Fantaziya-mistik hekayə

(Qırğızcadan və ruscadan tərcümə edən Elli Atayurd)

Kitab 2

Həmin ilin payızı qısa oldu və cəmi bir gecənin içində  qar elə yağdı ki, yer yurd ağappaq ağardı.

Camaat sakitləşmişdi. Qızmonçokun əjdaha kimliyi təkzib edilmişdi və həyat həmişəki kimi davam edirdi. Bektemir Qızmonçokla evlənmək istəyirdi. O israrla valideynlərini Asılbekin evinə elçiliyə göndərdi. Razılaşdılar… Bəlkə də Qızmonçok ona görə razılaşdı ki, sadəcə Cana olan hisslərindən qurtulmaq və adi insanlar kimi yaşamaq istəyirdi… Bilə bilmərik, bəlkə də. Amma o vaxtdan bəri hər səhər və axşam pəncərədən dağlara baxırdı. Gözlərində bir bahar həsrəti görünürdü… Və bəzən Canı yuxuda görəndən sonra yata bilmirdi.

Bu gün də eyni şey oldu… Həmişə olduğu kimi, o günəşin ilk şüaları ilə birgə oyandı.

– Nə oldu yenə? – Bektemir oyanaraq soruşdu. – Yenə o yuxu?

Qızmonçok çətinliklə başını tərpətdi.

– Yenə Canı gördün yuxuda? – Bektemir soruşdu.

Qızmonçok səssizcə pəncərədən bayıra baxdı.

Vaxt var idi ki, bahar gələndə, ana torpaq hərarətlənərdi, günəş hər yeri isitməyə başlardı… indi isə…

– Yuxunda mən idim, – Bektəmir zarafat etdi, – yuxuna ilan kimi girən mən idim, əzizim… Məni tanımadın?

Qızmonçok mehribanlıqla gülümsədi.

-Mən səslər eşitdim …- dedi. – Onun səsi idi, o çox yaxın idi. Mən onun gözlərini gördüm.

-Gözləri necə idi?

– Başqa…

– Onun haqqında danışdığın bəsdir daha! Onu bir daha mənim yadıma salma! – Səbri tükənmiş oğlan qışqırdı. O, yorğanın bir ucundan yapışıb kənara baxdı. – Daha onun haqqında danışma, yoxsa!

Nədənsə, son vaxtlar Qızmonçok bu sözdən qorxurdu: “Yoxsa…” Bu dəfə də ürpərdi.

Buna baxmayaraq, o, gözlərini yumdu, elə bil nəyisə təxmin edir, ümid edirdi, sanki ruhunu bu işə qoymuşdu.

 

* * *

Can da kəndə tərəf baxdı.

Hər tərəf tutqun idi və kəndi duman bürümüşdü. Ara-sıra itlərin hürməsi eşidilir, tüstü və çörəyin tanış qoxusu gəlirdi. Onun darıxması, insanlara həsrəti tüğyan edir, uzun müddət sinəsi hüznlə dolurdu. Dayana bilməyib ağır bədənini yerdən silkələdi və dağdan aşağı fırlandı…

Can özünü dayandırmağa nə gücü, nə də səbri var idi. O, uzun illər birlikdə oynayıb böyüdüyü Qızmonçokdan, ata-anasından, kəndindən əl çəkə bilmirdi. Xüsusən də Qızmonçok həsrətindən qurtula bilmirdi.

O, aşağı düşüb sahilə yaxınlaşdıqca küləyin səsi get gedə sakitləşdi və tamam dayandı. Bu zaman ilan da dayandı, elə bil kimsə onun quyruğundan tutmuşdu. Kənddən gələn səs daha aydın oldu! Nəfəsini tutdu…

– Can?! Bu sənsən? – eşitdiyi səs bu idi.

– Bəli, Qızmonçok, mənəm.

Yenə sükut hökm sürdü.

– Sənə dedim ki, gəlmə?

– Gəlməyə bilmirəm. Sənin üçün darıxıram! Bir qış mənə bir əsr kimi gəldi! – Can bir tərəfdən günahkar kimi, digər tərəfdən də onunla əlaqəni kəsmək istəməmiş kimi dedi.

Bağlantı kəsildi. Can əsəbiləşdi. Bir qədərdən sonra Can onu yenə eşitdi:

– Mən də sənin üçün darıxıram. Hər xışıltıya diqqət kəsilirdim, qulağım həmişə səsdə idi və bu ana qədər qəm kədər içində yaşadım. Amma… – Qızmonçok göz yaşlarından boğulurmuş kimi susdu. İlanın bədəni büzüldü:

– Amma nə?! – deyə çaşqınlıqla soruşdu.

– Amma… Qayıt, Can! Çünki mən… – Qızın səsi yenidən kəsildi. Bu zaman Qızmonçok ona deyə bilmədi: “Mən Bektemirlə evləndim”. Can bunu eşitsəydi nə edəcəyini təsəvvür belə edə bilməzdi. O istəmirdi ki, Bektemirlə Can düşmən olub bir-birinə yamanlıq etsinlər!

– Niyə?! Qızmonçok?!

Əlaqə tamamilə kəsildi!

Ümidini itirmədən yenidən dinşədi, əlaqə yaratmağa çalışdı. Amma sanki inciklikdən, sükutdan başqa heç nə eşidilmirdi. Kizmonçokun bitirmədiyi yeganə söz: “…Çünki mən…” qulaqlarında dönə-dönə səsləndi: “Qalanını niyə demədi?!” Nəyi demədi?! Çünki… nə ola bilərdi?! Bəlkə insanlar onu incitdilər?! Oh yox!!!”

Eyni zamanda Bektemir haqqında da fikirləşdi. Düşüncələr, yaşananlar, həzinlik, qısqanclıq, deyəsən, onun bədəninə sığmırdı. Başını qaldıra bilməyib uzun müddət yerdə taqətsiz halda uzandı. “Nə deyə bilmədi?!” Nə?!”

Ağlına xoşagəlməz şeylər gəldi, sonra narahatlıqla kökzünü ötürdü. Kəndə tərəf baxdı və dərhal ora tərəf uçmaq istədi. Amma Qızmonçokun cavabını gözlədi.

Ürəyi yanırdı və o an həyatında ilk dəfə özünə ölüm arzuladı! “Doğru deyirsən!” dedi və özünü ruhlandıraraq dedi: “Bunu etmək istər heyvan, istərsə də insan kimi yaşaya bilməməkdən, özünü və başqalarını əziyyətə salmaqdan yaxşıdır!”

Sanki onun fikirlərini oxuyurmuş kimi, bu anda heyrətamiz güclü bir ildırım qopdu, yaxınlıqda şimşək çaxdı və onun üzərinə iri dolu yağmağa başladı.Təbiət elə bil onun hislərini gerçəkliyə daşıdı.

Ürəyi döyünən Qızmonçok Canın vəziyyətini hiss edirmiş kimi çarpayıdan sıçrayıb pəncərəyə tərəf getdi.

Bu zaman kiçik pəncərəni yağış damcıları örtdü və heç nə görünmədi. Pəncərənin tutqunluğuna baxmayaraq, o, dağlara tərəf baxdı.

– Nə gördün?! – Bektemir çarpayıdan yarı qalxaraq soruşdu.

Qızmonçok yalvarışla Bektemirə baxdı, sanki rəhm və kömək istəyirdi.

– Nə?! – Bektemir qaşlarını çatdı, sanki xanımının nə istədiyini, nə deyə bilmədiyini başa düşdü. Ya sevincdən, ya kədərdən gəlinin nəfəsi tezləşdi, o dərindən nəfəs aldı, sinəsini qaldırıb səssizcə ərinə baxdı. Yalnız gözləri danışırdı.

Gənc qızın gözlərindəki fikirləri oxuyurmuş kimi bədənini güclə çarpayıya atıb cansız kimi uzandı. Çox incidi. Xeyr, incidiyi deyildi, qısqanmaqdan özünü saxlaya bilmədi. Elə bilirdi ki, evlənsələr, ağrıdan, sıxıntıdan qurtulacaq. Amma heç vaxt düşünməzdi ki, hər şey, əksinə, daha da pisləşəcək, daha da mürəkkəbləşəcək.

Qızmonçok ərinin yanına gəlib isti, yumşaq əllərini onun sinəsinə qoydu:

– Bektemir?

Gəlinin həyəcanlı səsi Bektemirin qanını daha da qaynatdı, damarlarını alovlandırdı.

– Əzizim? – Qızmonçok sakitcə pıçıldadı, sanki nəsə soruşmaq istəyirdi.

Xanım indi ərinin əllərini sığallayırdı və yumruğuna çatanda əlini çəkdi. Bektemirin hər iki yumruğu ya qısqanclıqdan, ya da qəzəbdən yay kimi sıxılıb titrəyirdi.

Qızmonçok yenidən pəncərəyə tərəf getdi.

Göy elə guruldayırdı ki, adam qorxurdu. Dağ yamacından çaxan şimşək ox kimi əyilib qıvrılıb əriyərək yox olurdu.

Bektemir hələ də orada uzanıb dodağını dişləri arasında sıxaraq gözlərini yummuşdu. Halbuki, indi o xanımının ona yaxınlaşıb soyunub yanında uzanacağını, boynunu qucaqlayıb sığallayacağını, ondan başqa heç kimi düşünməyərək möhkəm yapışacağını, hər ildırım gurultusu gələndə sanki qorxurmuş kimi ona sığınacağını gözləyirdi. Bütün bunlardan yalnız onun qanadı altında gizlənmək istəyəcəyini gözləyirdi, başqa heç kimsənin. Qızmonçokun arzuladığı tək olmaq istəyi ona çox əzab verən bir hal idi.

O, tez-tez Qyzmonchoka öz əsassız qısqanclığını ifadə etməməyə çalışırdı. “Onu qısqandığım üçün dəliyəmmi?! – deyir, özünə təsəlli verirdi. – o kimdir, mən kiməm?! Yerdə sürünən ilandır, yazıq, axmaq məxluqdur! Lazım olsa, o heç kim deyil!..” Bununla o, bir az rahatlıq hiss etdi, amma… hər şey yenidən başlayırdı. Xüsusilə, bunun səbəbi Kızmonçokdur. Hətta Bektemirin qucağında uzananda “xışıltı” səsini eşidən kimi qulaqlarını şəkləyir, sanki kimisə gözləyirdi. Bəzən gözünü qırpmadan, səsini çıxarmadan dağlara baxaraq sakitcə ağlayırdı.

Bektemir bunu hiss etməmiş kimi davranırdı. Bununla belə, onun Cana nifrəti daha da güclənirdi. Qarşısına çıxsa onu doğramağa hazır idi.

Hətta o məxluqu yuxuda da görürdü. Yuxuda Can ya kişi, ya da əjdaha kimi gəlir, Bektemirə qarşı düşmənçilik göstərirdi. Qızmonçok onların arasında dayanır və sanki hər ikisindən üz döndərə bilmir, heç nə edə bilmirdi. Gah Bektemirin yanına qaçır, gah da Canın yanına qaçırdı. İndi Bektemir bu rəqabətin heç vaxt bitməyəcəyini anlayaraq soyuq tər tökdü.

Dəyişməyə və qeyri-sabit olmağa başladı. Bəzən xanımına nifrət edir, ona baxmaq belə istəmirdi. Belə anlarda evdən çıxmağı vərdiş halına salmışdı. O, heç kimi görmək və eşitmək istəmir, yalnız dağa qalxıb qışqırırdı. Bununla o bir qədər sakitləşirdi. Ancaq Qızmonçoksuz həyat ona həyat kimi görünmürdü…

Evin içində sakitlik hökm sürürdü və yalnız küçədə küləyin uğultusu eşidilirdi. Dolu ilə qarışan nadir, güclü yağışlı külək qapıları, pəncərələri, damları yerindən qoparırdı.

* * *

Pəncərənin yanında diz çökmüş, üzü dağa baxan Qızmonçokun boynundan arxaya atılmış kürəyində ilana bənzər iki hörük sallanırdı.

O yenidən Canla əlaqə saxlamağa çalışdı.

“Mən bilirdim ki, sən bəla uçurumuna düşəcəksən və sümüklərin insanda olan ağrıdan daha çox ağrıyacaq və ruhun sıxılacaq!” – dedi. Kənardan onun səsi eşidilməsə də, Bektemirə onun Canla danışdığı aydın idi. Üzü qızarmışdı, dodaqları titrəyirdi və elə bil burada yox, ona yad, başqa ölçüdə, başqa ölçülü fəzada idi.

Bektemir daha dözə bilmədi:

– Qızmonçok!

Lakin Qızmonçok onu eşitmədi. Bədəni soyuq tərlə örtülmüşdü. O eyni vəziyyətdə hərəkətsiz  heykəl kimi oturur və arabir bükülürdü.

Qızmonçok Can ilə əlaqəni kəsmək istəmirdi, bu hissi, çoxdan arzuladığı vəziyyəti tərk etmək istəmirdi. O ruhani aləmdə titrəyirdi, həqiqətən də Canın varlığını hiss etmək, ona çox vacib bir şey söyləmək və cavabı eşitmək istəyirdi.

– Qızmonço-o-ok!!! – Bektemir onun qarşısını almaq istədi. Ona elə gəldi ki, indi Can otağa gələcək və onlar elə o vaxtkı kimi, sonuncu dəfə vidalaşdıqları kimi qucaqlaşacaqlar. Qızmonçokun ona həqarətli bir təbəssümlə necə baxdığını, sanki onu ələ salıb “sənə xidmət edir” dediyini, Qızmonçokun gah sevincdən, ya da kədərdən, göz yaşlarına qarışmış təbəssümlə ona baxıb ilanını götürüb getdiyini təsəvvür etdi. .!

– Yox yox!!! – oğlan yenə qışqırdı. – Yox yox!!!

Bu səs hər şeyi silkələdi. Bütün kəndi silkələyən bu səs, həqiqətən də, Qızmonçokla Can arasındakı bağlantını pozdu. Sanki yüksək gərginlikli rabitə naqili kəsilib, Qızmonçokun gərgin bədəni soyuq tərə büründü, oynaqları süstləşdi və o, iflic olmuş kimi yerə yıxıldı.

* * *

İlan da özünü qəribə hiss etdi, bədəni burulmağa, əyilməyə başladı. Boynu kəndə, gözləri isə Qızmonçokun evinə yönəlmişdi. Bir azdan sonra o, dik qalxdı və onun başı havada yelləndi.

– Qızmonçok!

Qızdan heç bir cavab gəlmədi. Canın başı kökündən qopan ağac kimi yerə gəldi. Boynu sınmış kimi… Yanlış eşitdiyinə ümid edirmiş kimi, pis hisslərinə inanmaq istəmirmiş kimi, yenidən başını qaldırıb qulaq asdı. Amma bu dəfə hər şey həmişəki kimi olmadı. Ağırlıqdan bədəni titrəyir, başını güclə qaldırırdı…

O, öz instinktlərinə qulaq asdı… Amma qismət beləymiş, elə bu anda küləyin fitindən başqa heç nə eşitmədi. Qızmonçokun çətin hiss olunan və danışılmayan sonuncu sözləri: “Gəlmə, Can. Çünki mən…” fikirləri beynində dönə-dönə təkrarlanırdı.

* * *

Eyni zamanda paxıllıq və qəzəbdən özünü saxlaya bilməyən Bektemirin bütün dünyası bir-birinə qarışmışdı. Hətta ona elə gəlirdi ki, indi Qızmonçok ilana çevrilib ona hücum edəcək. Fikirlərini bir yerə toplaya bilməyən Bektemirin başı gicəllənir, ağır-ağır nəfəs alır, nə baş verdiyini anlamirmış kimi çaşqın halda ətrafa baxırdı…

Qızmonçok, əlaqə kəsildiyi üçün yıxılanda əvvəlcə başı yerə dəydi. Bektemir əllərini onun başının altına qoymaq istədi amma dayandı. Ona elə gəldi ki, ilan hardasa yaxınlıqdadır və ümidsiz halda evə göz gəzdirdi. Bu hissi uzun müddət idi ki, o yaşayırdı. Yatanda da xoşagəlməz bir üşütmə hiss edirdi bədənində, sanki onunla xanımı arasında ilan uzanmışdı. Buna görə də gecələr daim soyuq tər içində oyanırdı. Oyananda həmişə soyuqdan üşüyüb büzüşmüş xanımının üstünü örtərdi, ya da onu qucaqlayaraq bədəni ilə isidərdi.

-Üşümüsən- dedi və xanımını sığalladı. – Elə zəifləmisən ki sən, Qızmonçok… Balaca bir quşun kölgəsi altında və hiss olunmayan sərin mehdən donarsan…

Bektemir onu hər dəfə sığallayıb qucaqlayanda Qızmonçokun bədəni od və alov kimi parlayır, qızarırdı.

Bütün bunları yadına salan Bektemir indi çarəsiz halda yerdə uzanmış Qızmonçoka baxıb heyrətamiz bir şey haqqında fikirləşdi: “Bəlkə doğrudan da məni gecə yatırdıb, ilana dönüb onunla görüşüb?!”

 

* * *

– İnsanlar niyə belədir? İnsanlar niyə bir-birinə güvənmir? Niyə bir-birini aldadırlar? Nifrət edirlər? Niyə onlar təbiətlə sülh içində yaşamırlar? Niyə bizimlə düşmənçilik edirlər? Niyə bizdən qorxurlar?! – ilan uşaq vaxtı Qızmonçoka verdiyi suallarla özünü əzablandırdı, – Niyə insanlar bizi görəndə daş götürür?

Amma bu dəfə də cavab tapa bilmədi. Bir dəfə Qızmonçok bir hekayə danışır:

– Bir zamanlar insanlar və heyvanlar bir yerdə, qarışıq, bir harmoniya içində yaşayırdılar. Amma bir gün Allahı qəzəbləndirib lənətləndilər, elə o gündən həyatın, təbiətin qanunları dəyişdi… – dedi.

