəvvür etmək çətindir. İnsanlarla üz üzə gəlmək ona çox çətin idi. Bir dəfə o heç özü də bilmədən düz kəndin içinə gəlmişdi. Böyük bir yurtun(evin) qabağında dayandı. İçəridən qazan-tava şaqqıltısı, insan hay küyü, qadın gülüşləri eşidilirdi. Bu səslərə uşaq səsi qarışmışdı.
Hər şey ona tanış görünürdü. Elə bil keçmiş həyatında bütün bunları eşitmişdi.
İlan balası çaş baş qalmışdı. Neçə vaxtdır səbirsizliklə gözlədiyi bu evə indi girirmiş kimi dayanmışdı, amma hansısa gözəgörünməz qüvvə onu tutub saxlayırdı.
Elə bu vaxt bir adam qəfildən evdən çıxdı və onu gördü.İkisi də uzun müddət gözlərini bir-birindən çəkə bilməyib, bir-birlərinə baxdılar.
Asılbek indiyə kimi çox ilan görmüşdü. Amma bu ilan digərlərindən tamamilə fərqli idi – ağ ilan idi. Cəmi iki və ya üç qarış uzunluğunda olan bala ilan!
Hətta Asılbek, dayanıb baxmasaydı, onu çubuq kimi bir şey hesab edəcəkdi, zərərsiz bir şey kimi görəcəkdi! Asılbek onun ilan da olsa, gözlərindən ziyansız olduğunu gördü. Amma onu yenə də bir vahimə,qorxu basdı. İlan lap qabağında idi. Üstəlik, düz qapının ağzında olan evə baxan və həvəslə içəri girməyə cəhd edirdi. Asılbək ilana “Dur-r!” dedi. Bu söz onda xoş, həm də xoşagəlməz və qeyri-müəyyən bir hiss buraxdı. Ona elə gəldi ki,o Asılbeki haradasa görüb.Bu onun insanla ilk qaşılaşması idi.Yuxusuna girdiyi vaxtdan her zaman onu dusunurdu, bilmirdi bu yaxsıdı yoxsa pis.
Əvvəlcə bala ilan axmaq kimi yerə uzandı və adamın bütün hərəkətlərinə məhəl qoymadan ona baxdı.
Bu vaxt Asılbek dəmir belə tərəf cumdu, onu götürüb hirslə ilana tərəf fırlatdı.Bala ilan arxasında lapatkanı hiss edərək dala belə baxmadan qaçmağa başladı. Lapatka göydə uçub onun arxasında yarıya qədər yerə saplandı. Əgər ilanın ilan cəldliyi olmasaydı,yəqinki ülgüc kimi iti lapatka onu iki bölmüşdü.Bu bir anda baş verdi. İlan geri çəkilərək qəzəblə-”Mən sizə nə pislik etmişəm” dedi. Öz sualına cavab tapmamış öz-özünə dedi-”Kaş böyük ilan olaydım”. O gəldiyi yerə tərəf getməyə başladı.
“Mən iri ilan olanda!..” deyə içindən mızıldandı, amma fikirləşdi ki, böyük ilan olsa belə, insanı insanın ilanı təhqir etdiyi qədər təhqir edə bilməz. İnsana bağlanmaq bir yana qalsın, insanla heyvanı ayırd edə bilməyən naməlum böyük qüvvə tərəfindən aldanılmışdı?..
Balaca ilan beləcə sərt qayalığa qədər gəldi və orada dayandı, arxaya dönüb baxdı. O bərk hirslənmişdi. Hirsindən , əsəbindən bura necə çatdığını belə bilmədi.
Bu zaman artıq günəş dağların dalında gizlənmişdi. Kəndin yarısı işıqlı görünsə də ,yarısı kölgədə qalmışdı. .Bir azdan sonra qaranlıq qarışacaqdı. Gecə düşürdü. Canlı aləmlə bərabər hər şey yavaş yavaş yuxuya gedirdi. Ətrafa sakitlik çökürdü. Amma bala ilan bunu istəmirdi! O nədənsə həmişə işıqlı gündüzü istəyirdi. Həmişə hərəkətdə olmaq istəyirdi ,aktiv həyatı sevirdi. Səhərdən axşama qədər o gəzməkdən yorulmaq bilməzdi.
***
Asılbek komuzunu dınqıldadırdı. Qızmonçoq öz adəti üzrə atasının yanına iməkləyir və balaca əlləri ilə ona toxunaraq öz dilində nəsə deyirdi. Ata isə gözlərini yumub barmaqları ilə simlər üstdə gəzişərək heyrətamiz bir musiqi ifa edirdi. Qab qacağı yumaqdan başı açılan Sırqa nəhayət , başının şalını düzəldib mehribanlıqla ərinə tərəf baxdı. Sonra o da gəlib ərinin və qızının yanında oturdu. Dərin məhəbbətləilə ərinə baxmağa başladı. Qollarını onun boynuna doladı və üz-gözündən,dodaqlarından öpməyə başladı. Asılbekin komuzun simlərində gəzən barmaqları dayandı, musiqi susdu.
-Canım mənim!..- qadın pışıldadı, – Nə yaxşı ki, sən varsan! Mən sənsiz nə edərdim?.. Sən mənim ürəyimsən, canımsan!..
Xanımının sevgi dolu ehtiraslı pıçıltıları Asılbekə bir anlığa hər şeyi unutdurdusa da , yenə də özünü ələ aldı və komuzunu kənara qoyub dedi:
-Qızmonçoq nə fikirləşər?..
