Yazıçı Şərif Ağayarla müsahibəni təqdim edirik:
“Böyük məsələlərdə qənaətim İslam düşüncəsinə yaxındır”…
“Səhvlərim və zəifliklərimə görə mənə inanan oxucularımdan üzr istəyirəm”
– Səhhətiniz necədir? Eşitdim yaxınlarda əməliyyat keçirmisiniz…
– Hə, Bakı Sağlamlıq Mərkəzində öd kisəmdən əməliyyat olundum. İndi yaxşıyam. Mənim üçün zəhmət çəkən, narahat olan bütün dostlara təşəkkür edirəm.
– Məqsədim köhnə palan içi tökmək deyil, ancaq bir məsələ məni hələ də maraqlandırır. Siz Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə üzv oldunuz, sonra çıxdınız, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyində işləməyə başladınız və s. Bütün bunların səbəbi barəsində müsahibə də vermişdiniz. Ancaq mənə yenə də maraqlıdır: bir yazıçı kimi öz-özlüyünüzdə hansı kəffarəni ödədiniz ki, bu gün oxucunuz sizin səmimiyyətinizə inansın?
– Bu hadisələri avtobioqrafiyamda yeganə qaranlıq nüans hesab edirəm. Sözügedən qaranlıq nöqtənin yaranması da birbaşa öz səhvlərim və zəifliklərim ucbatından olub. Buna görə, bəribaşdan mənə inanan oxucularımdan üzr istəyirəm. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinə testlə işə qəbul olunanda Azərbaycan Yazıçılar Birliyindən istefa verib çıxmışdım. Özü də istefa verməyimə əsas səbəb kimi oradakı demokratik prinsiplərin pozulmasını göstərmişdim. Nazirlikdə işə başlayanda isə orada AYB-nin ağılagəlməyən, çox yüksək həddə təsirini gördüm. Və çox götür-qoy etdikdən sonra, başa düşdüm ki, AYB-yə qarşı getməklə burada işləyə bilməyəcəyəm. Ən azı əsəblərim tab gətirməyəcək. Düzdür, işə başlamadan istefa verib getmək də olardı, amma zəhmətimə heyifim gəldi. 6 ay gözümün ağı-qarası getmişdi oxumaqdan… Nazirlik AYB-dən başqa ədəbi qurum, AYB üzvlərindən başqa yazıçı-şair tanımırdı. Belə bir situasiyada vəziyyəti idarə etməyə gücüm çatmadı. İndi düşünürəm ki, istefa verib getməliydim. Ancaq o vaxt düşündüm ki, güzəştə gedib bir az işləməliyəm, görək nə olur. Səhvi elə burda elədim. Bu qarışıq vəziyyətdən istifadə edib, məni həm AYB-yə bərpa etdilər, həm də təqaüd verdilər. Özü də bu bərpa işini mətbuatda car çəkdilər, AYO-ya qarşı qullandılar. Bəli, bu baş verdi və təəssüf ki, baş verdi. Amma yazılar, müsahibələr ortadadır. Məndən heç vaxt AYB-çi düzəltmək olmazdı. Mahiyyət etibarilə heç vaxt AYB-çi olmadım, olmayacağam da. Sadəcə olaraq zəiflik göstərdim. Üzrüm də buna görədir. Mən kiməsə hesabat vermirəm, bircə mənə inanan oxucularım qarşısında məsuliyyət hissini başa düşürəm. Buna görə məni bağışlasınlar və kimlərinsə məni gözdən salmaq üçün bu hadisəni əlində bayraq eləməsinə aldanmasınlar. Adamı bax, bu cür ləkələyirlər. AYB ilə bağlı yazı və müsahibələrim bir yana dursun, onlar istəyən AYB-çi olsaydım məni ordan niyə çıxarırdılar ki?
– Bu gün Kulis.az saytında işləyirsiniz. Belə bir fikir var ki, “Kulisçilər” ancaq öz dostlarının yazılarını paylaşırlar. Oxucuları necə əmin edə bilərsiniz ki, sabah işdən çıxsanız, deməyəcəksiniz ki, mən orada işlədiyim üçün Qan Turalının, yaxud da Mirmehdi Ağaoğlunun yazılarını tərifləyirdim?