-Belə çıxır ki, biz də təbiət qanununu pozuruq? – ağ ilan soruşdu.

-Bilmirəm, – qız çiyinlərini çəkdi, -Ola bilər. Hisslər, hisslər və gözlərlə, hətta uzaqdan və yaxından ünsiyyət qurma qabiliyyətimiz və bütün varlığımız başqalarını təəccübləndirir. Bütün bunları beynimə sığışdıra bilmirəm.

– Deməli, sən və mən təbiətin səhviyik? – bu fikir birdən ilanın ağlına gəldi. O, kədərlə gülümsədi, bununla razı olub-olmadığı məlum deyildi.

-Bəlkə də… qız cavab verdi.

* * *

“Təbiətin səhvi…”

“Niyə mən insanlardan fərqli yaradıldım?” – Bu haqda düşünən Qızmonçok sualına cavab tapa bilmədi. Nədənsə o, uşaq ikən valideynlərinin dedikləri yadına düşdü.

– Asıka, Bubu nənənin sözlərini xatırlayırsanmı: “Gözlərim nə möcüzələr görür, sinəm nə möcüzələr hiss edir?! Bu inanılmazdır!..?

– Dayan, Sirqa, qocanın ağlına nə desən gəlir. Yoxsa nədi? Demək istəyirsən ki, Bubu nənə Allahdır?

Buna aldanan və rahatlayan Sırqa yenə sükutu pozaraq soruşdu:

– Asıka?

– Bəli?

– Bəs o ilan niyə bizi tərk etmir?

– Bəsdi daha, Sirqa, icazə ver bir az yataq!

– Nə yatmaq, Asılbek? – Sırqa ah çəkərək soruşdu.

Valideynlərinin nə danışdığını anlamayan yarımyuxulu Qızmonçok başını yastıqdan qaldırıb soruşdu:

– Ata? ana? Səhər nə vaxt açılacaq?

Onun düşünə bildiyi tək şey ilan idi. Səhərin tez gəlməsini istəyirdi ki, nəhayət ilanla qarşılaşıb onunla oynaya bilsin.

– Yat, yat mənim balam. Ana qızının üstünü örtərək dedi: -Bir də gözlərini yumsan, səhər açılacaq,  qalxacağıq. – Yat, a balam, yat.

Onları sona qədər dinləmədiyinə təəssüfləndi. O, özünü yatmış kimi göstərərək sussa da, ərinin hansı vəziyyətdə olduğunu bilirdi. Amma indi bəhanə gətirib Bektemirə nəsə deməyin mənası yox idi. Belə məqamlarda o, özündən uzaqlaşmırdı. Qısqanclıq və kin-küdurətdən ürəyi parçalanır, həyat yoldaşından uzaqlaşmağa başlayırdı. Onu ikrah hissi ilə itələyərək arxasına baxmadan qapıdan çıxır və uzun müddət gözə görünmürdü. Bundan sonra bir müddət bir-birlərinə söz demədən bir yerdə qalırdılar. Bu Kızmonçok üçün cəhənnəmə çevrilirdi. Çünki belə hallarda Qızmonçok təkcə ruhən deyil, bədəni də ağrıyırdı. Ayaqları, qolları buz kimi olurdu…

Birdən kimsə qapını dartıb döyməyə başladı,.. elə bil qapını yerindən qoparacaqdı…

Bektemir də, Qızmonçok da yerlərindən atıldılar.

Qapı yenidən döyüldü. Bir-birini görmək istəməyən ikisi də cavab və çarə axtarırmış kimi bir-birlərinə baxdılar:

-Bu kimdir? – Qızın gözündəki sual dolu baxışlara:

-Bəlkə sizin ilanınızdı? – Bektemir baxışları ilə cavab verdi.

-Bilmirəm, – gəlin narahat oldu.

Hər ikisinə elə gəldi ki, yenə ilanlar keçən payız kimi kəndə soxulub və qapı-pəncərə boyu sürünürlər.

-Aman Tanrım?! – Qızmonçok titrəyən dodaqlarla dedi.

Bektemir sanki: “Sənin istədiyin və gözlədiyin bu idi, eləmi?” deyirdi. Eyni zamanda sual dolu və nifrətlə Qızmonçoka baxdı.

Qapı yenə cırıldadı…

Artıq tutqun olan evin içindəkilər bayırda nəsə baş verdiyini hiss edirdilər. Bu zaman qarşı tərəfdən uğultu eşidildi və uğultu elə bil evin içindəydi. Bir anlığa pəncərə qaranlığa büründü, evin içi daha da qaraldı.

Bektemir və Qızmonçok əvvəlcə bunun nə olduğunu başa düşə bilmədilər. Qaranlıq pəncərənin səthindəki tər damcılarını ovucları ilə sildilər içəri baxdılar, şüşədən uzaqlaşdılar və ancaq danışmağa başlayanda anladılar ki, dumanlı pəncərədən yapışan adam Bektemirin anasıdır.

– Bektemir?! Bektemir?!! – ananın hıçqırıqlara qarışmış boğuq səsi, sanki baş verəcəklərdən qorxurdu, sanki çöldə doğrudan da nəsə baş verirdi:

– Bektemir?! Ordasan, oğlum?! Qapını aç?! Məni eşidirsən, Bektemir?!

– Bu dəqiqə, ana. Gəlirəm!

Bektemirin cavabını eşidiləndə ev işıqlandı. Beləki ,ana pəncərədən çəkilib evin qapısına qaçdı.

Gənc də özünə gəlib qapını açdı.Geniş açıq qapının arxasında  Saira ağır nəfəs alırdı. O köynəkdə idi, qaloşları da ayağına tərs geyinmişdi. Abılay onun arxasında dayanmışdı və Çintemir qaşlarını çataraq onlara baxdı…

-Nə baş verdi?! – Bektemir doğrudan da nəsə olubmuş kimi soruşdu.

– Oğlum, hər şey qaydasındadır?

– Hə, nə olub?!

Saira əyilib evin içinə baxdı və tələsik başına yaylıq bağlayan Qızmonçoka baxdı və dedi:

– Heyrət! Vay! Mən bir yuxu görmüşdüm,- dedi. – Uf, yuxu cəhənnəmə, sadəcə yuxu olaraq qalsın – Aman Allah. Mən təzəcə oyanıb başqa şeylər fikirləşəndə ​​sən qışqırdın, oğul?! Elə bildim qulağıma səs gəldi, amma onlar da eşitdilər. Qorxdum ki, səni bir şey sancdı, nədi!

Oğul anası “bir şey” deyəndə nə demək istədiyini başa düşdü. Hətta ananın niyə bura qaçdığını başa düşsə də, özünü  bilməməzliyə qoydu:

– Dayan, ana! – dedi Bektemir. – Yenə nə oldu, yenidən başlayırsan?

Qızmonçok çiyinlərini çəkdi və ah çəkdi.

– Artıq gedək, hey! – Abılay gedəndə arvadını çağırdı. – Həmişə beləsən!… Hər cür şeylər danışırsan, səhər tezdən insanları panikaya salırsan… Nə vaxt belə şeylərdən əl çəkəcəksən?!

Saira oğluna şübhə ilə baxdı.

– Oğul, sən də yuxu gördün, qorxdun? Niyə qışqırdın?

– Bilmirəm, ana. Qorxdum, qorxdum da. Buna görə indi nə etməliyik,təzədən başlayaq bnütün bu həngamələri? Axı mən balaca oğlan deyiləm!

“Yaxşı” dedi Saira və Qızmonçoka baxdı. – Gedin, xəmir yoğurun və yeddi yastı kökə bişirin (Bu, insan bir şeydən qorxduqda edilən ritualdır. Bu, Allahdan, pis şeylərdən qorunmaq üçün edilir)…

– Baş üstdə, ana.

O, ayrılarkən mızıldandı:

– “Bu yuxular oğluma yox, onun axmaq başında görünsün… Ya Rəbb, mənim övladlarımı, qullarını sınama. Məni dinləməməklə axmadi, hələ gəncdi. Oğlumu bəlalardan qoru, onu bütün bəlalardan qurtar, ya Rəbb?!”

Saira, elə bil ki, nəyinsə pis olacağını əvvəlcədən bilirdi, gəlini eşitsin deyə, gəzinərək donquldanmağa davam etdi. Qızmonçok artıq bundan incimir, əksinə, zaman keçdikcə qaynanasının şübhələri ona haqlı görünür və özünü bu ailə qarşısında günahkar hesab edirdi. Ancaq Sairənin səhər təlaşının aralarındakı sonsuz görünən gizli münaqişəni dayandırması, evə can verməsi və onları çətin vəziyyətdən çıxarması Qızmonçoku da, Bektemiri də sevindirdi.

Günəş şüaları hər tərəfə şəfəq saçırdı. Kənddə inəklər, buzovlar, qoyun-quzular mələyir, itlər hürürdü. Eyni zamanda Abılay da ailəsi ilə süfrə arxasında əyləşmişdi. Ortaya yağda təzə bişmiş yastı çörək-çebureki qoyuldu və Abılay dua oxumağa başladı. Saira da ona qoşuldu:

– Amin! Allahım, ailəmi, övladlarımı, Bəktemiri hər cür şərdən, bəd nəzərdən, pis gözlərdən qoru. “Məni içəridən gələn paxıllıqdan xilas et…” dedi, qalanını eşitməyə imkan verməyərək, xeyir-dua istədi. Bundan sonra evdə hamı sükutla oturub qovrulmuş Saira çayı içdilər.

Son zamanlar Saira gəlininə güvənməmək, onun işlərinə qarışmaq, onun hər hərəkətini izləyirdi. Bu da özülüyündə  “şübhəli” yaratmışdı və Qızmonçok özünü təkcə bu evdə deyil, həm də bu kənddə arzuolunmaz hiss edirdi. Xüsusilə valideynləri Asılbek və Sırqanın dünyanı tərk etməsi onu daha da tənha və narahat edirdi. Üstəlik, Bektemirin qısqanc olması və müxtəlif yozumlar verməsi gəlinin Can həsrətini daha da gücləndirir. Bu dünyada onu başa düşən və qayğısına qalan tək o idi.

İndi də hər kəs öz düşüncələri ilə məşğul idi. Bir-birinə baxaraq susub oturmuşdular. Saira “Doğrudan da onlara elə bil nəsə olub… Əbəs yerə deyildi ki, Allahım yuxuda  mənə görüntü göstərdi”, – deyə çayı içib əlindəki stəkanı çevirdi oğluna, gəlininə baxaraq mızıldandı. Özündən başqa heç kimin fərqinə varmaması üçün o, gizlicə gözünün ucu ilə Qızmonçoka baxırdı. Çay tökən Qızmonçok qayınanasının baxışlarından titrədi. Lakin onun demək olar ki, bütün fikirləri Canın yanında idi, onunla məşğul idi: “O harda ola bilər? Bəlkə yaxın bir yerdə, bizi izləyir? Ümid edirəm ki, onu heç kim görməz…” Hər dəfə ağlına belə bir fikir gələndə hər iki tərəfə baxır, daha diqqətlə dinşəyirdi.

Bütün bunları görən Bektemir əsəbiləşərək gəlininin üzünə fincanla vurmaq istəsə də, ona mane olan yeganə şey valideynləri oldu.

Bu zaman qapıda yatan it qəfil hürdü, Qızmonçok qorxdu, titrədi, qayınatasına verdiyi stəkan çevrildi və qaynar çay qaynatasının üstünə, köynəyinin üstünə töküldü.

– Oh, aman Allah – Saira qışqırdı.

– Tsk, lənət olsun! – Abılay oturduğu yerdən cəld qalxıb əli ilə köynəyini özündən aralayıb qaynar çayı üstündən yerə tökdü.

– Ondan bunu gözləmək olardı! Bizə sataşır, qocalıqda bizi yandırmaqmı istəyir!? Axmaq, diqqətli olmaq lazımdır (yaxşı şal tiygir)! – deyə qocasını başqa otağa aparan Saira qışqırdı.

– Gedək! Gedək! Şalvarını çıxar! Oh-vaaay, baxın dəri necə soyulur! Bektemir, palçıq gətir!

– Get! Palçıq gətir. – Bektemir də Çıntemirə əmr etdi. -Nə var ölü kimi baxırsan. Palçıq gətir!

Çintemir gedəndə evdə sükut hökm sürdü. Bektemir Qızmonçoka baxıb dedi:

– Çıxıb gedirsən?! – axmaqcasına soruşdu. Qız səssizcə yerə baxdı.

– Hey! Gedirsən, soruşuram?! Danış! – Bəktemir qətiyyətlə soruşdu. – Gözümə görünmə! Çıx get!

O otaqda susmayan Sayranın səsi kəsildi və bunları dinlədi.

– Sən artıq dözülməz olmusan, səncə, o bunu qəsdən edib?! – Abılayın Sayraya gileyləndiyi eşidildi.

– Oğluna de ki, axmaqlamasın!

– Sən nə bilirsən, sakit otur! –Saira dedi. Və susdular.

-Hara gedim?! – Qızın gözləri qaraldı, göz yaşları yanağı boyu axmağa başladı. – Valideynlərim sağ olsaydı, gedəcək bir yer olardı…

-Ata ananı, ərini və başqa adamları neynirsən, onlar sənin nəyinə lazımdı?! İlanın var, sənə bəsdir! Sən ki, bunu istəyirdin, bunu gözləyirdin. İndi gəl, get. Get! Odur oradadı, o, qapıya gəlib. Onu öz “əlaqəniz”  vasitəsilə çağıran sən idin.

– Bektemir?! – Qızmonçok ərinə yaxınlaşdı. Əri doğrudan da ondan iyrənən kimi görünürdü.

-Mənə yaxın gəlmə! Mən səndən bezmişəm!

Qızmonçokun uzadılmış əli dondu və o, yerə yıxıldı. O, titrədi və bütün bədəni daş kimi soyudu.

Bir vedrə torpaqla içəri gələn Çintemir bir qədər onlara baxdı, sonra isə evə girdi.

Qızmonçok hiss edirdi ki, o, bu evə heç sığmır, onu ancaq ilan başa düşür, yalnız o ona lazımdır. O, Canı görmək, valideynlərindən ayrıldığını, qüssə və tənhalıqdan kədərləndiyini onunla bölüşmək istəyirdi. Bəlkə o zaman özünü daha yaxşı hiss edərdi? Əgər buna səmimi razılıq versəydilər və onunla görüşmək üçün ona son şans versəydilər, o zaman o, ömrünün sonuna qədər onlara borclu olardı. Ömrü boyu bütün əzablara dözərdi, desəydilər oda girərdi. Onun həsrətini hər yerə yayardı. Onu bu sözlərlə yola salardı: “İndi həmişəlik sağol, canım. Mən həmişə bu ailəyə bağlıyam”. Amma bütün bunlar sadəcə olaraq yerinə yetirilməmiş bir arzu idi, xəyal idi.

Ən azından Bektemirdən xoş sözlər, xoş hərəkətlər gözləyirdi. Lakin Bektemir xanımına qarşı belə bir mərhəmətə ehtiyac görmürdü. Sanki bayırda gözləyən nəhəng ilandan qorxurmuş kimi, yaxud bayıra çıxsa evdə qəribə bir şey olacağından qorxurmuş, kimi həmişəki kimi qapıdan çölə çıxmırdı, içəridə qalırdı!

-Sənə yalvarıram, Qızmonçok, üzünü mənə göstərmə! Artıq get, burada durma! Səni görmək belə istəmirəm! – Bektemir nə vaxtsa yalvarırmış kimi sakit, həssas səslə dedi.

Bu zaman o biri otaqdakı üç nəfərin öz aralarında danışdıqları eşidildi:

-İt kimə hürdü?

-İşenbayın danalarına,- dedi Çintemir. Bunu eşidən Bektemir bir anlıq rahatlıq hiss etdi, sanki çiynindən bir ağır bir yük götürüldü. Özünü yerə atıb arxası üstə uzandı. Qızmonçok evdən çıxdı və  bir müddət onu izləyən qayınatası ilə Çintemirin söhbətini eşitdi:

– Həyətə girdilər?

– Bəli.

-Lənət olsun onlara… – Abılay hirsləndi sanki hər şeydə günahkar bu danalardı.

– Yaxşı, onları həyətdən çıxartdınmı? – Saira soruşdu.

– Bəli. İşenbayın oğlu onları apardı.

Saira açıq qapıya tərəf getdi və qulağını qapıya dayadı. O, fikirləşirdi ki, oğlu ilə gəlini yenidən barışıb, qucaqlaşıb sakit və dinc oturublar. Onların şəxsi həyatını pozmaq istəyirmiş kimi öskürdü. Amma cavab gözləməyə səbri çatmadı, yavaşca qapını açıb başını  otağa saldı.

– Niyə oğru pişik kimi qapını güdürsən? Çölə çıxmaq istəyirsənsə, adi qaydada çıx! – Abılayın səsi Sayranı səksəndirdi. O, otaqdan yarıya qədər içəri girmiş başını tez geri çəkdi

– Şox heyf?! – deyə Saira əsəbiləşdi. – Sən neynədin?

– Sənə nə olub, balaca uşaq kimi hərəkət edirsən?! Gəlinlə dalaşmağa utanmırsan?! Oğlun onunla evlənməsə, özünü öldürməklə hədələyirdi! Oların normal yaşamasına imkan vermirsən?! Hələ, valideynlərinin ölümündən bir il belə keçməyib sən onu artıq dinləyə bilmirsən, onunla danışa bilmirsən. Heç olmasa, ölənlərin ruhu xatirinə onun xırda nöqsanlarına gözümüzü yuma bilmərikmi?! Oğlunun da normal həyat sürməsinə imkan vermirsən!..

