(pritça)
…Cәmiyyәt iki qərinədən çox idi ki, üzücü və süni böhranlara alışmışdı; azad doğulan insanlar getdikcә kölә ömrü sürürdülәr. Doğma yurdunda qərib kimi yaşayan adamların öz ölülәrini ağlamaq üçün ürәklәrindә tab qalmamışdı…
* * *
…Zamanın tәbiәtdә dә keşmәkeşli vәdәsi yetişmişdi. Zirvәsinә qara buludlar çökmüş dağın әtәyindәki meşәdә әcaib bir sükut hökm sürürdü. Bu meşәdә yaxşılar az, pislәr cox idi; lәyaqәtlilәr ac, hiylәgәrlәr tox idi, haqq var, divan yox idi… Gecәli-gündüzlü qaranlığa qәrq olan guşәlәri ölüm yuvasına bәnzәyirdi. Bu meşәdә tamah yaraqlı, hәyat sönük, yollar-cığırlar kәlә-kötür idi. Susuzluqdan torpağın sinәsi cadar-cadar olmuşdu. Günәşin hәrarәtindәn erkәn xәzan görәn yarpaqlar qovrulurdu. Gözәllikdәn günbәgün mәhrum olan ağaclar çılpaqlaşan qamәtlәrini gizlәtmәk üçün meşәnin dәrinliklәrinә çәkilmişdilәr. İçinә düyün düşmüş ağacların duruşundan nigarançılıq yağırdı, quruyan qol-budaqları yaşıllıq hәsrәtindәydi, vaxtsız yerә tökülәn yarpaqlarına boylanmaqdan gövdәlәrinin beli bükülmüşdü. Nәğmәsi könül oxşayan quşların sәsi kәsilmişdi. Ac-susuz gәzib-dolaşan heyvanların iztirabları gözlәrindәn sezilirdi. Ceyranlar, cüyürlәr başqa meşәlәrә üz tutmuşdular. Uca vә düz ağacları seyrәlsә dә, meşәnin sәrvәti bol idi. Tükәnmәz, qәdim-qayım sәrvәtləri haqqında söz-söhbәt alәmә yayılmışdı. Başqa meşәlәrdәn güclü, hiylәgәr heyvanlar sәrvәt eşqi ilә bura gәlib mәskәn salırdılar. Onların güclü pәncәlәri, caynaqları meşәnin sәrvәtini, sanki, gözәgörünmәz bir dünyaya daşıyırdı. Tәbiәtin dә qara keşişlәri, keçәl hәmzәlәri, şöklü mәliklәri vardı. Tәbiәtin dә zalımları mәzlumlarına zülm edirdi. Vә ana tәbiәtin ağuşuna sığınmış bu meşәnin sevinci-nәşәsi, qәmi-qüssәsi Ulu göylәrdә әks olunurdu. Göy güzgü kimi asılmışdı meşәnin başı üstündә. Gündüzlәr günәşi, gecәlәr xal-xal ulduzları, bәyaz ayı ağuşuna alıb, dәrin-dәrin fikrә getmişdi göylәr Tanrısı!
* * *
…Meşәnin sakinlәri içlәrini qurudan, beyinlәrinin iliklәrini vәhşi bir ehtirasla didişdirәn qәm-qüssәni, dәrd-sәri, qorxu-hürkünü mürgülәyәndә dә unuda bilmirdilәr. Bu dәrd öz içlәrindә kök salmışdı, rişәlәnmışdi, qarış-qarış boy atmışdı… Naşı heyvanların mәnәm-mәnәmliyi böyük dәrd idi! Acgöz çaqqalların mәrama yetdiyi bu meşәdә hiylәgәr tülkülәr koxalıq edirdi. Gündüzlәr yaman bürkü peyda olurdu meşәdә. Nәfәs tәntişirdi, quşlar, heyvanlar dillәrini ağızlarından bayıra çıxardıb lәhlәyirdilәr. Meşәnin lap dәrinliyindә çeşmәlәr parıldayırdı, amma insafsız heyvanların tәqiblәrdәn yayınıb ilğım kimi tövşüyә-tövşüyә qeyb olurdular. Aradabir göz bәbәklәrini andıran su şırnağı dibsiz vә qaranlıq alәmin qoynunda gizlәnirdi… Fәqәt kötüklәr vardı ki, zamanın gәrdişini zәrrә qәdәr veclәrinә almırdılar. Heyvanlar vardı ki, bürkünü duymurdular, aclığa- susuzluğa yuxularında da rast düşmürdülәr. Vә dәrd- sәri başından aşan bu meşәnin ölü sükutunu qayğısız, tox gәzib-dolaşan vәhşi və harınlanmış heyvanların әcaib ulartısı, nәrәsi pozurdu. Bir dә onların qabağından artıq qalan leşlәri yeyib, gündә min dәfә özlәrini Tanrı bilәnlәrә şükür edәn qarğa-quzğunların