Qara zurnanın səsi adamları evdən bayıra çıxarır, sehr kimi, tilsim kimi çəkə-çəkə toy evinə gətirirdi. Ayaqlar qarışqa kimi bu səsin qaynadığı yurda tələsirdilər.
Sona qarı mağarın bir güncündə əlləri qoynunda bitib durmuşdu. Üzünə, gözlərinə dünyanın əzabı çökmüşdü. Qara zurnanın səsi qara yel kimi içərisini dalğalandırırdı. Bir az qabaq bu səs onu da yatağından qaldırıb xəstə-xəstə mağara çəkib gətirmişdi. Ancaq indi qarı onu xəstə yatağından qoparıb gətirən zurna səsini eşitmirdi, tamam özgə, indiyəcən eşitmədiyi uzaq bir səs eşidirdi.
Onu heç kəs toylarda gördüyünü xatırlayammazdı; mağarda görünməz bir yerdə dayanar, gizlin-gizlin qulaq asar, sonra da xəbərsi-ətərsiz çəkilib gedərdi.
Sona o səsin sehrinə düşüb hər şeyi unutmuşdu. O səsdən savayı heç nə eşitmirdi, eşidəmmirdi. …O səs hayandan gəlirdi belə? Birdən-birə xəyalı körpəliyinə uçdu, yaddaşının ən uzaq torpanlıqlarında ay doğdu.
… Günəşli bir yaz günü, ağacların ağ-çəhrayı çiçəklər gətirən vaxtı balaca Sona uşaqlarla gizlənparç oynayırdı; qaçıb tut ağacının iri yaşıl yarpaqlı budaqları arasında gizlənmişdi, nə qədər axtarırdılarsa, tapammırdılar onu.
Bu, indiki kimi yadındaydı.
Sonra uşaqlar onu axtara-axtara düzü-dünyanı yorub əldən-ayaqdan salmışdılar. Kor-peşman evlərinə dağılışmaq istəyəndə Sona qışqıraraq özünü budaqların arasından yerə buraxmış, güllü çit donu quru budağa ilişib cırılmış, müvazinətini itirərək boynu üstə yerə gəlmişdi.
Bunlar da yadındaydı.
Sağalandan sonra Sona yenə gizlənparç oynayırdı. İllər ötdükcə uşaqlar biri-birinin bəhsinə böyüyürdülər, təkcə Sona böyümürdü, boy əvəzinə belinin qozu dikəlib qalxırdı.
İndi o günləri xatırlaya-xatırlaya ürkək-ürkək mağarı süzürdü. Gəlini üzü duvaqlı yuxarı başda sağdışla soldışın arasında oturtmuşdular. Tanıdığı, bildiyi yaxın, doğma adamların içərisində birdən-birə qərib bir tənhalıq duydu. Qayıtmaq istədi, qaçmaq istədi, qoyub gəldiyi ölüm yatağının soyumasından qorxdu, ancaq bu qorxu, bu təlaş bircə an çəkdi, yenidən o səsin, o havanın sehrinə düşdü.
O səsi nə vaxt idi eşitmirdi Sona. O səs ruhuna, qəlbinə yayıldıqca dünyanın üzünə, gözlərinə çökmüş əzabı kölgə kimi, duman kimi çəkilib gedirdi. Sona qarı cavanlaşırdı, gözəlləşirdi. Elə bil toyu Qara Səmidin oğlu Lətiflə naxırçı qızı Gülsümə çalmırdılar, Yetim İsmiylə ona çalırdılar.
Ağappaq ay işığına bürünmüş bürkülü bir avqust gecəsi bir zaman yıxıldığı həmin iri yaşıl yarpaqlı tut ağacının altında Yetim İsmi onunla halallaşmışdı. Yetim İsmi davaya gedəndə bərk-bərk tapşırmışdı ki, gözləsin onu, qayıdacaq, qayıdannan sonra işləyib pul yığacaq, ev tikəcək, əməlli-başlı toy çaldıracaq. İndi Sona qarı birdən-birə Yetim İsminin davadan qayıtmadığını unutmuşdu. Yetim İsmini gözləyə-gözləyə qoz belinin bir az da büküldüyünü unutmuşdu.
Sonanın yaşıdlarından kimsə sağ qalmamışdı; təkcə o, Yetim İsmini gözləyə-gözləyə ömürdən bir az da möhlət istəmişdi. İndi o möhlət nə vaxtdan bəriydi qurtarmışdı, altı ay idi ki, Sona gözlərini yollardan yığmışdı, dünyaynan halallaşıb ölüm yatağına bürünmüşdü.
Qara zurna göynədə-göynədə çalırdı. Qızlar, gəlinlər əl-ələ, qol-qola yallı gedirdilər. Sona qarı heç kəsi görmürdü və heç kəs Sonanı görmürdü. O hava iliyinə qarışıb sümüklərinə yayılırdı, sümükləri öz-özünə oynayırdı.