– Eh sən də! Gəlin sənin və oğlunun beynini çevirib! Yoxsa sən mənim gördüklərimi necə görmürsən, mənim hiss etdiklərimi necə hiss etmirsən?!

– Sonra? Nə hiss edirsən?!

Saira onun yaninda oturub sakitce dedi:

– Bahar gəldi. İlanlar qış yuxusundan oyanmağa başladılar. Gəlinin davranışının dəyişdiyini hiss etmirsən? Bu, onun qanında var, nə isə hiss edir. Məncə o ilan geri qayıdacaq. O, hətta bir yerdə normal otura bilmir. O nəsə bir bir şey edəcək.

Bir müddət əvvəl həyat yoldaşına əsəbiləşən Abılay indi onun dediklərinin doğru ola biləcəyinə inanır.

– Nə ola bilər? – söyüş söymədən sakitcə soruşdu.

– Allah bilir, qoca. İnsanlar bunu elə belədən yox, bir səbəbdən deyirlər. Deyirlər ki, Bubu qarı ölməzdən əvvəl Asılbeki çağırıb heyrətamiz bir şey danışıb. Rəhmətlik Asılbek bunu Sırqaya da deməyib, axırda bunu eşidəndə Sırqanın ürəyi dözməyib. Onun ürəyi elə belə durduğu yerdə partlayayardımı? Bədbəxt Asılbek də onun arxasınca getdi.

– Bəs bütün bunların doğruluğunu kim yoxladı?

– Alımkan Bubu qarı ilə Asılbekin sözlərini eşidib. – Qayınana Asılbekə hansı maraqlı şeyləri demək istəyir? – deyə o fikirləşib və qulaqlarını məndən də çox şəkləyib.

– Bəli? – Abılay sual dolu baxdı.

– Yaxşı, tutaq ki, o, bu qədər həvəslə qulaq asdıb bir kəlmə də buraxmayıb? O, hər şeyi özündə saxlaya bilməzdi, o bir iki adama açıb tökmüşdü! Bax, bədbəxt diri ölü kimi gəzir. Bubu qarı adi qarı deyil, bilirsən…

Qayınanasının ölümündən yeddi gün keçməmiş Alımkan bərk yıxıldı və ağlını itirdi. Onun bu vəziyyətini şərh edənlər isə başqa cür deyirdilər: “Zavallı Alımkan, qayınanasını çox sevirdi, ona görə də öləndən sonra dili tutuldu. Alımkan onun  evinə hələ çox balaca ikən gəlmişdi, ona görə də ana-bala kimi olublar”. Digərləri isə dedi: “Ah, belə deyildi. O, ağzını bağlaya bilmir, ona görə də yazıq qayınanası tərəfindən lənətlənib!” Bu qədər rəvayətlər arasında həqiqətə ən yaxın olanı Sairanın fərziyyəsi idi…

– Yaxşı, sənin ağlına nə gəlir? – Abılay arvadının nitqinə uyaraq soruşdu. – Bəlkə gəlinlə danışıb ondan bir şey öyrənməyə cəhd edəsən? Axı nə qədər də olsa sən qadınsan.

– Oh, səncə o mənimlə danışacaq? Uşaqlıqdan ilanla böyüyüb, həmişə insanlardan uzaq olub, ona görə də ancaq o ilanla danışmağa öyrəşib. Ağzından bir söz də çıxmır. Oğlunun ondan nə xoşuna gəldiyini bilmirəm. Onun gözəlliyinin nə xeyri var? Gəlin gülümsəməli, deməli, gülməli, adamlarla  danışmalıdır ki xoşbəxt yaşasın.

Arvadının sözlərinin məntiqli olduğunu başa düşən Abılay susdu.

– Gecə yuxuda mən onların evinə gələndə Bekibek qayğısız, qollarını yanına uzadıb yatırdı. Və o, Allah göstərməsin, dəhşətli görünürdü! Torsonun yuxarısında özü, aşağıda isə uzun, qıvrılmış ilan var idi!

Saira bunu deməyə başlayanda Çintemir güldü və ikisi də ona baxdı.

– Bu da! Adama axmaq baxır!-deyə Saira ona qıcanıb əlini qaldırdı.

– Sonra ? – Abılay əyilib çayın töküldüyü yerləri üfürərək soruşdu. Abılay gənc yaşlarından Sairanın falına inanır və ona qulaq asırdı.

– Sonra da nə,.. bu canavar oğlumun əlindədir! Gəlini oyatmamaq üçün tələsik Bektemiri oyatmağa başladım: “Bek? Bekibey? – Mən dedim. Qorxudan oyandı və yanında uzanan əjdahanı gördükdə dərhal ayağa qalxmağa çalışdı. Gəlin oyananda onlar tutaşdılar, keçən dəfə mən ilanla tutaşan kimi… Ay babam vay təsəvvür edə bilməzsən mən necə qorxdum. Onların arasına durmaq istədim, uşağın qışqırığı beynimi dəlib keçdi.

Sayira ah çəkdi və ağlamağa başladı, elə bil ki, bunu o gerçəklikdə görmüşdü.

– Siz də eşitdiniz və hamımız birlikdə onların otağına qaçdıq…

Onlar susdular. Hətta Çintemir də həmişəki kimi anasının üzünə gülmür, fikirləşirdi.

– Mənə elə gəlir ki, Bektemir də nəsə hiss edir. Ağıllı adamdır, çox güman ki, o da nədənsə şübhələnir, – deyən Saira, nəsə pis bir şey gözləyirmiş kimi kiçik oğluna əmr etdi: – Ay Çıntemir, get, bir onlara bax! Səsləri gəlmir,tamamilə susdular?!

O biri tərəfdə oturan Çintemir dərhal bayıra çıxa bilməyib bir müddət astanada dayanıb dinlədi, sonra yavaş-yavaş qapını açıb başını çölə çıxardı.

– Artıq çıx, ya Rəbb! – Yalnız anasının sözlərindən sonra getdi və dərhal qayıtdı.

–  Nə oldu?! – ikisi də cavab gözləyirdi.

– O yoxdu, gedib! – Çintemir ağlamsınmış dedi.

– Nə demək istəyirsən?.. yox, boş-boş danışma?! Çox güman ki, bayıra çıxıb!

– Həyətdəki qapı da açıqdı.

– Bəs Bektemir?

– O uzanıb…

Rahatlaşdığını hiss edən Saira özünü itirdiş və tez üzünü sığalladı:

– Nə?!

O nə iş görür?

– O, uzanıb, deyirəm.

– Necə yəni uzanıb. Nə demək istəyirsən?!

Saira qaçaraq otaqdan çıxdı, onun ardınca Abılay və Çintemir gəldi.

Çintemirin dediyi kimi, bütün gecə və gündüzü heç yatmayan Bektəmir başını yana əyərək kürəyi üstə uzanmışdı,ağzından selik axırdı…

Qızmonçok valideynlərinin evinə gəldi.

Həyəti ot basıb. Həmişə Asılbekin musiqisi, Sirqanın gülüşü, Qızmonçokun gülüşləri və hətta Canın səsləri ilə dolu olan ev tamam boşluq idi, Bura güclə çatan Qızmonçok daha da ümidsizliyə qapıldı. O, dərindən nəfəs alıb ciyərləri doldurdu və heç vaxt olmadığı kimi qışqırdı:

– Ana-aa?! Ata-ah! – o, düz həyətin ortasında dayanıb qışqırırdı.

Evə yaxınlaşdı, elə bil indi qapılar açılacaq, ata-anası da onun üstünə qaçacaq, ardınca Can… Yalnız bunun baş verməyəcəyini anlayanda astanada yıxıldı.

Qızmonçoka təsəlli verən yox idi. Qızmonçok da ürəyində bunu – tənhalığı istəyirdi. Uzun müddətdir içindəki kədəri və qəzəbi atmağa kimsənin mane olmasını istəmirdi!

Yalnız göz yaşları bitəndə və daha ağlamağa gücü qalmayanda o, sakitləşdi. Onda da o, gözlərini açmayıb, girişə yaxın uzanıb, sanki valideynləri onu qucağında sığallayırmış kimi başını qapının astanasına qoydu.

Yuxusunda anasının və atasının qoxusunu duyurdu…

Onların davamlı olaraq bir-birini sığallayıb zarafatla danışdıqlarını çətinliklə eşidirdi… Söhbətlərin arasında ərini sığallayan Sırqa Asılbəkin oxuması komuz melodiyası eşidilirdi,… Əvvəlcə atasına baxdı. Sonra anasına… Bundan dərhal sonra sürünən ilan səsləri eşidildi… Belə anlarda o, diqqətlə qulaq asır, dostunun harada gizləndiyini hiss edir və onu asanlıqla tapırdı. Onların necə üz-üzə oturub oynadıqlarını, Cana necə müxtəlif nağıllar danışdığını xəyal edirdi… Kənardan səslər eşidildikdə Canın cəld sürünüb gizləndiyi yol… Amma zaman keçdikcə, Qızmonçok böyüdükcə, bu ev, bu həyət, hətta bu kənd onlara darısqal oldu. Onlar haqqında elə söhbətlər dolaşırdı ki, eşidəndə adamın tükləri tikən-tikən olurdu. Bəzi insanlar özlərini görmək və ya bir şey eşitmək üçün xüsusi olaraq evlərinə gəlirdilər. Yazıq Asılbeklə Sırqa həmişə belə məqamlarda çaş-baş qalırdılar.

Keçmişi xatırlayan Qızmonçok bir anda ayağa qalxdı. Qollarını çırmalayıb yaylığını düzəltdi, kəmər bağlamış kimi belini düzəldib evə girdi.

O, astanadan keçən kimi arxa otağın divarında asılmış komuzu gördü. Tozlu, hörümçək toruna bürünmüş komuz sanki canlı əlin toxunuşu ilə dərhal ağladı. Qızmonçok əlini uzatdı, ona çatmağa çalışdı, lakin qəfil dayandı. Ona elə gəldi ki, hansısa siluet keçdi. Gözlərinə inana bilmədi. Bədəni titrədi. O, otağın küncündə silueti, Bubu nənənin kölgəsini gördü!

Qızmonçok nəfəsini itirdi. Rəhmətlik Bubunun obrazını ikinci dəfədir ki, görürdü. İlk dəfə isə onu qəbirlərin arasında görmüşdü.

Kənd camaatı dua oxumaq üçün Bubunun qarının məzarına gedirdilər. Təpədə düzülmüş qəbirlərin yanında süfrə açıb Bubu nənəyə dua oxuyurdular.

Valideynləri onu bura gətirib: “Gəl qızım. Sən təkcə komuz çalmağı, ilanla dost olmağı deyil, qulluğu da bacarmalısan. Digər uşaqlar da gedəcək. İnsanlarla ünsiyyətə alışmaq lazımdır” dedilər.

İnsanlar qəbrin yanında oturub dua oxuyarkən Qızmonçok uzun müddət donub qalmışdı, bir nöqtəyə baxırdı. Sonradan xalq arasında şayiələr yayıldı:

– Qızmonçok az qala ilana çevrilmişdi. Göz bəbəyi donanda və bədəni donanda anası onu apardı!…

– Mən öz gözlərimlə görmüşəm, hə!

Amma Qızmonçok ilana çevrilmirdi. O, mərhum Bubunun şəklinə baxırdı. Bubu nənə Qızmonçoka elə bil canlı baxırdı, sanki ona yazığı gəlirdi, dərdinə şərik olurdu. Qızmonçok bütün bunları bir göz qırpımında xatırladı.

Anasına Bubu nənəni gördüyünü deyəndə:

– Yəqin ki, sadəcə təsəvvür etmisən. Qorxma, balam mənim. Canlılardan qorxmaq lazımdır, ölülərdən niyə qorxasan ki?!” dedi. Özü də buna əmin oldu və qorxuya üstün gəldi. Bəlkə də buna görə Qızmonçokun qorxusu yox olmuşdu. Bubu qarının obrazı yavaş yavaş qaraldı və yox oldu.

Divardan asılmış komuza baxdı. Onu əlinə aldı, ovucu ilə sığalladı və qolu ilə tozunu sildi. Gözlərindən qaynar bir damla yaş düz komuzun üstünə düşdü.

Valideynləri vəfat edəndə qaynanası və ərinin qohumları onların bütün əşyalarını götürüb aparmışdılar.

– Ana, atamın komuzunu tapa bilmirəm!? – Qızmonçok dedi.

– Bir-iki şeyi saxladıq. Heç olmasa komuz qalsın. Mərhumların ruhu şad olsun. Sonra götürərik”, – deyə Sayraqan bildirdi. Onun fikrincə, Qızmonçok buna görə ona minnətdar olmalı idi. Ancaq Sairanın komuzdan əl çəkməməsinin səbəbi başqa idi. Öz gözü ilə görməsə də, Qızmonçokun ilana melodiya çaldığını eşitmişdi. Buna görə də bu cihazı götürmək istəmədi. Əslində o, Qızmonçoku da evə buraxmaq istəmirdi. Yalnız Bektemirin “Qızmonçokla evlənməsəm ölərəm!” sözünə görə o, razılaşmışdı.

Qızmonçok isə qaynanasının ona niyə bu qədər nifrət etdiyini öyrənmək istəyirdi. O, Sairanın fikirlərini oxumaq istəyirdi. Amma qorxulu və qəzəbli görünən qadının fikirlərini oxumaq qorxulu idi.

Qızmonçok təkcə qayınanasının deyil, bütün insanların fikirlərini oxumağa qorxurdu. Gülən və xoş bir insanın içində tamamilə fərqli bir dünya, başqa hisslər, başqa düşüncələr olduğunu başa düşmək onun üçün çox çətin idi!

Bu həm də Qızmonçokun çox vaxt insanların fikirlərinə məhəl qoymamasının səbəblərindən biri idi. “Bir ilanın ağlını oxumaq və ürəyini hiss etmək daha asan və daha xoşdur” deyirdi.

Bir gün qəribə bir şey oldu.

Qızmonçok hansısa bayramda Bubunun gəlini Alımkanla üzbəüz oturmuşdu. Lal qadın uzun müddət və dayanmadan Qızmonçoka baxırdı. Əvvəlcə ona çox əhəmiyyət verməsə də, qız birdən onun gözlərinin arxasındakı fikirləri oxumağa başladı: “Sən nə gözəl qızsan… – Alımkanın gözləri belə sözlərlə dolu idi. “Ancaq gələcəyin səni nə gözlədiyini bilmirsən.” Zavallı ananın da xəbəri yoxdur. Atana gəlincə, o, hər şeyi içində saxlayır. Axırıncı dəfə qayınanamla danışandan bəri  yediyi boğazından keçmir yazığın. Artıq hər şey aydındır. Ay yazıq, bilirsənmi ki, səni ancaq onların sevgisi saxlayır?! Yoxsa bu soyuq dünya və başqalarının amansız gözləri üzündən ilana dönərdin!”

Onda Qızmonçok titrədi və Alımkan da onun fikirlərindən titrədi, baxışlarını otağın başqa tərəfinə çevirdi. Bilirdi ki, qıza fikirlərini oxumağa icazə verib və narahat oldu. Sonra Asılbeklə bir qədər bir-birlərinə baxdılar.

Qızmonçokla Alımkanın gizlicə “danışdıqlarını” anlayan Asılbekin qan beyninə vurdu. O qədər qəzəbləndi ki, gicgahlarındakı qan damarları şişdi. Yemək gətirilməsinə baxmayaraq, Alımkan izdihamın arasından keçərək qapıdan çıxdı. Çaşmış Asılbek də gözlərini qızından çəkdi.

-Ana, məni heç kim sevməsə, mən doğrudan da ilana çevrilərəmmi? – qız evə gələndə soruşdu.

-Boş-boş danışma, qızım! – anası dedi. – Bunu kim deyir?! İnsanlar hər şeyi uydurub deyə bilərlər…

Qızmonçok anasına güvənirdi. Atasına isə daha çox güvənirdi. Onların düz, ədalətli və mehriban təbiətinə əsaslanaraq hiss edirdi ki, bu həyatda onlardan daha fəzilətli insanlar yoxdur. Ona görə də anasına güvənirdi. Bununla belə, o, Alımkanla görüşmək və bu haqda ətraflı öyrənmək istəyirdi. Alimkan isə qaçıb qızın gözünə görünməməyə çalışırdı.

Zaman keçdikcə Qızmonçok bunu unutdu. Axı o, artıq hər gün deyil, hər saat özü haqqında daha ağır, ağrılı hekayələr eşitməyə öyrəşmişdi.

O, bütün bunları düşünərkən:

– Ey insanlar!!! Ay allah, kimsə varmı?! – güclü qışqırıq səsi gəldi.

Kənd camaatı artıq narahat idi:

-Bu Sairadır? – camaat tökülüşdülər.

– Deyəsən qışqırıq Abılayın evindən gəlir?!

Qızın ağlına dərhal Can gəldi. Onun yenidən Saira ilə əlbəyaxa olduğunu təsəvvür etdi: “Aman Allah?!” – o, tələsik dedi. “Xilas et və qoru, İlahi?!” O, həyətin kənarına qaçaraq çıxa bilmədiyi üçün özünü divara sıxdı. Axır ki, bir dəstə qadın və kişi Abılayın evinə qaçdılar:

-Deyəsən, gözlənilən hadisə baş verdi! “Son vaxtlar gəlinimin davranışı dəyişib, pis görsənir” – yazıq xalam deyirdi! – gəzən qadınlardan biri dedi.

-Demirlərmi ki, gəlinin valideynləri o ilanın sancmasından ölüblər? Deyəsən, qızın evləndirilməsinə qəzəbləniblər. İndi o da bunlara hücum edib!