– Birincisi, hər paylaşım tərifləmək demək deyil. Mənim “Kulis”dən yazılar paylaşmağımın birinci səbəbi orada işləməyimdir. Amma əsasən bəyənmədiyim, hər hansı bir cəhətdən təqdir etmədiyim yazını heç vaxt paylaşmıram. Çox xoşuma gələn yazı olanda yazıram ki, “Əla materialdır”, yaxud “Gözəl yazıdır”. Yəni, xüsusi qeyd edirəm. Hər paylaşdığımı nümunə kimi göstərmək və “kulisçiləri” yerli-yersiz irəli çəkmək niyyəti güdmürəm. İkincisi, “Kulis” haqqında belə fikirlər dünyada, hətta Türkiyədə, İranda, Rusiyada gedən yaradıcılıq proseslərini bilməməkdən irəli gəlir. Düşüncə baxımından bir-birinə yaxın olan insanlar müxtəlif dərgilərin ətrafında birləşirlər və bu, adını çəkdiyim ölkələrin ümumi sənət mənzərəsini yaradır. Bu gün “Avanqard”ın ətrafında bir dəstə yazı-pozu əhli var, “Senet.az”ın ətrafında da bir dəstə. Sənin “Senet.az” saytından yazı paylaşmağın məni heç vaxt qıcıqlandırmır. Normaldır. Ola bilər ki, mən sənin zövqünə inansam da, hər hansı paylaşımını bəyənməyim. Bu da normaldır.
Üçüncüsü, məni və digər “kulisçiləri” o dərgiyə toplayan ədəbiyyata münasibətimiz və mətnlərimiz olub. Mən Qan Turalının “Mustafa” romanının redaktoru olanda nazirlikdə işləyirdim, Tural heç bir yerdə işləmirdi. Mirmehdinin “Küləyi dişləyən” əsərini təqdir edəndə, onu şəxsən heç yaxından tanımırdım, heç bir dostluq münasibətimiz də yox idi. Yəni biz dostuq deyə bir-birimizi tərifləmirik. Bizim ünsiyyətimiz mətnlərə görə yaranıb. Qan Turalı mənim hekayələrimi “Alatoran” jurnalından oxuyub yazı yazmışdı, ondan sonra yaxından tanış olduq. Prosesə sonradan qoşulan, baş verənləri yerli-yataqlı bilməyən insanlara belə gəlir ki, Şərif Mirmehdi ilə, Qan Turalı ilə dostdur deyə, Ayxan indi ora gəlib deyə onları tərifləyir. Ancaq bu belə deyil. Məsələn, Ayxan “Kulis”ə niyə gəldi? İş axtarırdı və biz onu istedadlı hesab etdiyimiz üçün işə cəlb etdik. Dostumuzdur deyə çağırmadıq. Yəni, “Kulis”dəki kollektiv dostluq üzərində birləşməyib. Ortaq ədəbi baxışlarımız və dəyərlərimiz olduğu üçün bir yerdəyik.
– Siz Azad Yazarlar Ocağının üzvüsünüz. Ancaq niyəsə sizi AYO-nun tədbirlərində çox da görmürük. Təbii ki, mən arxa fonda nə baş verdiyini bilmirəm, ancaq elə görüntü yaranır ki, sanki sizi AYO-dan bir az kənarda saxlayırlar.