qarıldaşmağı… Caynaqlarından meşәnin haqq-әdalәt soraqlayan sakinlәrinin qanı axan yırtıcı-vәhşi quşlar qanad çalıb yüksәkliyә uçur, zirvәlәrә qalxırdılar. Bu meşәnin şahәnşahı qosqoca, amma hәmişәcavan görünәn bir şir idi ki, әtrafına yığdığı bütün heyvanlara bәyan elәmişdi ki, ona fildәn dә böyük bir ad qoysunlar vә sonsuza qәdәr qarşısında tәzim elәsinlәr. Özü də şәninә uyğun olmayan elә şöhrәt qazanmışdı ki, hәr cığırından ölüm qoxusu gәlәn, içlәrindә intiqam duyğusu cücәrәn meşәnin әzәli sakinlәrinin halından xәbәrsiz idi. Meşә uzun illәr idi ki, onun sayәsindә cәngәllik qanunları ilә idarә olunurdu. Qoca şir tәbiәt hadisәlәrini belә öz iradәsinә tabe etmәk istәyirdi. Şirin әtrafında fır-fır fırlanan çoxbilmiş tülkülәrin, hiylәgәr çaqqalların, acgöz canavarların gün- güzaranı xoş keçirdi. Onlar meşәdәki vәziyyәti görüb – duyub dәrk etmәkdәn bacarığı üstün tutur, bacarana can qurban edirdilәr. Zorakılıqdan hәzz alırdılar. Şir dә onların pis әmәllәrinә ustalıqla göz yumurdu. Meşәnin sәrvәtindәn, nemәtlәrindәn bol-bol bәhrәlәnәn bu hiylәgәr vә hoqqabaz heyvanlar şirin qılığına girib, qulağına saxta tәriflәr deyir, hәtta onu Tanrı adlandırırdılar. Şit, bayağı tәriflәr şirin gözlәrinә alabәzәk rәnglәr çәkmişdi. O rәnglәrin içindәn boylananda şir meşәni al-әlvan qiyafәdә görürdü. Şirxan öz yırtıcılıq xislәtinә zahirdә müdriklik, dahilik vә uzaqgörәnlik donu geyindirmişdi. Onun әn böyük silahı fәndgir olması idi. Bәzәn meşәdә özünün qәsdәn yandırdığı alovu özü söndürür, yanğını isә üzünә ağ olan heyvanların törәtdiyindәn dәm vurur, divan qururdu. Ağıllı başlar onun üçün tәhlükә mәnbәyi idi. Odur ki, meşәdә ağıl sahiblәrinin başını yemәk üçün qurduğu tәlәlәrin sayı-hesabı bilinmirdi. Özünә sadiq heyvanlara güvәnci olmasa da, onların kömәkliyi ilә meşәnin әzәli vә hәqiqәt carçısı olan sakinlәri arasında düşmәn axtarırdı. Vә belә işlәrә-iştәklәrә sәrf etdiyi vaxtdan böyük hәzz alırdı. Düşmәn axtarışında rәnglәr o qәdәr tündlәşdirilirdi, yalan elә ayaq açıb yeriyirdi ki, meşәdә hansı fәslin olduğu bilinmirdi. Çinarlar, palıdlar, dәmirağaclar yaşıl libasa hәsrәt qalanda, qaratikanlar boy atıb, elә bil göylәr Tanrısının fikirdәn düyünlәnmiş alnını çırmaqlamaq istәyirdilәr…
* * *
…Bülbüllәr, sarıköynәklәr hәrdәn elә yanıqlı oxuyurdular ki… Sanki bu yanıqlı sәslәr sәrvәti talan olunan, sakinlәri mәnәm-mәnәmlik edәnlәrin әsarәtindә qalmış meşәni yuxudan oyatmaq istәyirdi. Könüllәri riqqәtә gәtirәn belә yanıqlı sәslәrin sәdası başqa meşәlәrә dә gedib çatırdı… Şirxan fәryad sәslәrindәn qәzәblәnirdi. Dәrhal әtrafında fır-fır fırlanan yaltaq vә çoxbilmiş heyvanları hüzuruna çağıtdırıb mәslәhәt-mәşvәrәt mәclislәri qururdu. Şahәnşaha asi olan quşlar guya doğma meşәnin qanunlarına xain çıxdığına görә qәfәsә salınmalı, ya da ölümә mәhkum olunmalıydı. Şirin xoşuna gәlsin deyә, azadlıq çarçısı olan quşlara hücum edәn heyvanlar qәribә yarışa girәrdilәr. Belә hücumlardan qorxub-çәkinәn digәr quşlar sәslәrini içlәrinә salırdılar, qarğa-quzğunların haray-hәşirinә dözә-dözә çarәsizcәsinә budaqdan-budağa qonub, özlәrinә yad, qәrib ömür-gün keçirirdilәr.