-İki-üç gün əvvəl biz ağsaqqallar məclisi keçirdik ki, Qızmonçok başqa ilan doğmadan onu qurtaraq. Biz uyğun vaxtı gözləyirik! – qadınlarla gəzən kişi dedi.

Ərinin evinə narahatlıqla tələsən Qızmonçok: “Qızmonçokdan qurtulmaq istədik” sözlərinə heyrətləndi. O indi anladı ki, evə qayıda bilməyəcək…

“Bəlkə nə insanlara, nə də özümə işgəncə vermədən intiharla ölmək daha yaxşı olardı?” – o düşündü. Bu, bütün əzablardan qurtulmağın ən asan yoludur. O, dırnaqlarının ucundan başlayaraq bədəninin soyumağa başladığını hiss etdi. Alımkanın sözləri: “Səni heç kim sevməyəndə ilana çevrilirsən…” – o, artıq insan kimi yox, ilan kimi bu yerdən sürünməkdən qorxurdu. “İnsan kimi ölüb valideynlərinin yanına getmək daha yaxşı deyilmi…!” – ağlına belə gəldi.

Elə qaçırdı ki, elə bil kimsə onu təqib edirdi. Yaylığını çıxarıb yarıya böldü, iki ucunu da bağladı, evin tavanına göz gəzdirdi, yaylığı hardan asacağını axtardı.

Gözlərindən yaş süzülərək yanaqlarını yudu və bu evdəki uşaqlığını xatırlayaraq gözlərini yumdu. O, atasının komuz çaldığını, anasının qazan-qabla məşğul olduğunu, damın küncündəki kiçik dəlikdən ilan süründüyünü gördü…

Birdən o, balaca bir uşağın “hee hee” gülüşünü eşitdi. Uşaq vaxtı bu evdə özünün güldüyünü xatırladı. Öz səsini  dinlədiyi kimi dinləməyə davam etdi. Nəfəsini tutdu. Sükut. Yalnız ürəyinin döyüntüləri eşidilirdi.

“He-hee-hee…” yenə sanki günəş işığının qəlpəsi kimi cingildəyən saf gülüş eşidildi. Ona elə gəldi ki, ev yüngül və xoş gülüşlə doludur. Qızın gülüşü getdikcə yaxınlaşdı və indi onun yanından eşidilirdi. Hətta nəfəsini, səsini də eşidirdi… Evin ətrafında dövrə vuran balaca körpələrin əhatəsində olduğunu təsəvvür edirdi. Bütün bunlar onun uşaqlığı kimi görünürdü… Ona yaxın, lap balaca qız… Fikirləşdi: “Ruhum doğrudanmı mən ölməmişdən əvvəl mələklərə çevrilib?”. Bu zaman yumşaq, ipək kimi, kiçik əllər Qızmonçokun daş kimi soyuq əllərindən tutub özlərinə doğru çəkməyə başladılar.

Qızmonçok gözlərini açdı. Qarşısında parlaq bir qız dayanmışdı. Ona baxanda onun günəşin uşağı olduğunu düşünmək olardı. O, dayanıb gözlərini iri açaraq Qızmonçoka baxaraq gülümsədi.

-Sən kimsən? – bunun yuxu, yoxsa reallıq olduğunu anlaya bilməyən Qızmonçok sakitcə soruşdu.

•-Ig-ıs… – qız dedi.

• Irıs? Adın Irısdir?

Qız başını tərpətdi. Yalnız bundan sonra Kyzmonchok uşağın xəyal olmadığına inandı. O, ehtiyatla ətrafa baxdı, kimsənin olub-olmadığını yoxladı. O, diz çökdü, körpəni sinəsinə tutub, iylədi. Kiçik qızın ona sevgi, zəriflik və təbəssümlə baxmasından, Qızmonçokun bütün bədəninə istilik yayıldı və dərhal soyuq əllərinə və ayaqlarına ilıq qan axdı və o, bir növ cazibədarlıqla əhatə olundu. İndi onun ölüm düşüncələri yoxa çıxdı və o, yaşamaq istədi. O, axan göz yaşlarını silməyə macal tapmamış boyunbağısını boynundan açdı, əyilib qızın boynuna bağladı:

-Bu sənin üçündür, Irıs.

Körpə Qızmonçokun hisslərini başa düşən kimi ona yazığı gəldi və kiçik ovucu ilə onun üzündəki göz yaşlarını sildi.

-Təşəkkür edirəm, – Qızmonçok göz yaşlarına qarışmış təbəssümlə dedi. -Uzun müddətdir ki, kimsə mənim göz yaşlarımı silmir.

Qızmonçok daha da çaşqın oldu. Başını qızın balaca çiyninə əyib ağlamağa başladı. Sonra nəyisə xatırlayaraq tələsdi:

-Mən getməliyəm.

Irıs başını tərpətdi. Gedərkən Qızmonçok özü ilə divardan asılmış komuzu götürdü. Dərhal həyətdən çölə çıxa bilmədi, ona görə də çölə baxdı. Çox sakit idi və deyəsən bütün kəndlilər Abılayın evinə toplaşmışdılar.

Yenə də yol boyu getmək təhlükəli idi. O, evin arxasındakı yolu yoxlamaq qərarına gəldi. İnsandan hündür böyüyən alaq otları Qızmonçoku görünməkdən qorudu. Can ilə çəkdiyi tənha yol onu dağlara apardı…

 

* * *

İlk dəfə Can Qızmonçokun dediyinə qarşı çıxdı. Qadın onun kəndə getməyinə  qarşı olsa da, kəndə getdi. Onlarla görüşməsə də, heç olmasa uzaqdan onları dinləmək, səslərinə eşitmək və içindəki dərin həzinlik hissini dağıtmaq haqqında düşünürdü. Bu münasibətlə dağın ətəyinə endi. Kəndin kənarına çatan kimi Sairənin acı səsi onu da sarsıtdı.

Ondan bir az aralıda tarlada on-on iki qoyun otaran İşenbay başını çevirib kəndə tərəf baxdı, bir az dayandıqdan sonra eşşəyini çevirib kəndə tərəf qaçdı.

Çaya su gətirməyə gedən qızlar da vedrələrini yerə qoyub qışqırıq səsi gələn tərəfə baxdılar.

Hətta çoxdan Qızmonçokla danışmaq istəyən, lakin bayaq dediyi sözlərə görə onu narahat etməyə cəsarət etməyən Can da… nədənsə tələsməyə başladı. O, sürətini artırıb düz Asılbekin evinə tərəf getdi. Evə yaxınlaşdıqca titrəməyə başladı və intizarı, həsrəti sinəsinə sığmayan, evi, ailəsi üçün darıxan adama bənzəyirdi.

İndi o hamıya paxıllıq edirdi. O üç nəfərin gözlərini görmək, səslərini eşitmək, iyləmək kifayət idi! Bu həyatda bundan böyük xoşbəxtlik, sevinc və sıadıt yoxdur!

Amma Asılbekin evi onu tamam başqa cür qarşıladı. Can bir an bağçaya bənzəməyən, tikanlarla örtülmüş həyətə baxdı və heç nə başa düşə bilmədi. Yavaşca ön qapıya tərəf sürünüb içəri baxdı. Səssizliyin sükutun pıçıltısından başqa heç nə eşidilmirdi.

Başını geniş açıq qapıdan keçirib hər iki tərəfə baxdı. Ev boş idi! Can pis bir şey gözləyirmiş kimi büzüldü. O, ağır bədəni ilə evə qaçdı və bir anda dayandı, daha  sürünməyə davam etmədi.

Tərk edilmiş evin küncündə əli az qala yanağına yapışdırmış balaca bir qız yatırdı… Can ona baxdı. Qızın boynundakı qırmızı boyunbağını da tanıdı! Qızmonçok bu qıza oxşayanda valideynləri onu kəndə gələn tacirdən almışdılar. Qırmızı boyunbağı ilanın da xoşuna gəlirdi. Parlaq qırmızı boyunbağı taxan Qızmonçok hər dəfə yıxılanda sevincdən fırlanır, bərkdən gülür, ilan da oynayır, onun ətrafında fırlanır, hamısı sevinirdilər.

İndi Can qızı qorxutmamaq üçün otağın o biri küncünə keçib özünə yığılıb qızın oyanmasını gözləməyə başladı. Ümid edirdi ki, bu qız onun kim olduğunu və bu evin sakinlərinin hara getdiyini deyəcək.

Tezliklə qız yumruqları ilə gözlərini ovuşduraraq oyandı və Qızmonçok kimi əyləşib boyunbağıya baxdı və onu ıli ilə oynatdış Birdən gözləri ilana sataşdı. Onun qorxduğu, yoxsa təəccübləndiyi bəlli deyildi. O, ilanı görən kimi bir vəziyyətdə donub qaldı.

İlan da uşağı qorxutmamaq üçün nəfəsini tutdu və hərəkətsiz uzandı. Yalnız o da qızı gördü və düşmən olmadığını pis niyyətli olmadığını göstərmək üçün quyruğunun ucunu yavaşca tərpətdi. Qız bunu anlayan kimi gülərək ayağa qalxıb ilana tərəf getdi…

* * *

Qəribədir ki, bu dəfə Bubu nənə Canın da yuxusuna girdi. O, həyatda olduğu kimi əyri deyil, qoltuğunda çubuqla həmişəki kimi qəbirlərin arası ilə tələsik addımlayırdı…

– Nənə? Bubu nənə? – Bektemir onun qızmar, sərt baxışından çaşıb qalmışdı. Nədənsə, sanki bütün bədəni qırmızı alov bürümüşdü. Qolunun altında əsa tutmuş nənə var gücü ilə ona söykənib dayanmışdı. Nə vaxtsa bu çubuq canlandı və bir anda ilana çevrildi! Bektemir qorxdu və yerindən atıldı. Bubu nənə titrəyə-titrəyə çubuq ilanın boğazından tutdu və Bektemirə baxdı, sanki soruşdu: “Nə etdin?” Bektemir onun Qızmonçok haqqında soruşduğunu anladı və özünü günahkar kimi hiss edərək başını aşağı saldı. Bubu nənə onun anasının qəzəbinin yumşaldığını duşmuşdu. O cəld arxaya dönüb yenidən Bektemirə baxdı və baxışlarında bir xahiş oxundu: “Qızmonçoku təhqir etmə, onunla yaxşı davran”.

 

* * *

Bu zaman gur qadın səsi eşidildi və üstünə ağır bir bədən yıxıldı. Bektemir nə baş verdiyini anlamadı və yerindən tərpənə bilmirdi. O güclə səsini çıxardı.

-Allah! Mənim uşağımı yeyiblər, ay camaat?! – onun üstündə uzanmış qadın qışqırdı. Bu səs onun qulağına tanış gəlirdi, amma kimin səsi olduğunu ayırd edə bilmirdi və Bubu nənədən başqa heç kim ağlına gəlmirdi. Amma tədricən anasını tanıdı.

– Bilirdim, ay Allah! Bunun olacağını bilirdim! Çatdıra bilmədim! Mən sənə yaxşı baxdım? Doğrudanmı gözlərim məni pis vəziyyətdə qoyur?

Yarı yuxulu: “Mən ölmüşəm. Ölüm çox tez və asan olur, elə deyilmi? – Bektemir düşündü. Zavallı anasına yazığı gəldi. Atası anasının arxasınca getdi:

– Çəkil görək! Uşağı burax?!

Bütün bədən rahatlaşdı.

-Bektemir?! Bektemir?! – atası onun hər iki çiynindən silkələyib başını qaldırdı. – Aç gözünü, oğlum?!

Başqa bir xırıltı eşidildi:

-Nə oldu, Saira xala? Hər şey yaxşıdır?

-Sayra xala, aç gözünü, ya Rəbb!

Bütün bunları durmadan dinləyən Bəktemir var gücünü toplayıb özünə gəlməyə,ətrafı anşırmağa  çalışsa da, kirpiklərini qaldıra bilmirdi, əlini qaldırmağa belə gücü çatmırdı, bədəni əznik, hərəkətsiz qalmışdı..

-Ey Yaradan?! Aman Tanrım! Nə olub? – toplaşanlar elə bilirdilər ki, hər şeydə ilan günahkardır.

-Ana? – Bektemir oyananda pıçıldadı.

Sairanın üzünə su səpdilərş Uşağının səsini eşidib gözlərini açdı, sanki onun səsi anaya  yeganə müalicə idi.

İnsanların ona necə baxdığını, qaşlarını çatdığını görən Bektemir dərhal özünə gəldi:

-Nə baş verib?

-Sən sağsan, oğlum? – Sayra qışqırdı.

-Ana, Qızmonçok haradadır? – gəncin ilk soruşduğu bu oldu.

-Nə Qızmonçok, özünü düşün, özünü fikirləş! Səni bu günə salan odur! Çağırırıq ,cavab vermirsən. Özündən getmisən!

-Mən sadəcə yuxuya getmişəm. Mən qrip olmuşam,bu ona görədir yəqin, ana.

Bektemir Qızmonçoku axtarırmış kimi ətrafa baxdı.

-Vallah, sənin gəlinin doğrudan da heç yerdə görünmür?  Onu  bir qadın müşayiət edirdi.

-Mən bu yaxınlarda Qızmonçok xalanın atası evinə girdiyini gördüm,- dedi dolğun oğlan və astanada dayandı.

-O evdə o nə axtarır?! Guya orda onu gözləyən var?! Oturun əzizlərim? İçəri keçin”, – deyə Saira camaata dedi.

Gələnlər oturub söhbət etməyə başladılar.

Bektemir səhər baş verənləri, Qızmonçokla münasibətini, yuxusunu xatırlayıb yerində oturdu. Bir xeyli müddətdən sonra yenidən ayağa qalxdı.

-Hara?! – deyə Saira soruşdu. O, ortada süfrə açırdı. Saira onun hara getmək istədiyini təxmin edib narazılıqla oğluna baxdı.

-Heç bir yerə getmirəm.

-Dur oğlum, onun arxasınca getməyə ehtiyac yoxdur. Hara getsə, geri qayıdacaq. O, gəlməyib yoxa çıxsa, daha yaxşıdır! Ayrılmış qadının arxasınca düşüb özünü hörmətdən salma, oğlum.

-Doğru deyir, ananı dinlə, əzizim,- yaşlı qadınlardan biri dedi. -O hara gedə bilər ki?

-Dalaşmısınız? – Asanbu həmişəki kimi yaylığını iri qulaqlarının arxasına keçirərək soruşdu.

-Abılayın üstünə qaynar çay tökdü, əldən küt?

-Oh-baaay, bu harada görünüb?!

Hamı dönüb Abılaya baxdı. Abılay indi alt paltarında oturduğunu xatırlayıb qaçaraq o biri otağa keçdi. Qadınlardan bir-ikisi güldü.

-Əlbəttə, əgər o bunu edibsə, Abılay onu danlasa, eybi yox idi. Təbii ki, “Ehtiyatlı ol!” deyəcəkdi. Mən elə belə dayanmadım, mən də məzəmmət etdim – Ya Rəbb, sən göydən baxırsan?!

-Təbii ki, onun nə etdiyini deməliyəm. Yoxsa buna görə onu tərifləməliyəm?

Bektemir səssizcə getdi. Saira təəccüblə ona baxdı:

-Əgər o evdə heç kim yoxdursa, o, niyə ora gedib? – qadınlardan biri şübhə ilə soruşdu.

-Doğrudan da… – deyib oturanlar bir-birinin üzünə baxdılar. Onlar elə bilirdilər ki, Bektemirin evində doğrudan da ilanlar yaşayır və bəziləri onlardan çəkinirdilər, qorxurdular.

-Lazımsa, gedək,- dedi Saira. – Hey, qoca, dur gedək! Onun dalınca gedək. Deyəsən, oğlun da ora gedib.

Bundan az sonra bir qrup kişi və qadın Abılayın evindən çıxıb Asılbekin evinə tərəf getdilər.

* * *

Bu vaxt Qızmonçok artıq atasının evini tərk etmişdi və Can qırmızı boyunbağının bu qızın boynuna necə ilişdiyini və bu evdəkilərin başına nə gəldiyini düşünərək ona gülən balaca qızı qorxutmamağa çalışdı.

Irıs birbaşa ilanın üstünə getdi. Hər iki dizini onun qarşısında yerə qoyaraq düz gözlərinin içinə baxdı.

İlan tərpənmədi. Ancaq bu qızın davranışı onu Qızmonçokun balacalaığı haqqında düşündürdü və qırmızı muncuqlar haqqında bilmək istədi. Qız ayaqlarını ilanın yanında uzadıb oturdu, boynundakı boyunbağıdan yapışdı və onun fikrini yayındırdı. Bu zaman bayırda qadının qışqırtısı eşidildi.

Irıs-ıı-ıss Irısta-ay?!

Bayırdan bu səsi eşidən qız sakitcə soruşdu:

– Nədi?

İlan nə edəcəyini bilmədi. Burdan getməli idi. Amma qızı qorxutmasın deyə yerindən tərpənə bilmirdi.

Çöldəki insanların səsi getdikcə yaxınlaşırdı.

Təkər kimi qıvrılmış ilanın bədəni qırışdı.

-Irıs?! – bir qadının, sonra kişinin səsi eşidildi:

– Qızmonçok?! – bu səs Canı ürpərtdi. Bu Bektemirin səsi idi. Can bilirdi ki, daha burada yalan danışa bilməz. Əvvəlcə yavaş-yavaş başını çevirib yerə endirdi. Sonra yavaş-yavaş boynunu uzadaraq damın küncündən sürünməyə başladı.

Bu davranışı deyəsən təəccüblə ona baxan Irısın xoşuna gəldi və o güldü. Qırışan ilana diqqətlə baxaraq onu tutmaq üçün əlini uzadıb dayandı.

Artıq insanlar həyətə toplaşmışdılar.