– Tədbirlərə işdə olduğumuza görə gedə bilmirik. Mirmehdi də az iştirak edir. Bu yaxınlarda Türkiyədən qonaqlarımız gəlmişdi və birlikdə oturmuşduq. Rasim Qaracaya demişəm ki, seçkilər vaxtı hər hansı bir namizədə mənim əvəzimə səs verə bilərsiniz. Həm də AYO-da münasibətlər rəsmi deyil. Azad Yazarlar Ocağı təşkilatdan daha çox mütərəqqi bir ideya, bir dünya görüşüdür. Orada formal olaraq görünüb-görünməməyin o qədər də əhəmiyyəti yoxdur. Məni ən sərt tənqid edən də elə AYO-çular olub. Yəni AYO bir düşüncə, bir istiqamətdir. Bizim ədəbi mühitimizdə AYB-dən və AYO-dan başqa heç nə yoxdur. Tutaq ki, dostum Zahir Əzəmət heç vaxt bu təşkilatın üzvü olmayıb. Amma mən onu mahiyyət etibarilə Azad Yazarlar Ocağının bir nümayəndəsi hesab edirəm. Bu mənada belə bir soyuqluğumuz yoxdur. Yeni sədr Fərican xanımla və keçmiş sədr Namiqlə də bu yaxınlarda görüşmüşdük. Rasim Qaraca ilə, digər AYO-çularla demək olar ki, mütəmadi əlaqələrimiz olur. Şəxsi münasibətim olmayan AYO-çular da var təbii ki…
– Amma yaxın tarixə baxsaq görərik ki, “Kulis”çilərdən heç biri uzun müddətdir ki, bu təşkilata üzv olmaqlarına baxmayaraq sədr seçilmirlər. Bu AYO-nun “Kulis”ə qarşı bir duruşudurmu, ya sadəcə təsadüfdürmü?
– Məncə deyil. Zaman-zaman AYO-nun içində “Kulis”i tənqid edənlər olub. Məsələn, bu mövzuda Namiq Hüseynovun çox sərt tənqidləri var. Bu da artıq onun öz işidir. Ancaq “Kulis”də işlədiyimə görə hər hansı ögeylik hiss etmirəm. Hər bir təşkilatın içində adama daha yaxın olan insanlar var. Misal üçün, mən Rasim Qaraca, Azad Yaşar ilə yaxınam, Fərican xanımla o qədər yaxın deyiləm. Amma ideya və azad düşüncə baxımından məncə, ciddi bir sorunumuz yoxdur. “Kulis”lə bağlı tənqidləri də normal qarşılayıram. Ancaq hesab edirəm ki, bəzən o tənqidlər ifrata varır. Məsələn, “Kulis”in bağlanma ehtimalı olanda Namiq Hüseynov yazırdı ki, ədəbi prosesə heç bir təsiri olmayan sayt bağlanır. Bu qədər ədalətsiz söz işlətmək olmaz axı. “Kulis”i tənqid etmək üçün çoxlu səbəb tapa bilərsən, amma məhz bu cümləni işlətmək doğru deyil.
– Bilirsiniz ki, AYO alternativ təşkilatdır. Ancaq bu alternativlik təkcə təşkilatlanmada deyil. Yəni AYB-yə qarşı olmaq və yaxud da məsələn, Fikrət Qocanı tənqid etməkdən ibarət deyil, həm də bədii mətnlərdə estetik alternativliyin də tərəfdarıdır. Sizin hekayələriniz isə daha çox ənənəyə yaxındır. Bu mənada necə, özünüzü AYO-çu hesab edirsinizmi?
– Bəli, mənim nəsr yaradıcılığım ənənəyə yaxındır. Ola bilsin, digər AYO-çulara nisbətdə, daha yaxındır. Amma hesab edirəm ki, yazılarımda yeni tendensiya kifayət qədərdir. Buna görə də, bəli, özümü AYO-çu hesab edirəm. Bir şeyi də deyim ki, sırf estetik baxımdan Anarın ilkin dövr yaradıcılığı bu gün AYO-ya uyğun gəlir. Elçinin 60-cı illərdə yazdığı eksperimental hekayələri, hətta “Ölüm hökmü” romanı prinsip etibarilə AYO-nun prizmasına uyur. Bu mənada AYO daha çox təşkilatlanmaya qarşıdır. AYO-da xüsusi istiqamət şeirdəki simvolik ədəbiyyata qarşı oldu. Nəsrdə özünü reallaşdırmaq bir az çətindir, burda proses ağır gedir deyə, mətnlərdə elə də bir inkarçılıq söz konusu deyil. Qısa desəm, “Alatoran” jurnalında gedən yazılarım, kitablarım, “Kulis”dəki yazılarım nə qədər ənənəvi görünsə də, xeyli yenidir.