Sırqa üçün fərqi yox idi. O ərinin boynuna sarıldı və onun bir az əvvəl komuzun dayandığı dizləri üzərində oturdu.. Başını onun sinəsinə sıxdı. Qızmonçoq ata-anasının bu hərəkətlərinə sevinirmiş kimi onların üzünə baxaraq gülümsəyirdi. Elə bil ki, onları bir birinə qısqanırdı. Azılbek qızını və xanımını -hər ikisini bərk bərk qucaqladı. Hər ikisini qoxlayırdı, səadətdən sərxoş kimi olmuşdu.
-Yataq daha, can,-xanımına dedi.,- Sən qızı yatırt, mən də bir heyvanlara, mal-qaraya baxım.
Asılbek gələnə qədər, o yatağı açdı və qızı nənnidə yerləşdirdi. Sırğanın qara gözləri qaranlıqda bir az da tündləşmiş görünürdü. Bu ona daha da gözəllik verirdi. Kirpikləri elə bil o gözəl gözlərin keşiyində durmaqdan həzz alırdı. O döşünü qızın ağzına söykədi və gözlərini yavaşca yumdu. Bu hissi ana olanlar bilər. Sirqa beləcə qızı yatırtdı, paltarını dəyişib gecə donunu geyindi. Saçlarını açıb buraxdı və ərinin dalınca çıxdı. Ürəyində bir narahatçılıq vardı.
O lap gecə pərisinə bənzəyirdi. Dabanına kimi ağ geyimdə idi. Asılbek bu totuq bədənli pərisini çox asanlıqla yuxarı qaldırıb qucağında körpə uşaq kimi fırladırdı. O xanımını fırlatdıqca fırladırdı…Dağ mehi də onlarla bərabər həzin bir rayihə yaradaraq onları müşayət edirdi. Ağ donun altından girib saçlarına qədər gedir, onları darayaraq sanki səmaya səpələyirdi. Onlarla bərabər elə bil Ay da, dağ da fırlanırdı. Ulduzlar isə utanırmış kimi gah gizlənir, gah da görünürdülər, sayrışırdılar!
Birdən Sırqa başını Asılbekin çiyninə qoyub gülə gülə:
-Asıke?
-Hə?
- Aya bax, o da bizə baxır.
Doğrudan da, dümağ gümüş sini kimi parıldayan dolu Ayın işığı onların üstünə tökülürdü. Azılbek gülümsəyərək onu özünə sıxdı. :
-Gör necə işıqlıdı! Necə gözəldi! Əgər bir qızımız da olsa,onun adını Dolunay qoyarıq.
Beləcə xəyallara daldılar.
***
Bu gecə onlar bala ilanın yuxusuna girdilər. İnsanın ilandan nə qədər zəhləsi getsə də, onu öldürmək istəsə də, yenə də insan onun xoşuna gəlirdi.
Ağ örpəkli, üstü tikmə bəzəkli arxalıq geyinmiş qadın qucağında körpə tutmuşdu. Ağ dişləri onun gülüşünə xüsusi gözəllik verirdi. Onlar ilana yaxınlaşırdılar. Ilan qaçmaq istəyir ,amma nədənsə başını və quyruğunu oynadır, amma yerindən tərpənmirdi. Bu zaman kişi əyilib ilanə əlinə alır. Qadın onun başını tumarlayır, sonra bütün bədənini quyruğuna kimi sığallayır. Balaca adamçığaz da əllərini ona tərəf uzadır. Sonra onlar dördü də bir yerdə yaşıl otun üstü ilə harasa uzaqlara gedirlər.
***
Səhər açılan kimi bala ilan yuxudan oyandı və şehli otların arası ilə, islanaraq yurta tərəf süründü. O kələ kötür daşların üstünə çıxaraq yenə də yurta tərəf baxmağa başladı. Bala ilan dünənki incikliyi bu gecəki xoş yuxudan sonra unutmuşdu.
Evin xanımı çölə əldə toxunma bir xalı sərdi və beşiyi onun üstünə çıxartdı. Beşikdəki körpənin üzərinə əyilərək əmizdirdi və onun əllərini qundaqdan çıxarıb sərbəst buraxdı.
Beşik, nənni ilan balasının çox xoşuna gəlmişdi. Körpə qığıldanır, əl qolunu or abura atırdı. İlan balasına elə gəlirdi ki, körpə məhz onu çağırır. O yavaş-yavaş özünü itirdi və körpəyə hayıl-mayıl oldu. Ona tərəf hərəkət etməyə başladı. Axır axırda o lap körpəyə yaxınlaşdı. Körpə isə elə bil onu hiss edirdi. O qığıltısını kəsdi və başını ona tərəf çevirib ətrafı dinləməyə başladı. Bununla sanki onu yanına “çağırırdı”. İlan qorxurdu ki, birdən evdən o kişi çıxar, amma evdə xanımdan başqa kimsə yox idi. Qadın evə girdi. Bu fürsətdən istifadə edən ilan balası bir anda beşiyin yanında dik dayandı. Balaca inzancığaz və ilan balası bir birinə səssizcə baxdılar və körpə tezcə gülümsəməyə başladı. Onlar arasında bir ünsiyyət yaranmağa başladı… Körpə əlini ilan balasına tərəf uzadıb ona toxunmağa çalışırdı. Bala ilan isə böyük həvəslə beşiyin dirəyinə sarılıb başını aşağı yuxarı çevirməyə başladı. Bu zaman evdən o qadın çıxıb düz onlara tərəf gəlməyə başladı. Bu zaman qorxmuş ilan ələ keçməmək üçün tez özünü palazın altına soxdu.