* * *
…Qarğalar qarıldaşmağında, qurbağalar quruldaşmağında, bülbüllәr susmağında, tülkülәr isә onları pusmağındaydı. Yol qırağındakı sıx kollarda daldalanan vә mürgü vura-vura әsnәyәn quşlar, heyvanlar kölәlik xәstәliyinә tutulmuşdular. Bu minvalla meşәdәki hәyat hәr gün belәcә zamanın ağlı-qaralı yumağına dolanırdı… Meşәnin cah-cәlalından ilhamla dәm vuran qarğaların harayı-ünü alәmә yayılmışdı. Bu yalançı, boğazdan yuxarı tәriflәrin sәsi – sorağı Göylәr Tanrısının qulağına çatmışdı. Dәrin-dәrin dәrәlәrin tuta bilmәdiyi, dağdan ağır düşüncәlәrin içindәn baxıb istehza ilә gülümsünürdü Göylәr Tanrısı. Bu istehzalı gülüşdә ciddilik duyulurdu, ağrı sezilirdi. Hәr dәfә gülümsәdikcә Göylәr yırğalanırdı, yırğalandıqca sinәsi qubarla dolurdu…
Hә, bu meşәnin hәyatı lap nağıla bәnzәyirdi; kiminә şirin, gözәl, әylәncәli, kiminә qorxulu görünürdü. Amma, o qorxunu, narahatçılığı dәrk elәyәnlәrin sayı meşәdәki hәyatın şirinliyini dadıb, gözәlliyindәn feyziyab olanlardan qat-qat çox idi! Bu meşәdә fil yox idi, amma fil qulağında yatanlar çox idi, bu meşәdә zürafә dә yox idi, di gәl ki, zürafәnin boğazından yuxarı danışanların qarnı tox idi. Nağıla bәnzәyәn günlәr, aylar, illәr elә nağıl dili kimi yüyrәk olar! Vaxt-vәdә dartılıb-daralırdı; günlәrin bir günü meşәnin harın heyvanlar oylağına çılğın ziyafәtlәr işıq salmışdı. Ac-yalavac qalan heyvanlar oylağında isә qüssә-kәdәr, ümidsizlik kölgәsi ağır- ağır, sağır-sağır sürünürdü. İşıq düşәn tәrәfdә bәbirlәr, tülkülәr, çaqqallar, canavarlar yağlı tikәlәri qanlı dişlәrinә çәkib әridirdilәr. Qarğalar da başlarının üstünü kәsdirib onların şәninә iyrәnc nәğmәlәr oxuyurdular. O nәğmәlәrdә güya meşәnin tayı-bәrabәri yox idi vә hәr qarışı bütün sakinlәri üçün tәbiәtin bәxş elәdiyi rahat beşik idi. O beşikdә dincәlәnlәr bir-birlәri ilә ünsiyyәtdә, ülfәtdә, kef – damaqda bәrabәr hüquqa malik idilәr… Qulaqları deşәn bu nәğmәlәr Göylәr Tanrısında ikrah doğururdu. Kölgә düşmüş tәrәfdәsә bu nәğmәlәrin saxtalığından cana yığılmış Casarәt zamanın fil qulağında mürgülәyәn lal sükutunu oyadırdı. Sükunәtin vәrdişkar olduğu yuxulara Cәsarәtin qәzәbindәn birdәn qığılcım düşdü. Bu mәqamda Ulu Göylәr Tanrısı Cәsarәtin hәrәkәtinә ürәkdәn sevinib güldü. Vә gülә- gülә meşәdәki mәnzәrәlәri bir-bir seyr etdi. Yerdәki hәr şeyi olduğu kimi әks etdirәn göylәrin içinә qәfil ağrılar doldu. Çoxdan qat atmış fikirlәri yumaq kimi çözәlәnmәyә başladı. Düyünlәri açılmış düşüncәlәr sinәsinә sәpәlәndi. Qoynunda ağappaq zәka ocağı şölәlәndi. Bir neçә dәfә yanıb-söndü. Bu ocağın çınqısından göylәrin