– “Şəkil” hekayəniz dərsliyə düşəcək deyə bir xəbər eşitmişdim. Düzü sonra necə oldu, bilmirəm. Hər halda, indi özünüz buna aydınlıq gətirərsiniz. Ancaq mənə maraqlıdır ki, Şərif Ağayarın “Şəkil” hekayəsi dərsliyə düşsə, bunu gəncliyin qələbəsi hesab etmək olarmı? Yoxsa Şərif Ağayar ənənəyə sadiq qaldığına görəmi hekayəsi dərsliyə salınır?
– Mənə belə bir məlumat verilmişdi, telefonumu da aldılar, dedilər, axtaracaqlar səni, amma nəticə hələ ki yoxdur. O ki, qaldı ənənəyə, “Şəkil” hekayəsi ilk baxışdan klassik görünə bilər, ancaq incəliyə varanda görərsən ki, birmənalı şəkildə heç kimə oxşamır. Bəli, ənənə üzərindədir. Mən onu Pelevin kimi, Sorokin kimi, Orxan Pamuk kimi yazmamışam. Amma İsa Hüseynov, Əkrəm Əylisli, Çingiz Hüseynov kimi də yazmamışam. Mənə bir dəfə dedilər ki, “Şəkil”i “Buz heykəl” hekayəsinə oxşatmaq olar. Qəti şəkildə belə deyil. “Buz heykəl”də heç bir mistik əhval yoxdur, “Şəkil”də var. Burada uşaq şəkli kor edir, adam özü kor olur. Ona elə gəlir ki, günahkardır. “Buz heykəl”də günah, vicdan əzabı anlayışı yoxdur. Sadəcə ana məhəbbəti, fədakarlıq məsələsi var. Bu mənada “Şəkil” xeyli yenidir. Mətn çox rahat, dil qaydasında olanda adama elə gəlir ki, bu hekayəni nə vaxtsa oxumusan. Vaqif Cəbrayılzadənin şeirlərini oxuyursan və görürsən ki, bu şeirlər sənə çox tanışdı. Əslində, elə şeir yazılmayıb ondan qabaq. Sadəcə, şair şeiri o qədər rahat dildə, doğma təhkiyədə yazıb ki, sənə elə gəlir, özün yazmısan. Düşünürəm ki, “Şəkil” hekayəsi ənənə üzərində yazılmasına baxmayaraq, çox orijinaldır. Bir neçə tənqidçi dedi, etiraf edirik ki, yaxşı mətndir, ancaq irəliyə doğru atılmış addım deyil. Buna qarşılıq Moskva Dövlət Universitetinin professoru Çingiz Hüseynov Təl-Əvivdən yazır ki, hekayəni oxudum, çox bəyəndim və ədəbiyyatımızın bu cür inkişafı məni sevindirir. Yəni Çingiz Hüseynov “Şəkil” hekayəsinin Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında hər hansı bir rolu olduğunu düşünür. Mən də düşünürəm ki, “Şəkil”i birbaşa oxşadacağımız bir mətn yoxdur. Əhval haradasa “Qaraca qız”a bənzəyə bilər. Nabokov Dostoyevski haqqında essesində sentimentallığı ciddi şəkildə tənqid edir və haqlı olaraq, yazır ki, çox pis bir adam da hansısa əhvalda sentimental ola bilər. Tutaq ki, Hitler şeir oxuyanda kövrəlib ağlayırmış. Stalinin də ağladığı anlar olub. Bu o demək deyil ki, onlar təmiz, yaxşı, istedadlı adamlardır. Nabokov sentimentallığa qarşı yüksək hisslər anlayışını qoyur. Mən düşünürəm ki, “Şəkil” və “Qaraca qız” sentimentallıqdan daha çox yüksək insani hisslərin məhsuludur. Bir uşaq şəkilə qarşı amansız hərəkət edir və sonra müharibə başlayır. Ona elə gəlir ki, günahkar özüdür. Burada həm də bir sual ortaya çıxır ki, uşaq bir şəkilə görə bu qədər vicdan əzabı çəkirsə, onda biz öz əməllərimizə baxıb neyləməliyik? Görürsən, mən müsahibəmə üzrlə başladım. Deməli, biz zaman-zaman hansısa şəkillərin gözünü tökürük və bu əməlimizə görə də peşmançılıq çəkirik. Bu mənada, düşünürəm ki, “Şəkil” hekayəsi tam yeni olmasa da, tam ənənədə də deyil.