-Nəyə gülürsən, gözümün işığı? Humay anamı, mələklərmi güldürür?! -deyib ana uşağı geyindirməyə başladı.- Ümidim mənim,gözəlim mənim! Həə… qızım indi bir candonu, qırmızı tikməli arxalıq geyinəcək. Həə qırmızı qızıma çox yaraşır! Tez cırılsın, tez yırtılsın arxalığın, qızım mənim! Paltarların ömrü uzun olmasın, öz ömrün uzun olsun, həyatım mənim! Bunu mənim əlim yox, pərilərin sehirli əlləri tikib!-Batma, Zuura…
İlan insan olmasa da sürünən olsa da,o da ana məhəbbətini,ana sevgisini anlayırdı. Qızını qucağına alan ana birdən xalçanın altındakı ilan balasını tapdaladı. Balaca ilan dəhşətli bir ağrı hiss etdi. Az qala qadını sancacaqdı.
Həmin gecə bala ilan “evə” getməyib çınqıllıqda gecələdi. Amma o bilmirdi ki, anası narahatdı, onu səbirsizliklə gözləyir. Bilmirdi ki, anası axırda dözməyib onu axtarmağa çıxacaq. Tapmayanda isə gedib insanların evlərini alt-üst edəcək.
***
Gecə.
Ana ilan birbaşa yurta gəldi. Bu ev ana ilana yaxşı tanış idi. O oğlunu axtarmaq üçün bura çox gəlmişdi. Yurtdan adamların danışığı, uşaqların gülüş və arada bir ağlamaq səsləri gəlirdi. “Bunların uşaqları yanındadı, heç bir qayğıları zadı yoxdu!.. Bəs mənim balam?.. Görəsən haradadı?” -Bütün bunları düşünərək ana ilan yurtun dəmir hasarına tərəf süründü. O bütün evin içini işıqlandıran kerosin lampasının işığında iri sobanın içində odunun necə çatırtı ilə yandığını gördü. Sobanın üstündə qazanda nəsə qaynayırdı. İlan fikirləşirdi ki,balası buradadı. O bala ilanın burada olacağını gözləyirdi. Gözləyirdi ki balasını burada tapıb evə aparacaq.Təəssüf ondan bir xəbər yox idi, görünmürdü də. Ananı təlaş bürüdü. “Onu öldürməyiblər ki?” “Bəs hanı?”. Bu fikirlərin içərisində ikən önun gözü önünə balasının cansız bədəni gəlirdi. Bu fikirlər onun canına üşütmə saldı. Oy … aman Allah, sən saxla! Allah eləməmiş, belə bir şey olsaydı, onda o ananı heç kim, heç nə saxlaya bilməzdi.
İlan ana birbaşa qapıya süründü! Səssizcə sürünüb içəri girdi. Onun sakitcə içəri girməsindən gənc ailənin xəbəri belə olmadı. Yalnız balaca körpə qız onun gəldiyini duydu, bir anlığa heyrətlə ona tərəf baxdı və yaxın adamını qarşılayırmış kimi astanaya tərəf qol qanad açdı. Bunu hiss edən ilan nəzərə çarpmamaq üçün yerə döşənmiş keçənin altında gizləndi.
***
Hava tam qaranlıqlaşdı. Göydə artıq Ülkər ulduzları görünürdü. Bu üç nəfərin danışığı da tamam kəsildi. İlan hərdən balacanın imrənməsini və ananın yavaşca beşiyi yelləməsini eşidirdi. Tündükdən səmanı seyr edən Asılbek çevrildi və sulara qərq olmuş kimi dərin yuxuya getdi. Onun nəfəs alması ilanın lap qulağının dibində idi.
Bayırda da sakitlik idi. Atların tappıltısı, təsadüfən kişnəmələri tamam kəsilmişdi. Kainatın özü dərin yuxuya getmişdi.
Ana ilan bu zamanı gözləyirdi. O bütün ətrafı çox diqqətlə dinlədi,sonra həm hissiyat üzvləri ilə, həm də intuitive olaraq boz yurtun içini tam araşdırdı. Başa düşdü ki, onun balası burada yoxdu. Bu yaxşı hal deyildi. İlan balasının burada olmaması ana ilanı yaxşı olmayan fikirləri düşünməyə vadar edirdi. Bədəni bumbuz oldu. Gözləri hədəqəsində çıxacaq vəziyyətə gəlmişdi. Gözləri od tutub yanırdı. O yerindən tərpənməyə başladı.
Yanı üstündə yatmış Asılbek sinəsində bir xışıltı hiss etdi. Əli ilə yorğanın altından sinəsini yoxladı. Heç nə yox idi. Yenidən yanı üstə çevrilib yatmağa davam etdi.
-Hələ yatmamısan?-Sırqa qızını oyatmaqdan qorxaraq pıçıldadı.
-Yox
-Mən də. Nəsə ürəyim döyünür.
-Niyə?