ağrı-acılarına od düşdü. Ağrılar od tutub alışdıqca göylәrin әzaları titrәdәi vә bu titrәyişdәn mәşum-mәşum uğuldamağa başladı. Namәlum bir qüvvәnin tәsirindәn özü dә bilmәdi nә vaxt hönkürdü Göylәr Tanrısı. Gözlәrindә şimşәk çaxdı, göz yaşları şırıltıyla yerә axdı! Çoxdan, lap çoxdan dolmuş ürәyini boşaldırdı elә bil, cәngә-çәngә bulud saçlarının suyunu var qüvvәsi ilә sıxırdı! Meşә dә Cәsarәtә meydan verdi; torpağın daşa dönmüş köksü yumşaldı, ağacların toz – torpağı yuyulduqca tәmizlәndi, gövdәlәri dikәldi. Meşәnin sakinlәri hәzin yağış pıçıltısıyla qәmli yuxudan oyandılar. Baxıb gördülәr ki, hәsrәtindә olduqları gün gәlib çatıb! Meşәdә at oynadan bürkü köç-külfәtiylә baş götürüb yoxa çıxmışdı… Birdәn mәcrasına sığmayan sel bir qoşun sularıyla düşdü meşәyә!.. Canavarlar, çaqqallar, tülkülәr selin iri, güclü pәncәsi altında boğulurdular. Sel meşәnin adı icad olunmamış şahәnşahını axtarırdı. Nәhayәt, onu da iri bir siçovul yuvasından tapıb üzә çıxartdı. Heç o boyda cәmdәyin siçovul yuvasına necә yerlәşdiyinә tәәccüblәnmәdi dә. Adı icad olunmamış Şirxan aman istәdi ki, bir dә gücsiz heyvanları incitmәyәcәk, onların bütün istәklәrinә әmәl edәcәk, heç birindәn Meşәnin sәrvәtini әsirgәmәyәcәk. Amma sel onu köç-külfәtiylә götürüb xeyli uzaqlara apardı.
…Meşәdә şadlıq-şadyanalıq elәyәn gözәl və rəngarəng quşlar nәhәng kötüklәrin üstünә qonub seli haraylayırdılar. Sel dә öz qoşun sularıyla yıxırdı kötüklәri, o kötüklәri ki altında xәzinәlər yatırdı. Bu xәzinәlәrin gücüylә yeni-yeni meşәlәr salmaq olardı. Sevgili ağacları qovuşmağa qoymayan qaratikan kötüyünü dә sel yıxıb selova tökürdü. Cavan palıdla yemişan vüsala tamarzı qalmış lüt-üryan gövdәlәrini bir-birlәrinә sıxdılar. Suya tәşnә ağaclar qol-boyun olub minnәtdarlıq içәrisindә göylәrә baxırdılar…
Tәbiәt qara keşişlәrin tilsiminә qalib gәlmişdi. Keçәl hәmzәlәrә, şöklü mәliklәrә divan qurmuşdu. Yeni cücәrәn bitkilәrin qәribә qoxusu әtrafı bürümüşdü. Meşә sevinc içindә yaşıl donunu geyinmәyә hazırlaşırdı… Meşәdәki selin sәs-sәdası uca dağın әtәklәrindәki başqa meşәlәrә dә düşdü… Qara buludlardan tәmizlәnmiş dağın zirvәsi aydın görünürdü. Meşәdәsә səhәrdәn axşama, axşamdan sәhәrә kimi davam edәn mübarizәni Cәsarәt selin kömәkliyi ilә uğurla başa çatdırdı. Lap sübh tezdәn zümrüd otları, dümdüz ağacları, şәn vә mehriban nәğmәkar quşları, gözәl ceyranları- cüyürlәri ilә sevinib-öyünәn meşәni birinci olaraq dan ulduzu vә uca dağ zirvәsindә parıldayan nur ziyalı günәş tәbrik elәdi.
* * *
…Cәmiyyәtdә isә üzücü böhranlar hәlә dә davam etmәkdәydi.
Yazıya 29 dəfə baxılıb