– Bir az fərqli üslubda yazdığınız “Gülümsə” hekayəsi birmənalı qarşılanmadı. Ümumiyyətlə, bu üslubda yazmağınıza səbəb nə idi? Yaradıcılıqda yenilik, yaxud eksperiment etmək istəyi?
– Tənqidlərin səmimiyyətinə inanıram. Məsələ ondadır ki, bizdə “yarlıq” taxmağa tələsirlər. Yazıçılar var uzun zaman bir əsərin ecazından qurtula bilmir. Misal üçün “Dəyirman” Mövlud Süleymanlıya uğurla yanaşı böyük uğursuzluq da gətirdi. Bu mənada düşünürəm ki, ənənəvi Qarabağ, müharibə mövzularında olan sanballı hekayələrimi oxuyanlar üçün “Gülümsə” çox yüngül göründü. Ola bilər ki, o səviyyədə deyil. Amma, məncə, bu cür mövzular yazıçının dünyasını bütövləşdirir, zənginləşdirir. “Gülümsə”də məqsədim melodrama yazmaq olub. Bir qadının taleyini götürərək onu qələmə almışam. Hətta əsərin Anarın “Təhminə”sinə oxşamağından belə çəkinməmişəm. Əsərdi də yazılıb. Məncə, onun da öz yeri var. Özümə maraqlıdır. Zövqlü oxucular arasında bəyənənlər də olub.
– Yəni bu hekayənizdən tamamilə razısınız.
– Razıyam ki, çap etdirmişəm. Kitaba da daxil edəcəyəm.
– Siz müsahibələrinizin birində belə bir fikir işlətmişdiniz ki, mənim əsərlərimdə əsas obyekt vətən deyil. Ancaq düşünürəm ki, “Şəkil” hekayəsinin bu qədər çox sevilməsinə səbəb mövzunun əsas xəttinin Vətən olması idi.
– Bu hekayədə kişi vətənindən çox övladını gözləyir. Düzdür, insan da bir vətəndir. Amma mən o fikri niyə işlətmişəm? Əsas məsələ budur. Lokal düşüncə hesab edirəm ki, biz Qarabağa qayıtsaq bütün problemlərimiz düzələcək. Xeyr, bu belə deyil. Elə problemlərimiz var ki, onları həll etməsək, heç o vətənə qayıtmayacağıq da. Bu, insanlarla, insanlıqla bağlıdır. İnsanlar bir-birini aldadır, badalaq vurur, vəzifədə, pulda qabağa düşmək üçün bir-birinə pislik edirlər. Və bu, total faciəyə çevrilib. Bu anlamda, hekayələrimin obyekti bizim qoyub gəldiyimiz məkan deyil. İnsan və onun əzablarıdır. Bəzən deyirlər ki, Qarabağdan hekayə yazırsan, torpaq qayıdanda necə olacaq? Hekayələrin öz aktuallığını itirəcək? İnsan hissləri heç vaxt dəyişmir. İnsan bir yerdən didərgin düşür, əzab-əziyyət çəkir. Eyni zamanda, müxtəlif səbəblərdən də əzab-əziyyət çəkə bilər. Trierin filmində uşağının müalicəsinə pul tapa bilməyən qadın, başqa bir filmdə isə qanqster atasının həyatından qaçmaq istəyən qadın əzab çəkir. O, sonradan gedir daha pis insanlarla rastlaşır. Ümumiyyətlə, bütün dünyada ciddi sənətin obyekti insandır. İnsan vətəndən də didərgin düşə bilər, vətəndə də didərgin ola bilər, bunun məsələyə aidiyyəti yoxdur. Əsas odur ki, insan və onun hisləri dəyərli olsun. Mənim yazılarımı postmodern ədəbiyyat olmağa qoymayan da insanlara olan klassik sevgimdir. İnsanla oynamaq istəmirəm. Əgər bu oyun Don Kixot səviyyəsində böyük sevgidən doğmursa. Özümdən asılı olmayaraq istənilən insanı böyük planda görürəm. İnsan faciələri gözümün qarşısından çəkilmir. Onu yazmaqla ovunuram. Düşünürəm ki, ətrafımızdakı insanların faciəsinə laqeyd qalıb, böyük ədəbiyyat eşqinə düşsək, əclaflıq etmiş olarıq və bizdə heç nə alınmaz.