-Bilmirəm…- Sırqa nəvazişlə ərinə sıxıldı,
-Yata bilmirəm…
Bu zaman ilan onların ətrafından sürünüb beşiyə yaxınlaşdı, hərəkətsiz dayanıb uşağın nəfəs almasını dinşəməyə başladı. İstədi uşağı çalsın, amma bunu etməyə ürəyi gəlmədi. Yenə də analıq hissi, ana ürəyi onun qisas hissinə məğlub oldu. Övladının əvəzinə qisas almaq istəyən ilan:” Bala itirməyin nə olduğunu qoy bilsinlər. Qoy içləri yansın. Mənim kimi fəryad etsinlər”… Birdən onun ağlına bir fikir gəldi və həmən geriyə döndü. Beşiyin yanında körpənin süd şüşəsi vardı. O şüşənin içinə zəhərini püskürdüb tökdü və bundan sonra sakitləşdi. Məhəbbətdən məst olmuş cütlüyə baxdı və Qızmonçoka da bir nəzər salıb gəldiyi yolla geri qayıtdı.
Dərddən yanıb yaxılan, ürəyi od tutub yanan ana ilan hönkürtüylə ağlayaraq yerə sıxılaraq gedirdi. O öz özünə and içib söz verdi ki, ürəyi sakitləşənə qədər insan nəslini sakit buraxmayacaq, daim onlardan intiqam alacaq!
Bu zaman çınqıllıqda daşın altında yatan bala ilan yerindən atlandı, anasının iyini hiss etdikdə bir qədər dik dayandı. Anasını tanıyanda sevinclə özünü onun üstünə saldı.
Eyni vaxtda Sırqa da balasının yanında idi. Qız nədənsə narahat idi. O əvvəlcə yarıyuxulu zıqqıldayırdı. Anası döşünü vermək istədikdə ağzını yana əydi, götürmədi.Sırqa beşiyi yelləyərək layla çalmağa başladı:
-Canım balam, a lay-lay,
Körpə balam , a lay-lay.
-Varım dövlətim, körpə quzum,
Sənə qurban, özüm, gözüm.
Aa…Aa… A…Aa…Aa…A
Körpə beşiyi heç bəyənmədi. Narahatlığı daha da artdı. Başını o tərəf bu tərəfə çevirərək daha da bərkdən ağlamağa başladı.
-Canım mənim, körpə quzum! Sənə nə oldu?-dedi və əyilib döşünü bir daha körpənin ağsına soxmağa çalışdı. Amma qız anasının döşünü indi qəti götürmədi. Bundan sonra ana ərini-Asılbeki oyatdı:
-Atası, oyan bir. Qızın harası isə ağrıyır, nədi?! Onda belə şey olmamışdı… Süd verimmi,qızım mənim? – o həyəcanla ,təlaşla ətrafını əli ilə yoxlayaraq süd şüşəsini axtarmağa başladı. Uşaq da elə bil nəysə bir şey hiss etmiş kimi qışqırırdı.
***
Elə bu vaxtda ana ilan oğlu ilə qarşılaşmışdı. Oğlu qəfildən sağ salamat onun qarşısına çıxmışdı. Oğlunu sağ salamat görən ananın gözləri hədəqəsindən çıxacaq dərəcədə böyüdü! Bala ilan isə anasına şırmanmağa başladı. O quyruğunu bulaya bulaya əqiq kimi gözləri ilə anasına elə mehriban baxırdı ki!.. Ana ilan az qala huşunu itirəcəkdi. Ana gözlərinə inana bilmirdi. Yerində tir kimi donub qalmışdı. Handan hana ana özünə gəldi və asta səslə fısıldadı:
-Ts-s-s-s! Ts-s-s-s!..-Bu fısıltı fitə də oxşayırdı, dərin nəfəs alıb köks ötürməyə də… Qəm, kədər dolu bu ağır səs ananın ürəyinin lap dərinliklərindən gəlirdi.
Yalnız bundan sonra ona şəfqətlə baxan oğluna tərəf əyildi və balasına sarmaşdı. Ayın qaranlıqlardan süzülən işığı altında bala ananın gözündən süzülən şeh kimi iki damcı su gördü!..Təəcübləndi. Ağlamağın nə olduğunu bilməyən bala nə biləydi ki, sonralar o da ağlayacaq!.. İndi isə tezcə yadından çıxdı.
Ancaq xoş anlar çox sürmədi. Balasının körpə qoxusuna sərməst olan ilan birdən gərildi, oğlunu boynundan yerə atdı. Silkələndi və yurta-boz evə tərəf yerindən ox kimi götürüldü. Anasının boynundan yerə düşən bala ilan da onun dalınca götürüldü. Anası ondan kifayət qədər aralansa da, o anasını təqib edir, ona çatmağa çalışırdı.
***
Bu vaxtı yurtda-boz evdə çaxnaşma var idi. Uşaq rahat yatdığı yerdə birdən ağlamağa, kürlük etməyə başlamışdı. Valideynləri nə qədər onun ətrafında dolansalar da, başına fırlansalar da, yalvarsalar da qız sakitləşmirdi. Ağlamaqdan bütün tərə batmışdı. Asılbek lampanı yandırdı və lampanın işığında şüşəni tapıb xanımına uzatdı:
-Al yedir onu! Gör içirdə bilirsənmi?..
-Hə bu dəqiqə…
Sırqa nə qədr eləsə də Qızmonçok şüşədən südü içmədi. Başını inadla yana çevirərək ağzını qaçırırdı.- Əmmir!-Ana ağlamağa başladı. Çünki qız əvvəllər heç vaxt belə olmamışdı. Ona nəsə olmuşdu elə bil.-Aman Allah, neyləyim indi mən?! Canım, ürəyim, Qurban olum sənə, nooldu sənə?.. Sakit ol! Sevimcim mənim…Ay, ay,.. Asılke, birdən onu cücü zad dişləyər, a? .-deyə ərinə müraciət etdi.