İlanın başı yarıaçıq qapıdan çıxan kimi:

– İlan!!! İlan!!! – onu görən oğlan qışqırdı. Digərləri oğlanın barmağının göstərdiyi tərəfə baxdılar.

– Bu Candı! – camaatın içindən kimsə dedi. Çünki payız hadisəsindən sonra kənddə digər ilanlardan fərqli olaraq bu ağ ilanı tanımayan yox idi. Onlar bunu xatırlayırdılar, bəziləri hətta yuxularında ilanı görüblər.

Uşaqlıqdan kəndlilərin hər birini tanıyaraq böyüyüb. Ətrafındakı hər kəsi tanıyırdı. İlan hətta onların səslərini və davranışlarını bilirdi. Xüsusən də Abılay, Saira, Bektemir, Tanırbay və İşenbay, Kəsən, Alımkan, Bektemirin dostları… Heç dəyişməyiblər. İlana qarşı hər kəsin gözündə hələ də qorxu, nifrət və qəzəb vardı… Can bunu bir neçə dəqiqədən sonra hiss etdi. Ancaq yalnız Asılbek, Sırqa və Qızmonçok onun üçün sirr idi, onların başına gələnlərlə maraqlanırdı. Həmin adamların bu evi mühasirəyə aldıqları, yandırdıqları, daş atdıqları anları xatırlayırdı. “Yəqin ki, ilanlar gedəndən sonra mərhəmətsiz insanlar evi mühasirəyə alıblar. İlanlar gedəndən sonra onları məhv ediblər?” – ilan düşündü və onlara müqavimət göstərməyə hazırlaşdı.

Hər halda burada qalmağın mənası yox idi. O, astanadan sürüşüb cəld sürünərək həyətin arxasına keçdi. Bəktemir nə edəcəyini, nə deyəcəyini bilmirdi, çaşqın halda dayanmışdı. Ona elə gəlirdi ki, Qızmonçok ilana çevrilib, harasa sürünüb gedir. Beyni qana döndü.

“Qizmonçu-ox!” – deyə qışqırdı.

Elə bil onun səsinə cavab olaraq evin qapısı cırıldayaraq yavaş-yavaş açıldı. Yoldan keçənlər geri çəkilib baxırdılar.

Təkcə Bektemir yerindən tərpənmirdi, gözünü belə qırpmırdı.

Irıs evdən çıxdı. Bu hamını təəccübləndirdi

İnsanlar daha da şaşqınlığa  düşdülər.

Qızmonçokun qırmızı boyunbağı boynunda olan qız, qayğısız, heç nəyin fərqinə varmadan dayandı və parlaq, xoş bir təbəssümlə camaata baxdı.

-Irıs? Mənim qızım?! – təxminən iyirmi beş yaşlı bir qadın izdihamın yanından sivrilib qıza tərəf qaçdı.: “Oibaay, uşağa baxmırsan, bəs nə işlə məşğul olursan?”,- deyə soruşan hər kəsə doğrusunu söyləməyə qorxdu. – “Yanımda oynayırdı və qəfildən harasa yoxa çıxdı”. Əslində o daç kimi yatmışdı. Qızın çıxıb getdiyindən isə xəbəri olmamışdı. İndi qızının tərk edilmiş bir evdən çıxması, heç kimin girmədiyi evdən,.. Xüsusən Qızmonçokun ilanlı evindən … Bu gəlini lap dəli edəcəkdi.  Ana onun yanına qaçarkən ətəyinə dolaşdı və yıxıldı. Balaca qızcığaz anasının nələr fikirləşdiyini, nə durumda olduğunu bilmirdi, heç fərqinə varmırdı və  o daha da bərkdən güldü.

İki-üç nəfər qaçaraq gəlib qadını ayağa qaldırdılar. Yıxılanda gəlinin  əlləri yerə sürtünmüşdü. Ovcunun içi qızarmışdı. O axsaya axsaya qızını yerdən götürdü.

Bektemir, Abılay və Saira başda olmaqla adamlar evə doğru addımladılar…

– Hey, Bektemir, dayan! – deyə Abılay qabağında gedən oğlunu saxladı. – Əvvəlcə mən girirəm, dayan!

– Hə, elədir, sən birinci get! – deyə ayaq üstə güclə dayanan Saira dedi. Bektemir onlara qulaq asmadı, evə girdi və evin ortasında dayandı. Ətrafa baxanda yerdə Qızmonçokun sərilmiş yaylığını tanıdı və götürdü.

Arxadan içəri girənlər pıçıldamağa başladılar:

– Bu nədir?

– Bu yaylıqdır?

– Bu gəlinin yaylığıdır! – deyə Saira səsini onlarınkindən də ucadan qaldırdı, yəqin ki, hamı eşitsin.

Gənc əlindəki yaylığı ortadakı tikişindən iki yerə böldü. Sonra əlində yumrulayıb əlində top kimi sıxdı. Yandakı bayır otağın qapısını açanda oradan  pırıltı ilə qaranquş uçub çıxdı. Çıxış yolu tapa bilməyib çırpınaraq divarlara və Bektemirə qanadları ilə bir-iki zərbə vurdu və nəhayət yarıaçıq pəncərədən uçub getdi. Tavandakı yuvadakı sarı dimdiklı cücələr cıvıldamağa başladılar…

Bektemirin ürəyi az qala yerindən çıxacaqdı.

O geri çəkiləndə arxasınca gələnlər iki yerə bölünərək onu buraxdılar.

– Azama-aat!!! – deyə qışqırdı. Bektemir camaatın içində o oğlanı axtardı.

– Bəli?! – bayırdan ona cavab verdilər.

– Bura gəl?!

İnsanlar yol verdi. Əzəmət özünü günahkar kimi hiss edərək gözlərini aşağı dikdi və içəri girdi.

– Qızmonçoku nə vaxt görmüsən?! – Bektemir soruşdu.

– Xeyli vaxt olar. Sizin evə gedən yolda.

– Hara gedirdi?!

– Gəlib bura girdi.

– Daha sonra?!

Oğlan bundan sonra nə deyəcəyini bilmədiyi üçün susdu.

– Nə görmüsən hamısını danış. Qorxma, aman Allah, onu bura sən gətirmədin ki! – oğlanın anası dedi.

Oğlan ağlamağa başladı, amma özünü toplayıb dedi:

– Həyətin qapısı açıq idi. Və… bayaq baxdım ki, Qızmonçok xala qapını açıb içəri girdi.

– Sonra nə oldu?!

Oğlan çiyinlərini çəkdi:

– Daha heç nə bilmirəm. Sonra sizin evə getdim…

– Yanında kimsə var idi?

– Bilmirəm. Aa, yox… heç kim yox idi.

-Irısi onun yanında görmüsən? – başqa bir adam söhbətə qarışaraq soruşdu. Oğlan başını tərpətdi. Irısın anası:

-O, boyunbağı taxmışdı,- dedi və uşağın boynundakı boyunbağı göstərdi.

– Özbaşnalıq! – Asanbu dedi. – Şərfi çıxarıb atdı və boyunbağısını uşağın boynuna taxdı… sonra da ilana çevrildi, hə?! Yəni o ağ ilan Qızmonçokdur?!

Əvvəlcə burada dayananlar, hətta Bektemir belə buna əmin idilər.

-Kim bilir…- dedi Dildekan.

“Mən sizə dedim ki, belə olacaq! Siz mənə inanmadıniz?!” -Saira Bektemirlə ərinə baxdı.

– İndi necə olacaq?! – qadınlardan biri qorxmuş səslə soruşdu.

– Onu dərhal tapmalıyıq! – kişi mızıldandı: -Sorğu-sual etməliyik.

– Onu tapanda nə edəcəyik? – bayaqdan susmuş ucaboy sarışın adam araya girdi. – O tək deyil. Payızda baş verənləri unutmusunuz?

– Düz deyir. Hirsli başla heç bir iş görmək olmaz, daha diqqətli olmalısınız! Yaxşı, biz artıq həyatımızı yaşamışıq. Gəlin uşaqları fikirləşək, deyə camaatin içindən biri dedi.

– Bubu nənə və ağsaqqal Akbay öldükdən sonra bizə rəhbərlik edəcək bir nəfər də yoxdur! – qadınlardan biri ah çəkdi.

İşenbay, Abılay və bir neçə başqa adam, deyəsən, bundan heç də məmnun deyildi.

– Gəlin, axşam yığışıb bu haqda bir az daha danışaq. Bəlkə Tanırbay qardaş da o vaxta  qədər gələr. –İşenbay dedi.

– Eh, bu Tanırbay dayının nə xeyir var?! – Asanbu dedi.

– Onda deyəcək sözün varsa, fikrin varsa, danış, dinləyirik?!

Qadınlar arasında hər şeyi bilən, hamıdan gec gəldiyindən  burada olan söhbəti tam eşitməyən Dildekan:

– Ya Rəbb, Qızmonçok hələ yanımızda olanda onunla ortaq bir dil tapıb, təfərrüatları daha yaxşı öyrənib hər şeyi sülh yolu ilə həll edə bilməzdikmi? – söhbətə qarışdı. – Bunu etmək əvəzinə, yenə “əjdahanın quyruğunu tapdalamaq” bizim günahımız deyilmi!

Sayra “onun bostanına daş atana” Dildekana qəzəblə baxıb:

– Nə deyirsən, Dildekan?! Yenə ağlına gələni danışırsan! Sənin özünü görəydim.

– Lazım deyil, Saira! Hamı qulaq asdılar və dediyin kimi etdilər. Heç kim sənin sözünün əleyhinə deyildi, hamımız səni dinlədik. Onun valideynləri pis insanlar deyildi. Heç olmasa onlarla ortaq dil tapa bilərdiniz? Mən sizə dəfələrlə demişəm.

– Oh-baay!.. Adama imkan versən ağlına nə gəlir danışacaq!

Bektemir onların dava-dalaşına, mübahisələrinə qulaq asmaq istəmirmiş kimi camaatın arasından keçib qapıya tərəf getdiə. Evi dolanaraq ilanın süründüyü tərəfə getdi. Bu dəfə onun arxasınca gələn yox idi.

Bektemir, tikan və otla örtülmüş əraziyə göz gəzdirdi, ümid edirdi ki, Qızmonçok və Can bu yerdə hardasa gizlənirlər.

– Qızmonçok?! – sonra sərt tonda deyil, sakit səslə dedi.

– Can?!

Cavab verən olmadı.

Evin içində dalaşanların, mübahisə edənlərin səsi kəsildi, çöldəki səsə qulaq asdılar.

– Qızmonçok-yaxşı?! Ca-an?!

Evdəkilər çölə çıxmağa başladılar. Saira həmişəki kimi hamını ötüb həyətin arxasına qaçdı.

Əlində Qızmonçokun yaylığını tutan Bektemir üzü dağın yamacına tərəf dayanmışdı, arxası isə camaata tərəf idi. Başını arxaya atıb az qala çiyinlərini bükmüş gəncin ağladığını başa düşmək çətin deyildi…

Saira oğluna tərəf gedəndə yanındakı qadın əlindən tutaraq onu saxladı.

– Onu rahat buraxın. Qoy sakitləşsin.

Bektemir çoxdandır ki, belə ağlamırdı. Cadugərin baxışlarına qoşulan Dildekanın sözləri həqiqətən də məntiqli görünürdü. O güclə ayaq üstdə dayanıb ona yalvaran Qızmonçoku xatırladı: “Hara getməliyəm? Valideynlərim belə yoxdur!” Amma, bütün bunlara baxmayaraq, o, Qızmonçokun getməsini təkid etdi!

Bektemirin içi  od tutub yanırdı, dağlanırdı. Özünə nifrət edirdi. O öz özünü danladı,qınadı və acı-acı hönkürdü.

İlan bütün bunları qovaq ağacının başında asılı halda seyr edirdi.

 

***

Həyətin arxasındakı bu qovaq ağacı uşaqlıqdan Canın sevimli yeri idi. O həmişə   ağaca sarılardı və çürük qovağın zirvəsinə qədər çıxardı və buradan görə bildiyi hər şeyə baxardı. Bütün kəndi müşahidə edərdi. Orada olan hər hərəkəti görərdi.

Buradan hər şey bir baxışda aydın görünürdü. Ən çox bəyəndiyi isə Bektemir, Çintemir və bir qrup başqa uşaqların zar (çuko) oynamağa getmələri idi. Onlara baxanda insan kimi sevinirdi, elə bil elə həmin an onların cinsinə çevrilib oynamağa qaçacaqdı. Həmişə özünü bu uşaqların yerinə qoymaq, onlar kimi iki qolu, iki ayağı olmasını istəyirdi!

Bir gün öz aralarında oynayan, dalınca gedən, dalaşan, mübahisə edən uşaqlara baxdı və onların yanına necə düşdüyünün fərqinə varmadı.

O, uzun müddət qanovda gizləndi. Nəhayət bundan bezdi və sürünərək çölə çıxdı. Elə bilirdi ki, uşaqlar ona sevinəcək, qeyri adi və maraqla baxacaqlar. Hətta onu tutub, başını sığallayıb: “Bu ilan Qızmonçokdur?” deyəcəklər, onunla dostlaşacaqlar. Amma heç də onun təsəvvür etdiyi kimi olmadı. Onu görən uşaqlardan biri qışqırdı:

-Aaa, ilan!,- oğlanın səsindən onun çox qorxduğunu anlamaq çətin deyildi.

Canı görən başqaları əvvəlcə kənara aralıya qaçdılar. Dayanıb heç yerə getməmiş, onların oynadıqları sümüklərin arasında sürünən ilana baxdılar. Hamıdan incimiş və qəzəbli uşaq kimi orada yellənən ilana yavaş-yavaş yaxınlaşmağa başladılar.

-O, mənim qurğuşunlu aşığımın üstündə uzanıb! – bir oğlan dedi.

-Mənim aşığımın da…

“Əgər mən hərəkətsiz uzansam, uşaqlar çox güman ki, mənim onlara qarşı ziyansız olduğumu başa düşəcəklər”, – deyə Can uşaqlara inanaraq gözlədi.

Bektemirin içi  od tutub yanırdı, dağlanırdı. Özünə nifrət edirdi. O öz özünü danladı,qınadı və acı-acı hönkürdü.

İlan bütün bunları qovaq ağacının başında asılı halda seyr edirdi.

***

Həyətin arxasındakı bu qovaq ağacı uşaqlıqdan Canın sevimli yeri idi. O həmişə   ağaca sarılardı və çürük qovağın zirvəsinə qədər çıxardı və buradan görə bildiyi hər şeyə baxardı. Bütün kəndi müşahidə edərdi. Orada olan hər hərəkəti görərdi.

Buradan hər şey bir baxışda aydın görünürdü. Ən çox bəyəndiyi isə Bektemir, Çintemir və bir qrup başqa uşaqların zar (çuko) oynamağa getmələri idi. Onlara baxanda insan kimi sevinirdi, elə bil elə həmin an onların cinsinə çevrilib oynamağa qaçacaqdı. Həmişə özünü bu uşaqların yerinə qoymaq, onlar kimi iki qolu, iki ayağı olmasını istəyirdi!

Bir gün öz aralarında oynayan, dalınca gedən, dalaşan, mübahisə edən uşaqlara baxdı və onların yanına necə düşdüyünün fərqinə varmadı.

O, uzun müddət qanovda gizləndi. Nəhayət bundan bezdi və sürünərək çölə çıxdı. Elə bilirdi ki, uşaqlar ona sevinəcək, qeyri adi və maraqla baxacaqlar. Hətta onu tutub, başını sığallayıb: “Bu ilan Qızmonçokdur?” deyəcəklər, onunla dostlaşacaqlar. Amma heç də onun təsəvvür etdiyi kimi olmadı. Onu görən uşaqlardan biri qışqırdı:

-Aaa, ilan!,- oğlanın səsindən onun çox qorxduğunu anlamaq çətin deyildi.

Canı görən başqaları əvvəlcə kənara aralıya qaçdılar. Dayanıb heç yerə getməmiş, onların oynadıqları sümüklərin arasında sürünən ilana baxdılar. Hamıdan incimiş və qəzəbli uşaq kimi orada yellənən ilana yavaş-yavaş yaxınlaşmağa başladılar.

-O, mənim qurğuşun aşığımın üstündə uzanır! – bir oğlan dedi.

-Mənim aşığımın da…

“Əgər mən hərəkətsiz uzansam, uşaqlar çox güman ki, mənim onlara qarşı ziyansız olduğumu başa düşəcəklər”, – deyə Can uşaqlara güvənərək gözlədi.

Qızmonçokla olduğu kimi dostluq edəcəyinə, ümumi dil tapacağına və onlarla anlaşacağına ümid edirdi.

Uşaqlar isə kiçik addımlarla yavaş yavaş ona yaxınlaşmağa davam etdilər və əyilib yerdən əllərinə daşl yığmağa başladılar. Balaca Can onların pis bir şey edəcəyini ağlına gəlmirdi. Axı, Qızmonçok da bəzən daş toplayır və onlardan kiçik evlər tikirdi. Onu tikib qurtardıqdan sonra orada oturub saatlara oynayırdılar.

Birdə uşaqlardan biri qışqırdı:

“Vur-yay!!!” və dərhal Canın üzərinə daş dolu yağdı. Və yalnız bundan sonra uşaqların fikirlərini anladı və sürünərək uzaqlaşdı. Uşaqlar isə onu təqib etməyə davam edərək:

– Onu öldürməliyik! Vur onu!

– Budur, burada! Bura girdi!

– Vur!

– Tsits, lənət olsun, qaçdı!

Uşaqlar onu bir xeyli müddət təqib etdilər, yetişib tapa bilmədilər və dayandılar.

İlan uşaqlıqdan bəri bu anları xatırladı.