Qara zurna oynayanları bir-bir yorub ortadan çıxarır, süst halda oturacaqlara salırdı.
Meydan tamam boşalmışdı. Zurnaçı Qara dərdli bir hava çalırdı. Elə dərdli çalırdı ki, elə bil qara zurna puçur-puçur yarpaqlayacaqdı. Elə dərdli çalırdı ki, oynamaq istəyənlər havanın sehrinə düşüb özlərini unutmuşdular, oynamaq yadlarına düşmürdü.
Handan-hana zurnaçı yorulub dayandı.
Sona qarı yerində dayana bilmirdi, əli-qolu, ayaqları oynayırdı, ürəyi oynayırdı, gözləri, bəbəkləri oynayırdı. Sona qarı nə illah eləyirdisə, özünü saxlaya bilmirdi. Və bir də gördü ki, meydanın ortasındadı. Qozbel Sona çalğısız oynayırdı. Zurnaçını da heyrət götürmüşdü; zurna dizinin üstündə ağzı açıla qalmışdı, bilmirdi gülsünmü, ağlasınmı, yoxsa çalsınmı?
Zurnaçı birdən-birə özünə gəldi, qarının oyununa uyğun çalmağa başladı, ancaq qarının havasını tapammırdı, qarı öz havasına oynayırdı, o havanın səsinə oynayırdı. O havanı heç bir alətdə çalmaq olmazdı.
Sona gəlinlə üzbəüz dayanıb oynayırdı. Elə bil gəlini qovub mağardan çıxarmaq istəyirdi, ancaq çıxarmırdı. Elə bil keçib gəlinin yanında oturmaq istəyirdi, oturmurdu.
Naxırçı qızının gözlərindən gildir-gildir yaş tökülürdü. Ancaq bu göz yaşları duvağın altından görünmürdü. Kimsə gəlib Sonanın qolundan tutmalıydı, tutmurdu. Kimsə gəlib Sonanı çəkib mağardan çıxarmalıydı, çıxarmırdı, hamı heyrət içində bu oyunun sonunu gözləyirdi.
Qarı oynadıqca mağarın qırışığı açılırdı. Və birdən qarı oynaya-oynaya gülməyə başladı. Yavaş-yavaş camaat da ona qoşuldu. Səs-küy mağarı bürüdü. Qarını görənlər uğunub özlərindən gedirdilər. Sona qarı qəhqəhə çəkə-çəkə oynayırdı, dünya dağıla vecinə deyildi. Zurnaçı hələ də qarının havasını tapammamışdı, qəribə, əcaib bir şey çalırdı. Sonra qarı oynaya oynaya mağardan çıxdı. Oynaya-oynaya həyət qapısından çıxdı. Oynaya-oynaya kəndi kəsib keçən ağ yola çıxdı.
Toy camaatı Sona qarının dalınca düşdü. Sona ayaqyalın oynayırdı, cırıq qaloşları çıxıb hardasa qalmışdı, köhnə, qara örtüyü boynundan düşmüşdü, bir çəngə ağ yumaq saçları pırpızlanıb durmuşdu.
Zurnaçı Qara əcaib havasını çala-çala qarıya çatmaq istəyirdi, ancaq çatammırdı. Camaat Sonanı qaytarmıq istəyirdi, ancaq qaytarammırdı. Sona qarı oynaya-oynaya gedirdi.
Sona qarı oynaya-oynaya birdən dikəlib durdu; kürəyindəki donqar tamam itdi. İndi dimdik oynayırdı, bayaqdan ikiqat bükülmüş qarı boylu-buxunlu bir arvad olmuşdu.
Sona qarının dikəlib durmağıyla zurnaçı Qaranın çaldığı o qəribə, əcaib hava dodaqlarında, barmaqlarının ucunda donub qaldı. İndi Sonanın qulaqlarında o hava daha aydın oxunurdu. Və Sona bayaqkı dəli ehtirasla oynaya-oynaya elə bil ki, düzdən-dünyadan çıxmaq istəyirdi, sehr kimi, ruh kimi qeyb olmaq istəyirdi.
* * *
Sabah yer üzünə dünyanın ən qərib gecəsi doğacaqdı; axşamdan başlayan payız yağışları bir həftə ara vermədən tökəcək, evləri, ağacları, yolları başdan-başa yuyub çimizdirəcəkdi.
Sona qarı bunu bilmirdi.
Sabah gecə Yetim İsmi onu tut ağacının altına çağıracaq, qolları arasına alıb gildir-gildir tökən payız yağışlarının altında bütün gecəni ovunduracaqdı.
Sona qarı bunu da bilmirdi.
Sabah gecə soyuq payız yağışlarının altında tut ağacı son xəzəllərini töküb bir daha yarpaq gətirməyəcəkdi.
Sona qarı bunu bilməyəcəkdi.
1985, Bakı
Yazıya 744 dəfə baxılıb