-Allah, sən özün saxla! Allahım ona dəymə!- Asılbek nədənsə ilan balasını xatırladı. O qızı qucağına götürüb var-gəl edə-edə onu sakitləşdirməyə çalışdı. Beynindəki bu fikri atmaq üçün özü özünə daxilən etiraz edərək yenə xanımına:
- Ona süd ver, süd içsə sakitləşəcək.-dedi. Bununla o fikirlərdən qurtulmaq istəyirdi.
Çarəsiz qalmış Sırqa əli ilə şüşəni axtardı və…önünə baxdıqda yerində donub qaldı. Onun şüşəyə uzanan əli göydə qaldı və bütün bədənini bir üşütmə, titrətmə bürüdü . O qeyri-ixtiyari qışqırdı:
-Aa-aa-aa-a!!!- səsi ətrafdakı sakitliyi alt üst etdi. Bu zaman artıq ilanın yarısı içəridə lap qadının yanında, qalan hissəsi isə çöldə idi. Onların nəzərləri bir birinə sataşdı. Onlara baxan Asılbek yerində donub qaldı. Bədənindən kəskin bir üşütmə keçdi və onu tər basdı.
Qara xallı iri bir ilan. Lampanın işığında onun qorxunc gözləri daha da dəhşətli görünürdü! Asılbek vəziyyəti dəyərləndirib tez özünü ələ aldı. O evin arxasında gördüyü ilan balasını xatırladı. Deməli yaxınlıqda onların yuvası vardı!
Qışqırdıqdan sonra Sırqanın dili tutuldu və sakitcə oturub ilana baxırdı. İlan isə gözünü ondan çəkmir yan baxışla Asılbekin hərəkətlərini izləyirdi. Asılbek ilanla insanın qarşılaşması haqqında anasından çox şey eşitmişdi. O ilana baxaraq,gözünü belə qırpmadan az qala dodaqlarını belə tərpətmədən pıçıldadı:
-Sakit…
Yalnız bundan sonra Sırqa özünə gəldi və iniltisini dayandırdı. İlan da gərginlikdən azad olub bədənini boşaltdı. Həmişə insanlara haça dilini göstərdiyi kimi dilini bir neçə dəfə bayıra çıxardı:
-T-s-s-s…
Evə məzar sükutu çökdü. Hətta uşaq da ağlamağını kəsib balaca əllərini açıb yumaraq “oyuncaq” götürürmüş kimi ilana tərəf uzadırdı. Onu tutmağa, ona toxunmağa cəhd edirdi. İlan hərəkətə gəldi və bir anda süd şüşəsinə sarıldı. Bütün ailə həyəcandan donub qalmışdı.
Sırqa bunun yuxu və ya reallıq olduğunu anlaya bilmirdi. Onun bədənini bütün tər basdı, özünü itirmiş halda yerə oturdu, artıq heç nə eşitmirdi. Necə olsa da Asılbek möhkəm dayandı, özünü itirmədi. O bu böyük ilanın hər hərəkətini izləyirdi. Kimin ağlına gələrdi ki, ilan gecə vaxtı evə girib hər şeyi alt-üst edər. Asılbek bunu kimdənsə eşitsəydi, inanmazdı!
Süd şüşəsinə dolanmış ilan başını bir az qabağa uzatdı, bu zaman şüşənin çatıltısı eşidildi və evdəkilər yerə şüşə qırıqları töküldüyünü gördülər. Şüşənin dibi bütövlüklə yerə düşdü, içindəki süd isə ilanın boynundan axaraq xalçaya hopdu. Yalnız bundan sonra o sakitləşdi, silkələnərək üstünə yapışmış şüşə qırıqlarını yerə tökdü və qapıya yaxınlaşdı. Bütün bunların ardından Asılbek qapıda anasının dalınca sürünən bala ilanı görəndə bildi ki, məsələ nə yerdədi: “ O məndən balasını vurduğum üçün qisas aldı”.
Bu müəmmalı hadisədən, ilanlar çıxıb gedəndən sonra onlar ikisi də, sakitcə oturmuşdular. Birdən Sırqa hıçqıraraq ağlamağa başladı. Asılbek bir qədər yüksək səslə:
-Sakit!
“Yenə nəsə ola bilər”?!- Sırqa düşündü və təlaşla ətrafına baxdı:
-Qızmonçok?!- deyə o qışqırdı və ayağa qalxdı..
Onun həyəcanını anlayan əri dilləndi:
-Ss-s
-Sakit! Oyadarsan!
Qızmonçok sakitcə yatırdı.
Ana və bala ilan isə qara buludlar kimi qəmli kədərli, sirli soraqlı dağlara tərəf hərəkət edirdilər.
***
Qorxudan və üşütmədən Sırqanın dodaqları titrəyirdi. Asılbek qızı onun qucağına verib tülkü dərisindən olan kürkə bürüdü. Özü isə dizi üstdə oturaraq şüşənin parçalarını yığmağa başladı. Hər yeri yoxladı, hətta barmağını südün axdığı keçənin altına soxub oranı da yoxladı.” Bu nə tapmacadı? İlan bununla nə demək istəyirdi? “- bu və bu kimi suallar onun beyninə yağış kimi yağırdı. Amma heç bir cavab tapa bilmirdi. Bu nə demək idi? Burada nə ola bilərdi? İlanın qisas alması üçün süd şüşəsini zəhərləməsi, balasını diri tapdıqdan sonra bu sürünənlərin qayıdıb boz evə gəlməsi, zəhərli süd şüşəsini sındırıb zəhərli südü yerə tökməsi Yaradanla, ilandan başqa kimsəyə məlum deyildi.