İndi Bektemir, Çintemir, Jakşılay və Mukay… Indi hamısı böyüyüb dəyişib, artıq ata ,ana olublar, hərəsinin bir-iki uşağı var.

 

***

Bektemir sanki bir qərar vermiş kimi izdihamın arasından keçib harasa istiqamət götürdü.

– Bekki? – Saira həyəcanlı onun yolunda dayandı.

Amma Bektemir anasına bir söz demədən onun yanından keçdi. İndi ona izah etməyə vaxtı yox idi.

– Getdi! – deyə Saira kömək istəyirmiş kimi Abılaya, Mukana, camaata göz gəzdirdi. – Onu axtarmağa getdi…

Heç kim ona cavab vermədi. Saira oğlundan ötrü qorxaraq ağlamağa başladı.

– Aman Allah, o niyə elə elədi?… heç olmasa nəsə bir söz deyərdi, cavab verə bilərdi? – qadınlardan biri dedi.

– Atlarınızı yəhərləyin! – xeyli vaxt susub dayanan İşenbay arxayınlıqla dedi və baxışlarını Sairadan uzaqlaşdırdı.

– Qızmonçoku tapmalıyıq!

“Gəlin Qızmonçoku tapaq!” sözləri Canın qulağına xoş gəldi. O, indiyədək heç vaxt xoş söz deməyən İşenbaya qarşı müəyyən bir istilik hiss etdi. Saira göz yaşlarını çətinliklə saxlayaraq:

– Qoy itsin, cəhənnəm olsun! – dedi. – Onu mənim yanıma gətirməyin! Gözüm görməsin onu, yoxa çıxsın onu!..

-Elə eləmə, Saira. Yaxşı, onun valideynlərini görməmişdinizmi,  tanımırdınızmı, ölənlərin ruhuna hörmət edin! Əgər qızı bu qədər bəyənmirdinsə, istəmirdinsə, onda gərək onu özünə gəlin gətirməyəydin ! – Dildekan dedi.

Can yavaş-yavaş söhbətin təfərrüatlarını anlamağa başladı.

– Səbirli olun, camaat. Qızmonçok qayıdanda danışarıq”, – İşenbay dedi.

– Allahım! – Asanbu boynunu qabağa uzatdı – “Gələndə” deyəndə nəyi deyirsiniz?! Qızmonçokun ilan şəklində evdən çıxdığını indicə görmədinizmi?! Batmanın qızına boyunbağısını verib, yaylığını da atıb gedib, qayıtmaq fikri də yoxdu!

Irısın anası qızını yerə qoyub boyunbağının boynundan çıxarmaq istədi, amma Irıs boyunbağını iki əlli tutdu və onu çıxarmağa qoymadı, ağlamağa başladı.

Bu haqda düşünən, lakin keçən ilki hadisədən qorxaraq susanlar Asanbunu dəstəkləyirmiş kimi başlarını tərpətdilər.

– Nə deyirsiniz, nə edək,ay camaat? – Abılay soyuq və titrək səslə dedi.

– Başqa seçimimiz yoxdur. Nə baş verməli idi, nəhayət baş verdi. Gəlin onu olduğu kimi buraxaq. Qalanını vaxtı gələndə görəcəyik,- uzun boylu sarışın dedi. Bunu eşidən Saira yorğun halda yerə oturdu və bu təklifi bəyənib-bəyənmədiyi bilinmirdi.

– Bəs Bektemir? – dodaqlarını güclə tərpətərək soruşdu. – İstərdim ki, Qızmonçok oğluma zərər vermədən, eləcə yoxa çıxsın.

– Yazıq Saira, onsuz da ondan qorxur, – Dildekan təxmin edirmiş kimi dedi. – Ona çox nifrət etdin və sonunda görürsən nə oldu?.. Yenə qayıdıb səni sancıb vursa, ay yazıq?! Deyirlər: “Ən zərərsiz varlıqlar belə, onları incitsəniz, sizin cavabınızı verə bilər”…

***

Camaat burada mübahisə etdiyi vaxt Can ağacın budağına sarılıb ağlayırdı. Qızmonçokun səhər dediyi sözün səbəbini o indi anladı: “Mən də sənin üçün darıxmışam, amma gəlmə!” Çünki…” və bu da Asılbəklə Sırğanın həyatda olmadıqlarından irəli gələn səbəb idi!.. Heyvan olsa da, insan kimi düşünüb, səhv doğulduğuna, taleyinə peşman olmuşdu! O bir daha anladı ki, bir insanın həyatı insan kimidir. , heyvanın həyatı  heyvan kimi. Heyifki, iki ayrı dünya birləşib bir bütöv ola bilmir! Belə bir çətin bir həyat imtahanı, bəlkə də bir cəzadı, ya da hər hansı səhvdi. .. kaş biləydi tale ona niyə bu cür həyat verdi, hansı günahına görə? Görəsən bunun səbəbini anlayıb izah edən bir adam varmı? Bu sirli suallar, ilanı təpəsindən tutmuş quyruğuna kimi od tutub yandırırdı.

O aşağıda gedən mübahisələri daha eşitmirdi.Onları eşitmək artıq ona lazım deyildi.

 

***

Qızmonçok  komuzu sinəsinə sıxaraq valideynlərinin qəbirləri tərəfə elə gedirdi ki, elə bil dalınca düşüb onu qovan birisi var. O bir-birinə bitişik olan iki kiçik təpənin ən yaxınına çataraq yerə yıxıldı:

– Ana, ata! – deyə hönkürdü.

Yalnız göz yaşları dayandıqdan sonra, yerə yıxılaraq hərəkətsiz uzandı. Külək onun paltarını və saçını qaldırmağa başladı. Çəyirtklərin cırıltısını, milçəyin vızıltısını, sərçələrin qanad çırpmağını nəzərə almasan, onun ətrafında heç bir canı yox idi. Ağır sükut. Bəlkə də bu sakitliyə görə Qızmonçok burada, valideynlərinin yanında, ömrünün sonuna qədər qalmaq istəyirdi. Ətrafda hər şey sakitləşdi, onun gözləri yumuldu…

Birdən arxadan yavaşca addım  səslıri gəldi! Qızın gözləri böyümüşdü və gülümsəyərək səsə qulaq asırdı.

– “şirp-şirp”

Ona tərəf gələn sakit və ehtiyatla hərəkət edirdi… – Can? – Qızmonçokun ilk ağlına gələn fikir… – Yox, bu Cana oxşamır! “Bektemir?!” – Ürəyi daş kimi dayandı, elə bil ayağının sltına düşdü. Əlləri və ayaqları yenidən soyumağa başladı. O titrədi.

Bu dəfə o ilana çevrilməkdən qorxmurdu… Əksinə, ona elə gəldi ki, bu torpaqda azad ilan kimi sürünmək, Sairanın qəzəbi ilə yenidən üz-üzə gəlməkdən Bektemirin sözlərini eşitməkdən və xalqın əlindən ölmək qorxusu ilə yaşamaqdan daha yaxşıdır. Səs yaxınlaşdıqca aydınlaşırdı. Onun bütün bədəni uyuşdu və ilan olmaq istəyi yarandı. Gözlərini yumdu, dişlərini yumdu… O, dodaqlarında, dilində, dişlərində soyuqluq hiss etməyə başladı…

“Bəlkə mən ölürəm?” – fikrində Qyzmonçok öz özünə soruşdu. “Hər halda, mən istərdim ki, bircə, o gəlməmiş olsun…”

Lakin Kızmonçokun arzusu yerinə yetmədi. Ayaq səsləri onun düz onun qulağına çatdı və yanında dayandı.

Qız onun nəfəsini duymağa başladı. O, gələnin baxışlarını üzərində hiss etdi. Amma bu nə Can, nə də Bektemir deyildi. “Bəs onda kim idi?!” Qizmonçok cavab tapa bilmədi. Ona elə gəldi ki, indi gözlərini açsa, bu onun üstünə atılacaq.

O əlindəki ağacın ucu ilə qıza bir neçə yerindən toxundu, itələyərək yoxladı. Onsuz da sərt  donmuş qız tərpənmirdi. Kölgə  əyilib sanki qızın nəfəsinə qulaq asdı. Bundan sonra isti barmaqlar Qızmonçokun biləyinə, nəbzinə toxundu. Lakin o, cəld qızın biləyini buraxdı. Qızın bədənini sakit buraxaraq yoluna davam etdi. Buna görə də Qızmonçok fikirləşdi: “Nəbzim niyə vurmur, yoxsa doğrudanmı ölmüşəm?”. Yoxsa, həqiqətən, ilana çevrilirəm?”.

O, ayrılan naməlum fiqura baxmaq istədi, lakin bu, problem yarada bilərmiş kimi, hərəkətsiz uzanmağa davam etdi və yalnız səs kəsildikdən sonra gözlərini açdı. Gedən adam qadın idi! Qızmonçoq onu ob dəqiqə tanıdı -Alımkandır! Bubu nənənin gəlini!

Alımkan qaynanasının qəbrinin üstünə gəldi,əlindəki ağacı yerə qoydu, uzun müddət öz özünə mızıldandı və axırda ovcu ilə  üzünü qapadı. Bundan sonra o, bir xeyli bu yerdə oturdu.

Elə oturmuşdu ki, elə bil ağlayırdı…

Qızmonçokun bədəni günəş işığı altında isinməyə başladı. Bütün bədəninə bürüyən soyuqluq get-gedə yox olmağa başladı… “Görəsən məni kim xatırlayır? Kim mənə olan sevgisini göstərir?…” – Qızmonçok düşünürdü.

Axır Alımkan ağlamağını kəsdi, əllərini yumruq kimi yığıb yavaş-yavaş ayağa qalxmağa başladı. Yerdə yatan qız atların ayaqlarının tappıltı səsini eşitdi. Səs getdikcə yaxınlaşırdı…

“Ölməkdə olan” Qızmonçok qəfildən ayağa qalxdı!

Yenicə qəddini düzəldib ayağa qalxan Alımkan onu gördü:

-Ay anaam!!! – o qışqırdı.

Hər ikisi təəccüblə bir-birinə baxdılar. Hər ikisi gördüklərinə və eşitdiklərinə inana bilmirdilər. Xüsusilə də Alımkan şokda idi. O qıza yalvarış dolu nəzərlərlə baxaraq titrəyən əllərini güclə qaldırdı, boynuna, boğazına gəzdirdi, əlini ovcunu dodaqlarında gəzdirdi. Qızmonçok da boş nəzərlərlə ona baxdı.

-Xala? – Kızmonçok sakit səslə soruşdu.

O cavab vermədi. O da rahat görünürdü, sanki başa düşmürdü. Qız yaxınlaşdı. Alımkan şoka düşdü, üzü haldan hala düşdü və geri səndələdi.

– Alımkan xala? – Qızmonçok sevincini gizlədə bilməyib çevrildi.

– Xala, bu mənəm Qızmonçok.

Alımkanın üzü yenidən rəngini dəyişdi.

-“Ana” dedin sən? – Kızmonçok soruşdu. – Sən… danışa bilirsən?

Bu zaman onlardan bir az aralıda it səsi eşidildi.

Kizmonçok nə edəcəyini bilmədi,  ona görə də fırlanaraq çarə axtarmağa çalışdı. Alımkan cəld tərpənib Qızmonçokun biləyindən tutdu! Qızmonçok dartınaraq özünü onun əlindən  qurtarmağa çalışdı.

-Xala, xahiş edirəm?! Qoy gedim?! Burax, gedim.

Alımkan onu dinləmək belə istəmədi. O, qızı  qəbirlərin arasın keçirib harasa apardı. Damı uçmuş günbəzə çatanda əlini yelləyərək: “İçəri gir!” dedi.

Qızın başqa yolu yox idi.

Alımkan qızı gizlədib Bu unun məzarına qayıtdı. Elə bu vaxt Bektemir gəlib çıxdı. O Aktuyakın cilovunu əlində tutmuşdu. Alımkan özünü elə apardı ki,onu görmür. O, əllərini açıb dizinin üstünə oturdu, yavaş-yavaş o yana bu yana hərəkət etdi.

Bektemir düz qaynatasının və qaynanasının qəbirlərinin üstünə gəldi. Diz üstə oturdu, onlara dua oxudu və xeyir-dua istədi. Yalnız bundan sonra qəbirə baxanda tapdanmış otları gördü. Deyəsən, bu yaxınlarda kimsə burada yatıb. O hər tərəfə baxdı.

Alymkan əlləri yuxarıda gözünün qulağı ilə ona baxdı.

Bektemir qadına yaxınlaşdı, əlini açıb Alımkanla birlikdə dua etdi.

– Alımkan xala, Qızmonçoku burda görməmisən? –  o soruşanda Alemkan başını yellədi.

– Siz nə vaxt gəldiniz?

Alımkan hələ də heç nə başa düşmür, eşitmirmiş kimi başını tərpətdi.

Bektemir Alımkanın biləyindən tutdu, Asılbek ilə Sırqanın qəbrlərinə tərəf apardı, tapdanmış,əzilən otları göstərdi. Alımkan onun nə soruşduğunu çətinliklə başa düşdüyünü göstərərək əlləri ilə başa saldı:

– Mən burada oturub  dua elədim. Sonra da nənənin qəbrinə getdim.

Bektemir inandı, kefi pozuldu. At yəhərlədi və minib Qızmonçokun olduğu günbəzə tərəf çapdı…

Gənc hərdən atı saxlayıb geriyə baxırdı.

Bektemirin iti Qızmonçokun iyini alan kimi, yeri iyləyə iyləyə düz köhnə günbəzə qaçdı.

Alımkan qorxdu. Pis bir şey görmək istəməyərək kəskin şəkildə ayağa qalxdı.

Bektemir Qızmonçoka yaxınlaşanda qorxudan ürəyi ağzına gəldi, təzyiqi artmağa başladı..

20/02/2024

 

İt günbəzə yaxınlaşıb, yeri iylədi və quyruğunu yelləyərək zingildəməyə başladı. Lakin Qızmonçoka yaxınlaşa bilməyib, narahat şəkildə bayırda oturdu.

Bektemir əvvəlcə itin davranışına əhəmiyyət vermədi. Sadəcə düşündü ki,“yəqin, yeməyin iyini hiss edib”. İndi onu başqa şey narahat edirdi, bir müddət əvvəl burada dayanıb birdən-birə yoxa çıxan Alımkan haqqında şübhə ilə düşünürdü: “O, bir anda yox oldu… hara getdi?”.

Bektemirin fikrincə, lal Alımkan xala şübhəli həm də bir qədər fərqli görünürdü. Nə isə bilirmiş kimi, gözlərindən nəsə oxunurdu, sifəti ağarmış görünürdü, elə bil nəyisə gizlətməyə çalışırmış kimi, özünü güclə saxlayırdı…

İtin hürməsi onu fikirlərindən ayırdı. İt damı uçmuş günbəzin ağzında dayanıb, quyruğunu bulayaraq narahatlıqla hürür,arada zingildəyir, uzanıb yerindən tullanırdı. Normalda ağıllı bir it üçün bu davranış son dərəcə şübhəli idi.Bektemir

– Çıx get! – dedi itinə.

Qızmonçoka gəlincə, o, Bektemirin onu tapacağından qorxurdu və buna görə də quş kimi uçub getmək, ya da bacarsa, ilan kimi sürünərək sivişib sakitcə ortadan çıxmaq istəyirdi. Vaxt da daralırdı.  Bektemir isə bir xeyli müddət orada qaldı. “Çıxa bilərəm? – fikirləşib  düşünürdü. “Çıxıb ona deməliyəm ki, mən daha onunla, ümumiyyətlə, bu kənddə yaşamaq istəmirəm, bu torpağı, bu dünyanı tərk etmək istəyirəm?! Birdən mənə qulaq asmasa ,eşitməsə?! Birdən onlar həqiqətən məni öldürmək üçün axtarsalar?! Aman Allah, bircə insanların əlində ölməyim! İt olmaq, ya quş olmaq bundan yaxşıdı…”

Qızmonçokun nəzərləri günbəzin o biri küncündəki qalın turşəngin arasında gəzdi. Ona elə gəldi ki, bu yarpaqların arasında gizlənsə, onu tapmaq daha çətin olar, tapa bilməzlər… Bu, onun sağ qalmaq arzusu idi.

“Aman Allah, mənə kömək et?” – Yavaş-yavaş turşəngə doğru irəliləməyə başladı. Birdən ayağının altında yerdə bir dəlik yarandı və o, bütün bədəni ilə qəbirə düşdü…

Yıxılan qız yalnız bir səs çıxardı: “Yick!” – və daha heç nə. Onun nəzərləri bir nöqtəyə baxaraq dondu! Üzünün düz qarşısında arıq, uzun bir ilan durub ona baxırdı. İlan Bubu nənənin əyri, rəngarəng çəliyinə çox oxşayırdı.

– Nə?… Sən kimsən? – Kizmonchokun geniş açıq gözlərindən oxunurdu. İlan, sanki içəridən kilidlənmiş kimi, Kızmonçoka reaksiya vermədi. O Qızmonçoka sakitcə baxdı. Bu baxışlar qızın səslər çıxarmağa və yuxarı çıxmağa çalışmasına qarşı olduğunu göstərirdi.

Əslində, təsəvvür edin, əgər Qızmonçok çıxmaq istəsə, var gücü ilə qışqırsa və yerin altından çirkli, toz torpaqlı sifətlə, ölü kimi üzə çıxsa, nə baş verərdi?

Al-əlvan ilan ona bu və ya digər şəkildə imkan vermədi… Özünü saxlaya bilməyib hürən it indi məqbərənin ətrafında qaçmağa başladı.

 

***

 

İt bərkdən hürürdü, zingildəyirdi. O əvvəl Bektemirə tərəf, sonra isə günbəzə tərəf qaçdı. Nəhayət, atı yedəkləyən Bektemir buna fikir verib günbəzə göz gəzdirdi.