– Bəs bir yazıçı kimi xilası nədə görürsünüz? İlahi xilasa inanırsınız, yoxsa ümumiyyətlə xilasın olmadığını düşünürsünüz? Yaxud da Həmid Herisçinin təklif etdiyi postinsanın bəşəriyyəti xilas edəcəyi ideyasını təsdiqləyirsiniz?
– Postinsanın əsas qayəsi özünü taleyinin əlindən almaqdır. Yəni bir insanın qaraciyəri sıradan çıxır və o gedir, özünə yeni qaraciyər köçürtdürür və texnologiyanın gücü ilə taleyinə müdaxilə edir. Ya ömrünü uzadır, ya övladı olmursa, süni mayalanma ilə övlad dünyaya gətirir. Postinsan buradan başlayır. Təbii ki, bunun mənfi və müsbət tərəfləri var. Birinci o məsələyə toxunum ki, postinsandan yazmaq lazımdır anlayışı çox gülməlidir. Bu dünyada heç bir tənqidçi yazıçıya deyə bilməz ki, sən get filan mövzuda yaz. Sadəcə dost süfrəsi arxasında, sən mənə deyə bilərsən ki, Şərif, mənə elə gəlir ki, səndə bu mövzular alınar. Məsələn, Mirmehdi ilə iş yoldaşı kimi söhbət edirəm, ona deyirəm ki, filan mövzular səndə zəif, filan mövzular isə gözəl alınır. Yoxsa, hansısa bir tənqidçi ciddi bir məqalə yazır ki, postinsandan yazmaq lazımdı. Buna qarşı deyirəm ki, Zen buddizmi öyrənmək lazımdı. Mən də səhv demirəm. Və yaxud da deyirəm ki, Ozon qatı deşilir və bütün oksigen sovrulub gedə bilər. Dünyada bundan vacib problem var? İndi sən Ramiz Rövşənə de ki, niyə ilan balasından yazmısan, Ozon qatından yazmalısan. Yəni bir termini ortaya atıb, “hamı bundan yazmalıdır”, – demək, əslində, cığallıq etməkdir. Postinsan haqqında Həmid gözəl bir araşdırma ortaya qoysun, biz də oxuyub görək söhbət nədən gedir. Bunlar hədə janrında, ironiya janrında, lağ tonunda danışırlar. Şimali Azərbaycan adamı bilmir postinsan nədir, bunlardan heç nə çıxmaz – bunun məsələyə nə dəxli var? Bu anlayışı bilmədən belə şedevr əsərlər yarada bilərsən. Dünyada “postinsan” kimi minlərlə termin var. Yazıçı onu bilə də bilər, bilməyə də. Bu mənada Həmid Herisçinin apardığı bu kampaniyada qeyri-ciddilik görürəm.
– Bəs bəşəriyyətin xilası məsələsi?
– Bəşəriyyətin xilası bir az böyük söhbətdir. Mənim bu böyük məsələlərdə qənaətim İslam düşüncəsinə yaxındır. Praktiki olaraq buddizmi ciddi qəbul edirəm. Götürək Avropanı, bir çox məsələlərdə onlar özlərini xilas edə bilsələr də, tam mənada bəşəriyyət haqqında bu sözü demək olmaz. Postinsan ideyasının bəşəriyyəti xilas edəcəyini inanmıram. Çünki müasirlik həm də ənənəvi insanlıqdan kənarlaşmaqdır. Bu barədə Umberto Ekonun bir neçə essesini oxumuşam. Çexovun “Qüssə” hekayəsi isə gör neçə il əvvəl yazılıb. Hisslər mexanikləşməyə doğru gedir. Biz emosiyalarımızı itirsək, ola bilsin ki, əsəblərimiz daha sağlam olsun, on-on beş il çox yaşayaq. Amma ətrafımızdakı insanlara biganəlik necə olsun? Ədəbiyyatın uzun zamandır təbliğ etdiyi humanizm ideyası necə olsun? Hüqo insanlığın böyüklüyü ideyası ilə səhvmi edib? Mən bu kontekstdə Nitsşedən çox dini məntiqə inanıram. Çünki düşünürəm ki, bu dünyada tam şəkildə ədalət təmin oluna bilməz. Bizdən yüz il qabaqda olan mədəniyyətlərdə baş verən hadisələr də göstərir ki, problemlər yenə qalır. Aclar, yoxsullar yenə var.