Asılbek dəmir sobanı yandırdı. Quru budaqlar və quru peyin tez yanmağa başladı. Bir azdan soba guruldamağa başladı. Üstündəki çaydanlar tezcə qaynadı. Evdə həyat əvvəlki axarında davam etməyə başladı.
Ev sahibi -Asılbek qaynayan çaydandan isti çay süzüb xanımına uzatdı?
-Al,isti,isti iç…
Çay içib bir qədər qızışandan sonra Sırqa tam özünə gəldi. O dönüb ərinə:
-Asılbek gəl aşağıya ,arana enək?
Kişi cavab vermədi. O xanımının və qızının üstünü örtdü və onları beləcə yatızdırdı. Onlar tam yatandan sonra bayıra çıxdı.
Səma aydın idi. Hər tərəf sakitlik içərisində idi. Yalnız aşağıdan suyun səsi gəlirdi. Göydə ay və ulduzlar parıldayırdı. “Tezliklə səhər açılacaq” deyə təmiz havadan dərindən nəfəs aldı və beynindəki onu rahat buraxmayan suallara yenə də cavab axtarmaqda davam etdi. Asılbek: “ Bunlar qeyri-adi ilanlardı! Niyə onlar məhz mənim evimin ətrafında fırlanırlar. Görəsən nəsə bir səhv işmi tutmuşam, bu mənim günahlarımdımı? Mən nə etmişəm?!” Amma suallara cavab tapa bilmirdi. O uzun müddət çöldə gəzib yalnız ulduzlar sönəndə, dan yeri söküləndə evə qayıtdı. Sırqa hövlnak yerindən sıçrayıb durdu. Gələnin Asılbek olduğunu görsə də, uzun müddət sakitləşə bilmədi. Sırqa bütün gecəni qızdırma içində keçirmişdi.
-Hə bu mənəm, mənəm!.. -Asılbek onu sinəsinə sıxaraq sakitləşdirdi. -Artıq qorxmağa dəyməz, onlar geri qayıtmayacaq. Getdilər…
Asılbekin xanımına yazığı gəldi, ürəyi ağrıdı. Kiçik zamanda o dəyişmişdi, çox qorxurdu. Asılbek onu uşaq kimi bürüyüb yenə də yatırtdı. Nədənsə qabdakı südü fikirləşdi. Yaxınlaşıb diqqətlə südə baxdı. Süd süd kimi ,üstündə qaymaqlı adi süd idi. Yenə də şübhələndi və qabı çıxarıb südün bir hissəsini yurtun ətrafında yerə tökdü. Bütün süd süzülənə qədər baxdı. Qalanını isə quyruğunu bulayan köpəyin qabağına qoydu. Sahibinin səxavətindən təəccüblənən Kumayık arxa ayaqları üstündə oturaraq ona və qaba baxırdı. Asılbek köpəyə baxıb sakitləşdi.
***
Sırqa yüxudan oyananda günəş artıq xeyli qalxmışdı. Onun bədəni çox zəifləmişdi, başını yerdən qaldıra bilmirdi. Ərinin qayğıkeş münasibətininin düşüncələri altında zəifləmiş olsa da, yatağı yığışdırdı. Birdən gözü nəyəsə sataşdı və qışqırdı:
-Asılbek?! Asıke, söz deyirəm,bura gəl!
Asılbek atın yüyənini dirəyə bağlayıb evə qaçdı:
-Nə olub? Nə baş verib?
- Gedək,Asıke?!
O daha heç nə demədən ərinin biləyindən tutub astanadan çətinliklə keçdi və gecə şüşənin sındığı yeri ona göstərdi:
-Ora bax!- o qorxu ilə işarə etdi. Asılbek çoməlib sobanın qabağında uzanmış siçanı qamçısının ucu ilə arxası üstdə çevirdi. O siçanı atmaq üçün xəkəndaz gətirən xanımına:
-Atma!
-Niyə?-Sırqa təəcüblə soruşdu.
-Birdən zəhərli olar, itlər yeməsin deyə.
-Asıke?! Gəl, buradan köçək?!..
Asılbek yenə də susdu. Elə bil heç eşitmədi. Siçanı xəkəndaza qoyub çıxaranda dedi:
-Keçənin altındakı torpağı qazıyıb yaxşı təmizlə, qız ona dəyməsin.
Sırqa həmin gün uşağı yerə buraxmadı. Yalnız yatandan sonra onu ikiqat yorğanın üstünə qoyub keçə döşəməni çölə çıxardı. Dünən südün töküldüyü yeri qazıyıb təmizlədi və yerinə təzə torpaq tökdü.
Evdə bir siçan da vardı. Evdəkilər yatdıqdan sonra və ya çölə çıxanda bu siçan yemək axtarmaq üçün yuvasından çıxardı. Onun oynaq və daim qorxan gözləri vardı. Körpə gözləri kimi mehriban və saf idi. İlk vaxtlar o evdəkilərdən qorxurdu. Sonradan onlar bir birlərinə öyrəşdilər. Sırqa onun yuvasının qarşısına ona yem də qoyurdu. O da daha kisələri yırtmır və yorğan döşəyin içində gəzmirdi. Onun ağzı və parıldayan gözləri yuvadan görünən kimi Sırqa səslənirdi:
-Ay qarınqulu, tənbəl, tüfeyli! Artıq gəlmisən? Gedib o çöllərdə özünə yem axtarsan?! Biz gedəndə bəs axırın necə olacaq?!- deyib əlini yelləyirdi.