Köhnə günbəzin damından düşən işıq üstü təzəcə çökmüş məzarın üzərinə düşürdü…

Sahibinin diqqətini çəkə bildiyindən razı qalan it dilini çıxararaq hürə hürə başqa tərəfə qaçdı. İtin getdiyi tərəfdən guppultu eşidildi və cilovu cingildəyən beş-altı atlının yaxınlaşdığı göründü.

Bektemir qonaqların gəlməyini istəməmiş kimi atına minib uzaqlaşdı.

Tabutun içindəki arıq ilan nədənsə bədənini yığıb sakitcə uzandı.

–        Sən kimsən? – İlan qızın sualına cavab vermədi. Sanki Qızmonçokla danışmaq istəmirdi, ya da burada olub-olmamasının vecinə deyildi, əks tərəfə baxaraq uzanmağına davam etdi.

***

 

Bu zaman Asılbekin həyətində olanlar ilanla Irsın açdığı qapını bağlamağa cəsarət etmirdilər. Evdən, yaxud oralardan birinin çıxmasından qorxurdular. Camaatın arxasında dayanan və ilanı ilk görən Azamat oldu:

– Ca-an!!!-deyə qışqırdı

Bir anlıq sükut çökdü, sanki həyat dayandı. Ayrılanlar Azamatın göstərdiyi tərəfə baxdılar: Can və arıq pişik ağacın budaqlarında bir-birinə baxırdılar! Can nə qədər yayınmağa və ya üz döndərib sürünməyə çalışsa da, pişik dərhal onun yolunu kəsdi, hücum edib boğuşmağa başladı. Beləliklə, Can və pişik arasında şiddətli döyüş başladı.

Gedənlər yerində donub bir-birlərinə baxdılar. Təbiətcə hər şeyi şişirtməyi sevən Asanbu:

– Aman Allah, bu Qızmonçoqdur! – deyə Sairanın diqqətini çəkərək qışqırdı. Saira susdu. Amma yaylıq onun boynundan düşdü, bədəni soyuq tərlə örtüldü, elə bil indi o da ilanla döyüşürdü.

İlan yerə düşdü.

Elə bil ki, pişik də eyni şeyi, ilanın yerə düşməsini istəyirdi, pəo da yerə tullandı, ilanın yolunu kəsdi. Eelə hərəkət etdi ki, qələbə artıq onundur, uzandı, o tərəf bu tərəfə oynadı və ilan çevriləndə yenidən ayağa qalxdı.

“Yallaq” və “axmaq” ləqəbli qadın dayanıb pişiklə ilan arasında gedən döyüşü seyr edirdi. O, döyüşə elə alüdə olmuşdu ki, az qala qızı itirəcəkdi. Irısın onun qucağından necə çıxdığından xəbəri belə olmadı. Yalnız qız ilanla pişiyin arasına görünəndə:

-Irııı-ııs!!! – deyə qışqırdı.

Tamaşaçılar toparlanıb daş atmağa başladılar. Bu məqamdan istifadə edən ilan çəmənliyə sürünərək gözdən itdi. Hətta Irısdan və insanlardan qorxan pişik də yoxa çıxdı.

– Lənətə gələsən! Uşağını normal olaraq əlində saxlaya bilmirsən? Axmaq? – Saira qəzəbdən burun dəlikləri bağlandı və o, Irısın anasını vuracaqmış kimi qışqırdı. – Bacarıqsız!

Azamat ortada ağlayan uşağı götürüb anasına verdi.

İlandan qisas ala bilmədiyi üçün içindəki qəzəbi körüklənən Saira, sanki Irısı vuracaqmış kimi yumruğunu qaldırdı:

– Sənin qızın çox qəribədi, ey əclaf!

Irıs Sairadan qorxurmuş kimi gözlərini bərk-bərk yumub anasının boynunu bərk-bərk qucaqladı. Onun boynunda boyunbağı vardı.

– İlan belə onu sancmadı!

Uzun müddət səssiz qalan ana Sairanın sözlərinə daha dözə bilməyib dedi:

– Sözlərinə fikir ver! “Yaşına görə susdum, sən isə az qala qızımı söyürsən!” Daha bəsdi!

-Sən görmədin necə lənətləyirlər! Allah eləsin, qızınız da Qızmonçok olsun!

– Onun dərdi sənə gəlsin, daşı başına düşsün! Qızmonçok sənə nə etdi?!

– Mırtdama! -Saira titrədi.

– Deyərəm hələ beş də artıq! Doğru deyirlər: “gəlin pis olmaz, getdiyi yer pis yerdir”(Gəlin ,gəlin olmaz. Getdiyi yer gəlin olar.). Onu murdar dilinlə bu yerə gətirən sən oldun. Uşaq kimin yaxşı, kimin pis olduğunu yaxşı bilir. Kimin zərərsiz olduğunu hiss edir və ilana yaxınlaşır. Sən onu çağır,gör o sənə gələcəkmi?

– Oybaaaay, axmaq! Səsini kəs!

– Kəsməyəcəyəm! Qızmonçok hələ yaxşıdı bu qədər dözüb, mən onun yerində olsaydım, səni çoxdan didərdim!

Camaatın içindən Irısın anasının Saira ilə mübahisəsini eşidənlərdən  bir neçə nəfər gülümsədi. “Eyvaah, aman Allah,  Qızmonçok heç vaxt mənimlə mübahisə etmədi. Onu nə qədər danladımsa da, o, heç vaxt sözümü kəsmədi və cavabında həmişə susdu…” – bu fikirlər Sairənin beynində ilişib qaldı.

Hönkür-hönkür ağlayan, inildəyən Qızmonçok məzardan çıxmağa çalışdı. Bu zaman yaxınlıqda insanların səsləri eşidilirdi.

– Səs elə bil bu yerin altından gəlirdi, elə deyilmi? – Abılay idi. – Yoxsa sizə elə gəldi?

-Yox, biz də eşitdik,- bu səs Mukana məxsus idi.

-Qadının ağladığını siz də eşitdinizmi? – Təsdiqləmək istəyən Abılay yenidən soruşdu.

– Hə hə!

Qızmonçok ağlamağını saxladı, üzü daha da solğunlaşdı.

Torpağın axdığını hiss edən kimi ilan yenidən yerindən sıçrayıb qıza baxdı.

– Mən elə bilirdim ki, o, valideynlərinin məzarına gəlib. O, başqa hara gedə bilərdi? – Qızmonçokdan yuxarıda qayınatasının səsi yenidən eşidildi.

– Aaa, burda da qəbir uçub… – Mukan məqbərənin içində qəbirin uçduğunu gördü.

Dizlərini yıxıb büzüşmüş qızın urəyi yerə düşdü

– Eh, uşaqlar, bu köhnə günbəzdir… Madam ki, bura gəlmişik, dua tutaq.

Duanın melodik oxunuşu artıq susmuşdu və yalnız arabir külək uğuldayırdı, süpürgə kolları qəbiristanlığın arasında “ağlayırdı”. Küləyin “pıçıltısı” belə yox idi. Adamlar başlarını aşağı salıb daşların üstündə oturdular. Bu zaman yaxınlıqda hardansa qadının asqırması və öskürməsinə bənzər bir səs eşidildi. Hamı bir-birinə baxırdı. Abılay sözünü kəsmədən, amma səsini aşağı salıb duanı oxudu, hər iki tərəfə baxdı, cəld sonunu pıçıldadı, tələsik ölülərin ruhuna xeyir-dua verdi və səsə diqqət kəsildi.

Mukan köhnə günbəzin içini göstərib pıçıldadı:

– Ora baxımmı?

Abılay başını buladı.

Özü baxmağa qərar verdi. Ancaq dərhal gəlib baxmaqdan qorxaraq günbəzin girişindəki divara söykəndi.

– Bizi qaranlıqdan qoru, allah – düz əyilib məqbərəyə girmək istəyəndə arxadan öskürək səsi eşidildi. Oturanlar qorxdular və yavaş-yavaş dönüb səs gələn tərəfə baxdılar. Onlardan on-iyirmi addım aralıda Alımkan dayanmışdı. Onun  belində çuval vardı, ətəyinə ucuna izə bükülmüş bir-iki quru inək təzəyi bağlamışdı…

– Aman, Tanrım! – dedi Abılay, onu görəndə sevinib- sevinmədiyi bəlli deyil. – Deməli, sən idin?!

Alımkan başını tərpətdi, sonra qayınanasının məzarını göstərərək dua oxumağa gəldiyini eyham vurdu. Abılay da, digərləri də inilti səsinin ondan gəldiyini düşünərək qadının arxasınca getdilər. Alımkan arxadakı adamları tələsdirmək üçün cəld addımlarla irəliləyirdi. Onları köhnə məqbərədən götürüb Bubu nənənin məzarına aparırdı. Yalnız atlılar dualarını bitirib getdikdən sonra o ayağa qalxıb Qızmonçokun gizləndiyi günbəzə tərəf getdi. Çantasını yerə qoydu, içəri girdi və onu tapa bilmədi. Günbəzin damının uçduğunu, döşəmədə böyük dəlik olduğunu görən Alımkan heyrətə gəldi.  Qızmonçok dəlikdən çıxdı.

Toz-torpaq içindən çıxan adam başını görən Alımkanın qışqırtısı ətrafı silkələdi.

İşıqda heç nə görə bilməyən Qızmonçok yıxıldı. Onun gözü önünə zəif siluet və gurultudan uşaqlıqda eşitdiyi nağıllardakı təkayaqlı və tək gözlü məxluq obrazı gəldi. Ağlı başından çıxdı və o da qışqırdı.

İki qadın bir-birinə baxırdılar.

İlk özünə gələn Qızmonçok oldu. O, Alimkanı tanıyıb əllərini uzadıb pıçıldadı:

– Xala?

Qadının yuxudan ayılmamış kimi donmuş üzünü gördükdən sonra Qızmonçokun vəziyyəti daha da çətinləşdi və yenə ağlamağa davam etdi:

– Xala-aa?! Uuuuuuu…

Alımkan özünə gəldi, amma dayanıb əlini uzadan, ağlayan qıza baxmağa davam etdi. Vəziyyəti daha da ümidsizləşən Qızmonçok daha bərkdən ağlamağa başladı. O, qadının daha da pis tutması olduğunu düşünürdü. İndi onun köməyinə çata biləcək bircə canlı olduğunu xatırlayırmış kimi, ucadan qışqırdı:

– Caa-an?! Caan?!

Alimkan titrədi. Sanki bu ad onu özünə gətirdi, sanki kimsə üstünə soyuq su töküb ayıltmışdı…

Can də bu səsi eşitdi…

Pişiklə döyüşdən sonra o, hara getdiyini belə bilmirdi, yönü hara düşürdü ,ora gedirdi. Bir zamanlar Asılbekin ailəsini insanların əlindən xilas edə bilən, bütün kəndə az qala fəlakət gətirən ilan bilək boyda bir məxluqun oyuncağına çevrilib, insanların gözü qarşısında gülüş obyekti oldu. Bu onun üçün ayıb idi! Pişiyin onu dişləyəcəyindən qorxmurdu, əksinə, Kizmonçoka verdiyi “heç vaxt heç kimə zərər verməmək” sözünü pozmaqdan qorxurdu.

-Ca-an?! – Qızmonçokun hönkürən səsini eşidən Canın  hər şey yadından çıxdı. Geriyə və ətrafa baxdı.

-Ca-an?! – Qızmonçokun səsini yenidən eşitdi.

O, susdu, ətrafa baxdı və kömək diləyən o zəif, titrək səsi axtardı.

-Haradasan, Qızmonçok?!

Lakin onun sualı cavabsız qaldı.

***

Alımkan oturub əlini uzatdı,  O elə bil Qızmonçoku təzəcə tanıdı.

Bu zaman onun bütün bədəni, üzü toz-torpaqla örtülmüşdü, bərbad halda idi. Hətta bu vəziyyətdə də bir əlində komuz tutaraq, məzardan güclə çıxa-tuta yerlə sürünürdü. Alımkan onun ayağa qalxmasına kömək edib, bayıra çıxarmağa çalışdı.

Qəbirlərin yerləşdiyi yerdən bir qədər aralıda iki-üç nəfər yerləşə bilən mağara var idi. Mağaranın içi nəm idi və ağzını ot basmışdı, ona görə də onun harada olduğunu adi gözlə görmək çətin idi. Alımkan peyin yığan zaman təsadüfən bu mağara tapmışdı. O vaxtdan nəm olan və ya torbaya sığmayan peyinləri bura qoyurdu, lazım olanda gəlib götürürdü.

Bir az əvvəl Qızmonçoku Bektemirdən gizlətmək üçün bu mağaraya aparmaq istəyirdi, amma tələsdiyi üçün onu köhnə məqbərədə gizlətdi.

Sanki evin qapısını açan kimi süpürgə kollarını hər iki tərəfə araladı, əyilib içəri girdi və “astanada” tərəddüd edən Qızmonçokun əlindən tutaraq içəri dartdı.

Ayaq üstdə dayana bilməyən qız əyilib yarı yolda içəri yıxıldı. Alımkan onu o biri küncdə sərilmiş çantanın üstünə uzadıb, başının altına başqa bir çanta qoydu. Yalnız bundan sonra o, rahatlaşdı:

– Uh-hh! – Dərindən nəfəs alıb yerinə oturdu.

Qolunun ucu ilə qızın alnının tərini sildi, əli ilə onun boynunu, başını, nəbzini yoxladı. O, sanki Qızmonçokun qollarını və ayaqlarını sığallayaraq ovuclarının istisini ona ötürdü. Qayınanası kimi dodaqlarını tərpətərək əllərini qızın başından dabanına qədər gəzdirməyə başladı:

– S-suf! (insandan stress və pis şeyləri aradan qaldırmaq üçün belə deyirlər)

Bəlkə də əllərinin istiliyindən, ana sevgisindən və ya bir sui-qəsdin gücündən, Qızmonçok yavaş-yavaş gözlərini açıb dodaqlarını tərpətdi. Alımkan elə bil bunu gözləyirmiş kimi bir əli ilə Qızmonçokun başını qaldırdı, o biri əli ilə balaca tavta qabı onun dodaqlarına gətirdi. Əvvəl Qızmonçok bir-iki qurtum alıb dadına baxdı, ondan dərhal sonra Alımkanın daha onu içməyə qoymayacağından qorxurmuş kimi iştahla udqunmağa başladı.

Alımkan yenə də qızı uşaq kimi yerə qoydu, qolunun ucu ilə çalapdakı ağ tükləri (çalap ayrandan su, duz əlavə edilir) sildi, alnını öpdü.

Ona baxan Qızmonçokun gözləri yaşarmağa başladı. Uzun müddətdir ana sevgisini görməyən qız göz yaşları içində gülümsədi. Bunu Alimkan da başa düşdü. Qızın gözünün yaşını ovucu ilə sildi, kemseli (qadın və kişilərin nazik üst paltarı. Çuval bezi, parça, məxmərdən tikilir. Kesimi dizə qədər uzanır, uzun və ya qısa qolludur. İçi nazik parça astarlıdı.Hazırda ən çox yayılmış növlər yaxasına, ətəyinə və qollarına tikmə ilə bəzədilmiş düz və ya fitinqli bluzkalardır.) və onun üstünü örtdü.

Qızmonçok tezliklə körpə uşaq kimi yuxuya getdi.

O, nədənsə özünü caayloda-yaylaqdakı kimi xəyal edirdi.

 

***

Bura, hər tərəfdən dağlarla əhatə olunmuş, dərələrindən gurultulu sular axan ecazkar yerdir. Ortada kiçik bir boz uy (yurt) vardı. Yurd evinin qabağında gözəl əl işi xalça vardı, xalçanın üstündə isə ardıc beşiyi… Beşikdən balaca ilanın başı sallanırdı və o deyəsən beşikdə körpə ilə oynayırdı. Sonra körpə gülür, balaca əlləri ilə ilanı tutmağa çalışır və bacarırmış kimi başını yastıqdan qaldırırdı…

Bu, onların Can ilə uşaqlığı idi…

Can o an kəndə baxmaq belə istəmirdi. Bu, pişiklə davaya görə deyildi. Kənddə onun üçün darıxacaq, onu axtaracaq, gözləyənlər artıq yox idi. Adətən kəndi xatırlayanda ürəyi sevinclə, hərarətlə dolurdu, həmişə ona elə gəlirdi ki, onun cənnəti məhz bu kənddədir, möcüzələrlə dolu bir yerdir.

Can dağdan aşağı enməyi dayandırdı və başını qaldırdı:

• Şş-şş!.. – uzun müddət “fısıldadı” və kimdənsə cavab gözləyirmiş kimi ətrafa baxdı. Cavab gəlməyəndə  qıcıqlandı, incidi və geri döndü.

-Can, Can? Hee hee… – hardansa balaca uşağın gülüşü eşidildi. Başını qaldırıb bütün qəlbi və canı ilə dinlədi. Bu, məhz balaca Qızmonçokun gülüşü idi. Yüngül bir külək bu gülüşü yenə gətirdi və bir müddət sonra yox oldu. Can Asılbekin evində tanış olduğu balaca Irısı xatırladı. Məsələ daha da dərinləşirdi. Axı, yalnız o və Qızmonçok bir-birini uzaqdan hiss etmək və eşitmək qabiliyyətinə malik idi. Bu da  həmişə nəticə verməzdi; onlar yalnız hər ikisi həqiqətən əlaqə qurmaq istədikdə bir-birlərini eşidə və hiss edə bilirdilər.

İndi isə o bilmirdi ki, Qızmonçok hər ikisinin uşaq olduğu vaxta aid bir yuxu görür və onu o balaca mənliyin səsi, hissləri və duyğuları ilə çağırır.