Bu dünyada mütləq həqiqətin tapılacağı həmişə şübhə doğurub. O biri dünya məsələsinə gəlincə, səmavi kitablarda olan təsvirləri məcaz hesab edirəm. Onlara sözün müstəqim mənasında inanmağın tərəfdarı deyiləm. Bilirsiniz ki, səmavi kitablar poetik dillə yazılıb. Qır qazanlarıdır, cənnətdəki bağlardır, şərab arxlarıdır – bütün bunları məcaz kimi qəbul edirəm. Həyatdan sonra nəsə olacaq, ancaq sırf səmavi kitablarda deyildiyi kimi olacaqmı? Buna inanmıram. Təsəvvür elə ki, peyğəmbərsən. Çölün bədəvisini necə yola gətirə bilərsən? Təbii ki, müjdələr və qorxularla. “İncil”də bir o qədər hədə yoxdur, “Quran” isə insanı ciddi-ciddi hədələyir. Necə ki, ailə rəisi uşağını hədələyir: özünü düz apar, yoxsa sənin ətini kəsərəm. Bir o qalır ki, salsın şillə-təpiyin altına. Əslində, bundan başqa variant da yoxdur. Etiraf edək ki, bu hədə-qorxularla böyük bir sivilizasiya yaradılıb. Ancaq bu sivilizasiya zaman keçəndən sonra mütərəqqiliyə mane olmağa başlayıb. Bütün mütərəqqi tendensiyalar bir müddət keçdikdən sonra buxova çevrilir. Bütpərəstlik də öz dövründə yenilikçi ideya kimi meydana çıxmışdı. Dağa-daşa inamdan sonra belə bir mədəniyyət gəldi ki, insanlar özləri tanrıları yonub düzəltməyə başladılar. Bütpərəstliyin kökündə böyük mədəniyyət duyğusu dayanırdı. Bəlkə də bütpərəstlik mədəniyyəti səmavi kitablardan daha çox qidalandırıb. Eyni zamanda, səmavi kitabların yaranması üçün tarixi zəmin yaradıb.
– Gəlin bir az da yenidən gündəmdən danışaq. Kəramət Böyükçöllə aranızda nəsə anlaşmazlıq var. Sanki Elnur Aslanbəylidən aldığı son müsahibəsində də bilərəkdən müsahibini sizin əleyhinizə danışdırmağa çalışır. Nə baş verir?
– Kəramət cavandı, yaşda da məndən çox gəncdi, istedadlı oğlandı. Yaxşı olar ki, ciddi yazılarla məşğul olsun. Nə yazıq ki, olmur və nədənsə illərdir mənə qarşı aşağılayıcı kampaniya aparır. Əslində, bunun səbəblərini bilirəm, sadəcə xırdalamağa vaxt və həvəs yoxdur. Çünki bu nə mənə, nə sizə, nə Kəramətin özünə, nə də oxuculara lazımdır. Ürəkbulandıran şeylərdir… Özü bilər. Burdan bəyan edirəm, haqqımda nə istəsə yaza bilər, heç bir problem yoxdur. Onunla söhbəti bircə statusla bağlamışam. O ki, qaldı Elnura, bir az aqressiv olsa da, istedadlı, vicdanlı qələm adamıdır. Tənqidlərində daha çox razılaşmaq şərti ilə qəbul etmədiyim məqamlar da var. Amma bu da Elnurun dəyərini mənim üçün azaltmır. Mənimlə bağlı dediklərində də haqlıdır. Azərbaycanda tək-tük adamlardandır ki, Şərif Ağayara irad bildirməyə haqqı çatır. Mən ondan incimirəm. Sadəcə, ortada niyyət məsələsi var. Biz Elnurla dost olmuşuq, bir-birimizin uğuruna sevinmişik. İndi də inanıram ki, hər hansı yaxşı bir yazım Elnuru gizli də olsa, sevindirər. Sözü