Yazıq siçan! İlanın qorxusundan həmişə astanada olan Sırqa indi siçanın ölümünə ağlayırdı. Nə qədər eləsə də özünü saxlaya bilmirdi. O bütün gecəni sayıqladı, və tez tez yerində sıçrayıb dururdu, hərarəti qalxmışdı.
Səhər tezdən Asılbek atla aşağı endi və ara həkimi – şaman Bubu qarı ilə qayıtdı. Bubu qarı uç gün Sırqa ilə danışdı. Onun özü də üç gün Sırqa ilə bərabər tər tökdü. Ona dualar oxuyur, pis ruhları qovmaq üçün rituallar yerinə yetirirdi. Sifəti qızarır, bozarır, ağarırdı, gözləri kiçilib balacalaşırdı ,”suf-f!” deyə üfürürdü. Hər dəfə ,”suf-f!” deyə üfürəndə onun ağ saçları bulud kimi yaylığının altından açılıb tökülürdü.
Bu arada o əllərini yanına salıb hərəkətsiz oturdu, sonra yorğun halda yenidən başladı:
-Hə yaxın gəl, görüm!-o “bir dəri, bir sümük” zərif, həm də güclü əlləriylə yenidən onu ürəkləndirdi. Arada balaca Qızmonçoka da dua oxudu.
-Allah sizi saxlayıb! -dedi, -qıza göz dəyib, çox pis göz dəyib! Amma ,baxın,Yaradanın gücünə baxın ki, ona heç nə olmayıb…
-Hansı bədnəzərdən danışırsan, apa? Biz caylooda-yaylaqda olan müddətdə onu yad adam, heş kim görməyib.
Şaman gənc anaya narazı halda çəpəki baxdı, yəni “ elə hesab edirsən ki, mən yalan danışıram?”
-Uşağa göz dəyəndə nə təhərsə keçib gedir. Burada məsələ başqadı…- o göz qapaqlarını bağladı, bir xeyli yerində oturdu və sonra yerində yellənərək :
-Bağışla, ey rəhimli Rəhman! -əllərini göyə açıb dedi-Əlsiz-ayaqsız o qara xallı ilanın bu uşaqda gözü var.
Ər-arvad ikisi də heyrətlə bir-birinə baxdılar.
-Hə apa, o ilan da tam eyni elə idi!-deyə Sırqa qışqırdı.
-İlan ikinci dəfə evinizə girib… İlk dəfə bu yerdə yatıb, -Şaman çəliklə Asılbekin yatdığı yerə vurdu. -Ocaq sönəndan sonra o beşiyə tərəf sürünüb. Asılbek , sən necəsə hiss etmisən?!
Asılbek ayağa qalxdı:” Mən? Necə?..” Sonra o sinəsində nəyinsə xışıldadığını, əliylə yoxladığını, heç nə tapmadığını xatırladı.
-Yaxşı ki, bilməmisən. -onun fikrini oxuyan qarı dedi, – Bu rəhimli Rəhmanın ,Yaradanın köməyi deyilmi… Bundan sonra ilan nənniyə sürünüb, xeyli müddət uşağa baxıb. Onda gözü dəyib…Onda uşaqlar dayanmadan ağlayır,çığırır,bağırır, sakitləşmir…- şaman gözlərini açmadan danışırdı. Elə bil öz gözləri ilə görmüşdü.
- Bəli!-sehrlənmiş cütlük cavab verdi.
-Yaxşı ki, ilan qayıdıb! Yoxsa bəd nəzər balacanı aparardı! Bunu dərk edən ilan bəd nəzərini geri götürüb.!..
- Apa, o bizdən nə istəyir?- deyə Asılbek səbirsizliklə soruşdu.
Apa daha danışmaq istəmirdi, ya da sadəcə yorulmuşdu:
- Oğul, mən qoca adamam, yoruldum! Üstəlik, mən Allah deyiləm! Yaradanın icazə verdiyindən artıq deyə bilmərəm! – söhbəti bitirdi.
Yalnız üçüncü gün Sırqa ayağa qalxdı. Sonra Bubu apa bunların üçünü də qarşısında oturtdu və qamçı ilə bir-bir onlara toxunaraq uzun müddət dualar oxudu. Sonra isə o, təsbehini barmaqlarının arasında çevirərək, dodağının altında mızıldanaraq, gözlərini yumub oturduğu yerdə yelləndi. Balaca Qızmoncoq nə baş verdiyini anlayırdi.O sakitcə atasının qucağında oturub ,şəfa verənə-şamana baxırdı. Ər arvad bir birinə baxdılar. Baxışlar ” Başqa nə deyəcək?” deyirdi. Xeyli müddətdən sonra silkələndi və özünü toparlayıb dedi:
-Lə-iləhə illəllah Mühəmmədün Rəsulillah!- bu sözləri bir neçə dəfə təkrarladı.- Əstağfurullah, Əstağfurullah!- deyərək əllərini açdı. Qarşısında oturan üç nəfərə gözləri bağlı baxaraq dedi:
-Bu qıza vergi verilib,- çənəsi ilə qıza işarə etdi,- Onun müqəddəs himayədarları var…
Bir müddətdən sonra qarı öz dünyasına keçdi və orada kiminləsə danışırdı:
-O səni tərk etməyəcək… Getməyəcək!-Bundan sonra daha da yaxın olacaqsınız!.. Əstağfurullah! Gözlərim nə dəhşətli şeylər görür,ruhum nələr görür? Dəhşətdi bu!..