gedən müsahibədə niyyət məsələsi bir az qaranlıqdır. Bir adamı ona görə tənqid edərsən ki, onu düzəltməyə çalışarsan. Sən ona səhvlərini deyərsən və o, bundan nəticə çıxarar. Elnurun tənqidinin niyyəti mənim üçün bir az qaranlıqdır. Ona görə qaranlıqdır ki, 15 il bundan əvvəl olmuş və davam etməmiş bir hadisəni götürüb mənim əleyhimə istifadə edir. Bu kompromat yığmağa oxşayır. Mən indi Elnurun həyatından nələrsə çıxartmağa başlasam, mütləq nəsə taparam. Hamının həyatında səhv tapmaq mümkündür. Əsas odur ki, sənin həyatın, yaradıcılığın bu səhvlə şərtlənmir, mahiyyətcə o səhvin, o yanlışın adamı deyilsən. Bu səhvləri xüsusi həvəslə tapmaq, araşdırmaq, yada salmaq, hətta buna görə 15 il əvvələ müraciət etmək yaxşı niyyətlə olarmı, sizcə? Məncə, yox.
– Bəlkə müsahibənin əvvəlində dediyim kimi, sizin dəyişdiyinizə inanmır, ona görə tənqid edir?
– İnsan 40 yaşında dəyişmir. Mən ümumiyyətlə dəyişməmişəm, sadəcə, sonralar təkrarlanmamaq şərti ilə səhvlərim və yanlışlarım olub. Hamı kimi… Səhvlər və yanlışlar başa düşülməyəndə, davamlı olanda, haqqın və doğruların əleyhinə qullanılanda təhlükəli olur. Mən özümü belə adam saymıram.
– Aqşin Yenisey də Kəramətlə söhbətində sizi tənqid eləmişdi.
– Aqşini 20 ildi tanıyıram, əlinə düşən bütün fürsətlərdə məni aşağılayıb, hətta təhqir edib. Səbəbini bilmirəm və açığı mənim üçün maraqlıdır. Niyə? Elnuru başa düşürəm, Aqşini yox. Deyim ki, əvvəllər buna görə bir az narahat olurdum. Görəndə ki, Aqşin tək mənə deyil, az-çox imzası tanınan tay-tuşlarının hamısına, xüsusilə Seymur Baycan və Zahir Əzəmətə qarşı da bu cürdür, çox da ciddiyə almadım. Nə deyim, insandı da, yəqin o da özünü belə rahat hiss edir.
– Əsəd Cahangirlə də atışmanız oldu bir ara… Yazı da yazmışdınız…
– Əsədlə davam sırf yaradıcılıq üzərində olub həmişə. Onunla yaxın olmuşam, bir ton çörək yemişik. Bəlkə çox ummuşam, ona görədir. Əsəd Cahangir içimdə ən çox dartışdığım adamdır bəlkə də. Onun zəngin biliyi var. İstərdim ki, bu bilikdən ədəbiyyatımıza işıq düşsün. Amma düşmür. Bəlkə, düşür, mən bunu görə bilmirəm. Hər halda, hesab edirəm ki, yetərincə düşmür. Düşünürəm ki, Əsədlə də içimdəki ziddiyyətlərin çoxunu artıq həll eləmişəm. Bu konuda da rahatam. Həyatı və ətrafı düşündüyün kimi yox, olduğu kimi qəbul etməyi bacarmalısan. Bu, yaradıcılığa mane olsa da.
– Son olaraq yeni çıxan “Gülüstan” romanınız haqqında bir-iki kəlmə deyərdiniz… Gözlənilən effekt varmı?
– Kitab çıxıb, adamlar az-çox fikirlərini deyir və yazır. Nə deyim? Söz oxucularındır. İndi yeni kitabım məni daha çox düşündürür. Bir hekayələr kitabı, bir də yeni roman düşünürəm. Romanı yazmağa başlamışam artıq. Sağlıq olsun.
senet.az
Yazıya 492 dəfə baxılıb