Bubu susaraq diqqətlə səssizliyi dinşədi. Bir müddətdən sonra köksünü ötürərək dərindən nəfəs aldı:
-Ohhhhh!-və yorğun halda oturdu.
-Apa?!-Ürəyi sürətlə döyünən Sırqa səbirsizliklə souşdu.- Nə gördün,apa?!
Dalğın-dağınıq Asılbek də u sualı öz-özünə verdi. Amma soruşmağa özünü saxladı.
-Bilmirəm!-yaşlı qadın şübhə ilə cavab verdi.- Sevinc və ya kədər kimi görünmür! Nəsə inanılmaz bir şey!
Şaman Bubu daha heç nə demədən ətəyini silkələyib yerindən durdu:
-Mən gedəcəyəm…
-Açığını de, apa?!- Sırqa onun qolundan tutdu.-Mənə de, apa?!
-Şş! Bu nə soruşur? Gənc sadəlövh qadın?! Mən Allaham?! Mən sadəcə insanlara rəğbət bəsləyən,onlara zərər vermədən yaxınlaşan onlardan xoşu gələn ilanlardan danışıram…
-Ah…-Sirqanın ürəyi sakitləşdi, o yerindən sıçradı və həkim-şamanın çiyninə gözəl bir paltar və çapan saldı, və onun çantasına bir neçə müxtəlif pay qoydu. -Apa, bunları da uşaqlarınıza götürün.
Şaman astanadan çıxanda nəsə xatırladı:
-Yeri gəlmişkən, indi bu surunənlərdən qorxmayın. İlanlardan sizə heç bir zərər gəlməz. Onlar sizin həm sevincli günlərinizdə, həm kədərli günlərinizdə sizinlə olmaq istəyirlər…Bunu hər adama deməyin, yaxşı olar ki, gizli saxlayasınız! – o əllərini açaraq xeyir-dua verdi:
-Qüdrətli Yaradan sizi faciələrdən, xəstəliklərdən, batan şər, bəlalardan qorusun! Amiin!
Asılbek onu bir madyana mindirib evinə apardı.
***
Sırqanın rəngi açılmışdı və tam həyata qayıtmışdı. Bundan sonra Asılbek sakitləşdi.
-Apa nə danışırdı?- Sırqa axşam yeməyində soruşdu.,- çox alicənab insandı…-Qocalıb daha, qocalıq onu yenib.
-Keçənlərdə deyirdi ki, ” Bu il doxsan yaşı tamam olur”. Hələ yaxşı ki, ayaqüstdə gəzir. Möhkəmdi! Sən isə bir ilana görə aləmi qatdın,hamını təşvişə saldın. Deyirəm vaxtından tez qocalmayasan-deyə Asılbek zarafat etdi.
Sırqa gülə-gülə onun boynunu qucaqladı və:
-Yaxşı görək! Bəsdi! Bu barədə nə qədər danışacaqsan?!
-Bəs deyil! Danışacağam! Yalandımı?..
Onlar elə “söz güləşdirdikləri” yerdə də uzandılar. Onlar başa düşmürdülər ki, bu gündən etibarən inanılmaz bir hekayə başlanır…
Qızmonçok arxası üstdə oynayaraq öz dilində nəsə danışıb gülürdü. Valideynləri isə sakit uzanmışdılar. İlan balası yurtun çubuqları arasından sürünüb yarıya qədər içəri daxil oldu və buradan balaca qız üçün oynamağa başladı. Qız ona tərəf iməkləməyə başladı. Beləliklə onların arasında məhrəmlik, yaxınlıq daha da artdı
Bu demək olar ki, hər gün təkrar olunurdu.
Qızmonçoq yavaş yavaş ilana öyrəşdi. O görünməyəndə dörd gözlə onu axtarırdı, yurtun ilan gələn deşiyinə yaxınlaşıb əyilib ora baxırdı. Uşaq nə bilirdi ki, ilan nədi?!..onu oyuncaq bilirdi.. Gözləri parıldayan, haçadilli oyuncaq…
Əvvəllər Asılbek və Sırqa bunu görmürdülər. Sonradan artıq onlar da hərdən ilanı gördülər. Üstəlik Qızmonçoqun ilanla öz dilində bıdır-bıdır danışdığını ilana qarşı bir reaksiya verdiyini gördülər. Bax indi onlar Bubu qarının sözlərinə inandılar. İnandılar ki, qarı qocalıqdan, ağlına gələni danışmırmış. Onlar da ilana öyrəşdilər, onun üçün darıxmağa başladılar. Onların müstəqim, dostcanlı, xeyirxah münasibətlərini hiss edən ilan balası da onların yanında olmağa başladı. Oynamaqdan yorulan Qızmonçok yuxuya gedəndə ilan balası da qıvrılaraq beşiyin yanında yuxuya gedirdi.
Sırqa da artıq ona etibar etməyə başladı. Evdən çıxıb bir iş dalınca gedəndə uşağı tək nəzarətsiz buraxmaqdan qorxmurdu. Qapıdan çıxanda:
-Mən madyanları sağacağam, sən mənim qızıma yaxşı bax, oldumu?!-deyirdi. Belə desə də, ananın ürəyi qızının yanında idi.
Ardı var
Qırğız və ruscadan tərcümə Elli Atayurd
Yazıya 310 dəfə baxılıb