 

***

Üfüq al-qırmızı rəngə boyanmışdı. Günəş qayaların arxasında gizlənməyə başladı.

Alımkan mağaradan çıxıb ətrafa baxdı. Yalnız bir nəfərin də canlının olmadığına əmin olduqdan sonra mağaranın girişindəki iri dəliyi bağlayıb, çantanı kürəyinə atdı və kəndə tərəf getdi.

Evə girən kimi otağın sonunda Sairanın oturduğunu gördü! O, şokda idi. Alımkan salam deyirmiş kimi başını tərpətdi, keçib  üzünü yudu və küçəyə çıxdı. Yenidən evə qayıtdı, rəfdəki qatlanmış süfrəni götürüb masanın üstünə sərdi. Üzərinə çörək, yağ, xama qoydu. Saira:

-Mən artıq narahat idim. Təzək toplamaq o qədər də uzun çəkmir axı, harda idin? – dedi və çörəyi yağa batırıb ağzına qoydu.

Alımkan quru təzək tapa bilmədiyini, ona görə də çəmənlikdən daha da irəli getməli olduğunu, sonra isə Bektemir və Abılayla necə görüşdüyünü, anasının məzarı başına gəlib ona dua oxuduğunu danışdı… bütün bunları əl hərəkətləri ilə izah edirdi. Alımkanın Sairaya çatdırmaq istədiyi fikirlərin hamısnı başa düşməsə də başını tərpədirdi. İnsanları baxışlarından, mimikalarından başa düşən Alımkan, Sairanın Qızmonçokla görüşündən xəbəri olmadığını, amma vermək istədiyi başqa bir sualın olduğunu anlayaraq özünü  narahat hiss etməyə başladı.

Saira Alımkanın nədənsə qorxduğunu, gözlərini gizlədib zillədiyini hiss etdi və buna görə də ona daha diqqətlə baxdı. Alımkana elə gəlirdi ki, bu qadın insanların fikrini oxumaq qabiliyyətinə malikdir və indi doğrudan da illər əvvəl qayınanasından eşitdiyi sirri öyrənə bilər. Ona görə də təlaşla mağa başladı. “O zaman qulaqlarım tıxansaydı, daha yaxşı olardı! Niyə onun qocalığında ondan o sözləri  eşitdim?!” – buna görə özünü bağışlaya bilmirdi.

“İndi mən nə edim?! Bu qadından qurtulmaq üçün nə etməliyəm?! Ya Rəbbim! Yalnız Sənə inanıram, Sənə dua edirəm! Kömək et? Bu vəziyyətdə məni xilas et?! Ay ana! ?! Kömək ?!” – qadın çarəsiz qaldığından  rəhmətlik qayınanasına yalvarırdı. O özünə yer tapa bilməyən bir vəziyyətdə olanda Saira amiranə səslə dedi:

-Alımkan?!

Alımkan titrədi:

-Bəli, xala?! – O, necə danışdığının fərqinə belə varmadı. Bunu eşidəndə Alımkana yuxarıdan baxan Saira titrədi. Onlar bir-birlərinə baxdılar. Bir müddət sonra Saira:

-Aman Tanrım? Sən danışa bilirsən?!

Sualında sevinc yox, düşmənçilik vardı, sanki cinayətin üstünü açmışdı. Alımkan gözlərini gizlədib, çiyinlərini çəkdi və əlləri ilə işarə etdi, sanki: “Bunun necə baş verdiyini mən özüm də anlamadım…” dedi. Saira kinayə ilə ona gülümsədi və dilini barmağı ilə döyəcləyib:

-Ah ah ah! Sənə nə oldu, hə?! Aman Tanrım! Deməli  sən danışa bilirsən! Niyə özünü lallığa vururdun?!

Nə cavab verəcəyini bilməyən Alımkan gözlərini Sairaya dikdi. Gözlərindən hər şeyi oxumuş kimi yenidən baxmağa başladı. Qarşısına qayınanası Bubu çıxdı: “Ana, məni bağışla?!” Məni bağışla, ya Rəbb?! Nə edim, bu qadına nə deyim, mənə kömək lazımdır, ana?!” – o, öz-özünə təkrarlayıb gözlərini yumdu. Bu vəziyyətdə nə qədər oturduqlarını bilmədilər. Hətta doquldanan Saira da dilini udmuş kimi nəfəsini içinə çəkmişdi. Aralarında səssiz bir sükut hökm sürdü. Bu isə Alımkanın bədənini daha da gərginləşdirirdi. Başını aşağı salıb köynəyinin ətəyindən tutdu və bir müddət tərpənmədən oturdu. Sairanın danışmasını gözlədi. Bir azdan günahkarcasına gözlərini açıb yavaşca başını qaldırdı. Sairaya baxdı. Saira səssizcə oturub yarıaçıq qapıya tərəf baxırdı.

Alımkan da o tərəfə baxdı, heç nə görmədi.

Oturduğu yerdən qalxıb bayıra çıxdı.

Bu zaman evdən Sairanın qəzəbli çığırtısı eşidildi. Alımkan qaçaraq evə girdi və Sairanın arxası üstə uzanıb qısılmış gözləri ilə tavana baxdığını gördü:

-Xala?! – o qışqırdı. O, nə edəcəyini bilmədən çaş-baş qalmışdı. Bir qədər sonra özünə gəlib qaçaraq Sairanın yanına gəldi və onun başını qaldırdı. Yenicə yaxşılaşan, yenicə yaxşı enerji  ilə gileylənən Sairanın gözləri bom-boş idi. Onun başını  geri yerə qoydu və çölə qaçdı.

Tezliklə qonşu qadınlar evə qaçmağa başladılar…

– İlahi! İndi görəsən nə oldu?! – deyə birinci gələn Asanbu qışqırdı. Barmaqlarının ucu ilə Sayranın üzünü sığalladı, əlini qoltuğunun altına qoydu və bədən istiliyini yoxladı.

– Jiyde haradadır? Qoy onun nəbzini yoxlasın?! – qadınların böyüyü Sairanın halını görüb dedi. – Ətrafına toplaşmayın, qoyun nəfəs alsın!

Gələnlər nə edəcəklərini bilmədən onun ətrafında o tərəf bu tərəfə gəzirdilər.

-Jiyde aşağı kəndə getdi, evdə yoxdur,- dedi qadınlardan biri.

– Su və əski parça gətirin! Başını qaldır!

Gəlinlərdən biri Sairənin başının altına iki-üç yastıq qoydu.

Alımkan böyük qabda cır-cındır və su gətirdi. Yaşlı qadın cır-cındırı suya batırıb, Sairanin üzünü, boynunu, sinəsini sildi.

Bunu etməyə davam etsə də, huşunu itirmiş Saira özünə gəlmirdi.

-Aman allah, onu Jiydedən başqa heç kim yoxlaya bilməz, elə deyilmi? – qadın qara tər içində dedi. – Hey, Sayra, sənə nə olub, aman allah?! Gözlərini aç?

-Bəlkə səni nəsə dişləyib? – Asanbu Alımkana baxdı.

Duduk Alımkanın dediyi kimi:

-Yox! – o cavab verdi. – Onun heç nəyi yox idi. O nəsə deyirdi, sonra yıxıldı…

Sairanın ətrafında dayanan qadınlar gözlərini Alımkana dikdilər.

-Vay, aman allah! – Sairanın əlindən tutan qadın təəcüblə dedi. Günah etmiş kimi özünü narahat hiss edən Alımkan birdən fikirləşdi: “Niyə qorxuram? Yoxsa danışmağa haqqım yoxdur?!”:

-Niyə belə baxırsınız? Yoxsa ömrüm boyu lal olmağımı istəyirdiniz? Allah özü mənim səsimi alıb eyni şəkildə qaytardı! – başını qaldıraraq dedi. Yalnız bundan sonra qadınların özlərinə gəldilər. Pıçıltılar eşidildi.

– Bəli, əlbəttə, əzizim. Allah vermək istəyirsə, verəcək. Almaq istəsə, alacaq. Yazıq?

-Möhtəşəm, oh! Səsini necə geri qaytardın, xala?

-Dayan, adam dərd bəladadı, sən də… Saira xala ilə nə edəcəyik?

Yalnız bundan sonra qadınların diqqəti Sairaya yönəldi.

– Kişilər haradadır? – onlardan böyüyü soruşdu.

– Çoxları Qızmonçoku axtarmağa getdi.

– Getdilər. Tapsalar ilanı da, Qızmonçoku da yerindəcə öldürəcəklərini dedilər.

“Bəs qızı yatarkən tapıb öldürsələr?!” Alımkanın rəngi ağardı. O, nifrətlə Sairaya baxdı: “Mən sənin bu nağıllarından bezmişəm, bundansa,öz evimdə otursam bundan yaxşıdı” – o düşündü. – Mən heç vaxt bu fikrə gəlməmişdim, amma bu gün, sanki bir şey hiss etdim… Niyə gəldim! Yaxşı, bu “ləzzət üçün yeyib içir”, bəs “dodaqlarının südü hələ qurumamış” adamın aqibəti necə olacaq? Bəlkə o, artıq qorxu ilə oyandı? İndi mən neyləyim? “Mən evə gedəcəm, süd bişirəcəyəm, ətli şorba da bişirəcəyəm” deyə düşündü. Axı mən gəldim ki, görüm kənddə sakitlikdirmi? Belə ağlasığmaz hadisənin baş verəcəyini haradan biləydim?” – deyə düşündü və bu vəziyyətdən çıxış yolu axtarmağa başladı.

Sairənin yanına oturmağa keçəndə qadınlar ona yol verdilər və onlardan bir qədər aralıda oturdular. Ola bilsin, “Bu, Bubu nənənin gəlinidir” deyə düşünürdülər, ya da qəfildən səsi çıxan qadından qeyri-adi bir şey gözləyirdilər. Deyəsən, dizi üstə oturmuş Alımkan gözlərini yumub, nəsə mızıldanır, o yan-bu yana yellənirdi və:

– Suff! – o, Sairanı sehrləməyə başladı.

Orada olanların hamısı bir-birinə baxdı. Çünki Alımkanın belə bir iş, sehirbazlıq,şamanlıq edə biləcəyini bilmirdilər. Bubu nənə sağ olanda Alımkan çevik, cəlg hərəkət edən bir gəlin idi. O çox şeyə fikir vermirdi. Sonralar qayınanasının ölümündən sonra dili tutuldu, zəiflədi. Onun sağ olub-olmamasından asılı olmayaraq, kənddə onun haqqında danışılmırdı, ona  fikir vermirdilər,  tamamilə yaddan çıxarmışdılar. Hətta əri: “Anamı bədbəxt etdin” deyib qonşu kənddən olan dul qadının yanına getmişdi. Alımkana xəbər çatdı ki, onun yeni arvadının başqa kişidən iki övladı var. Alımkanın isə dünyaya gətirdiyi qızı ailəli idi. Kənddə yaşamaq istəməyən, çoxdan çıxıb gedən bir oğlundan isə hələ də xəbər yox idi. Nənəsi dəfn olunanda da gəlməmişdi. Sonradan gələndən sonra da yenə də çıxıb getdi və o vaxtdan ondan heç bir xəbər yoxdur. İkinci oğlu isə böyük olsa da, ruhi xəstə idi. O anasının çətin vəzıyyətində könlünü ovudurdu. Alımkan neçə dəfə intihar etmək istəsə də, onu, oğlunu tək qoyub gedə bilmirdi. O ağıl xəstəsi olsa da çox mehribandı, anası ağlayanda onunla birlikdə ağlayır, sonra onu qucaqlayır, təsəlli verir. Səhər inəyi otlamağa çölə sürür, axşam isə qabağına çıxıb geri qapıya  qaytarır. Bu oğlan hətta buzovu bağlaya bilir, ona su, yem verə bilirdi . Atası onu iki-üç dəfə yanına aparmışdı, amma o qaçıb qayıtmışdı. “Ah, oğlum, çətin ki, uşaqları ilə dul qalan qadın və atan səni sevdiyindən yanına aparsın. Çox güman ki, səni mal-qaraya baxmağa, ev işləri görməyə aparırlar. Düz edib qayıtmısan” – deyə Alimkan düşündü.

İndi də o, evə girib evdə bir qrup qadın görəndə az qala ağlayacaqdı. Axı insanlar onların evlərinə bədbəxt hadisə olanda toplaşırdılar. Nənəsi öləndə anası səsini itirəndə, atası gedəndə…

 

O çoxlu qadınların arasında anasını axtardı, Sairanı arxası üstə uzanmış, anasını dua edən görüb, astanada oturdu.

Birdən Sayranın barmaqları titrədi, sakitcə inildədi və hərəkət etməyə başladı.

-O, özünə gəlir! – gəlinlərdən biri dedi.

– Suf-f!.. – Son nəfəsini verən Alımkan iflic olmuş kimi yerində oturdu.

Saira gözlərini açdı. Sanki ilk dəfə görürmüş kimi, ya da tanımırmış kimi Alımkana baxdı, sonra da ətrafdakı qadınlara baxdı.

-Özünə gəldinmi, əzizim? – Alımkan ayağa qalxıb gedəndən sonra Mısqal Sairənin yanına oturdu. – Hamımızı qorxutdun!

Saira hələ də susurdu. Nə baş verdiyini anlamırdı və heç nə xatırlamırmış kimi hamıya baxmağa davam etdi.

Alımkan bayıra çıxanda artıq hava qaralmışdı.

Ay süd kimi ağappaq idi. Külək dağ tərəfdən əsirdi.

Qolunun ucu ilə alnının tərini sildi, təmiz havadan dərindən nəfəs alıb qəbirlərə tərəf baxdı.

 

***

Can gəlib Elik-Conun başında, Akbay babanın həmişə oturduğu kəndin yaxınlığında dayandı.

Ay işığında əks olunan ağ bədənini yerə bərk sıxaraq, sanki dünyanın ürəyini dinləyirmiş kimi, Qızmonçokun səsini bir daha eşitmək istəyirdi. Amma nə qədər dinləsə də, uşağın gülüşü təkrarlanmırdı. Bir neçə dəfə siqnal göndərmişdi. Deyəsən, Qızmonçok içəridən özünü bağlamışdı və onu eşitmirdi, heç cavab vermirdi. Bu münasibət Canı daha da kədərləndirdi. Bektemirin arxasınca getmədiyinə peşman oldu.

***

Bu zaman Bektemir ilanların məskəni olan, dərinliyi sonsuz görünən Cindi-Çap’a gəldi. O, yarıq, çat boyunca getdi, oralara baxaraq qışqırdı:

– Ca-an! Qızzmon-ço-ok!!! – deyə qışqırdı. Onun səsi dağların arasında əks-səda verdi. O, ətrafa diqqətlə baxdı və dinşədi. Elə bil indicə kimsə yanda sıçrayıb çıxacaq. At isə gah fınxırır, nədənsə çəkinib qorxurdu, qulaqlarını şəkləmişdi, gah da cilovu gəmirirdi. Bəktemir də:

– Hə! – atı dəhmərlədi və qamçı ilə vurdu.

Uşaqlıqdan Jindi-Çapın tarixini bilirdi. Böyüdükcə də uzaqdan baxır, qaya çatı,yarığı maraqlanırdı. Dostlarla gələndə atlarından düşüb yarığa gedib, uzanıb aşağı baxırdılar. Düşən daşın səsinin kəsilməsinə qədər nə qədər vaxt keçəcəyini hesablayırdılar.

– Bir, iki, üç… otuz… əlli… yüz…

– Hey, bu yüzdür!

– Daha yox! Sadəcə daha eşidilmir! – hay-küy salirdılar. Bir qədər vaxtdan sonra artıq maraqlanmadıqları üçün, ya da doğrudan da, yarığın ciddiliyini anlamağa başladılar, buralara daha gəlmədilər,buranı tərk etdilər. Onlardan bəziləri bundan sonra iki-üç gün xəstələndi və valideynləri onları Bubu nənənin duası ilə müalicə etdilər.

– Ay-baay, səni ora şeytan aparıb, nədi?! Daha getmə! O qaranlıq yarığa düşsən nə olardı! Oraya düşən quş belə bir daha çıxma bilməz! –deyə kəndlilər qorxudurdular.

Necə deyərlər, itkin heyvanı axtaranda və onu heç vaxt tapa bilməyəcəklərini anlayanda:

– Onlar yəqin ki, yarığa düşüblər. Ediləcək bir şey yoxdur… Bacardığımız qədər axtardıq. Bu da öz növbəsində uşaqların marağını daha da artırırdı.

Camaat Asılbeki və ailəsini daşqalaq etmək istəyəndə, az qala evini yandırmaq istəyəndə, Can ilan sürüsü toplayıb dağdan çayla enərək bütün kəndi bürümüşdü, mühasirəyə almışdı. Yalnız bundan sonra insanlar ilan dəstəsinin varlığından xəbər tutdular. Və sonradan Qızmonçokdan öyrəndi ki, Can ilə gələn ilanlar bu dərədə – Cindi-Çapdadır.

Ona görə də bura Qızmonçoku axtarmağa gəlmişdi…

 

***

Can aşağı düşüb qəbirlərə tərəf getdi. Bu yol, buradan birbaşa kəndə ən qısa və rahat yoldur.

Can Bubu nənənin məzarını tanıdı.

Bir neçə il əvvəl insanlar mərhum Bubu nənənin meyidini bu dağlara aparanda Qızmonçok:

-Orada nənənin meyidini dəfn etmək üçün gətirirlər- dedi. Sonra Canla pişiyin dalaşdığı qoca ağacın budağına çıxıb camaata baxmaq üçün əyləşdilər. Bu zaman Qızmonçokun gözləri yaşla doldu.

– Niyə ağlayırsan? – ilan soruşdu. – Qəmginsən?

Qızmonçok başını tərpətdi və hönkürdü. Can başını onun çiyninə qoyub boynunu qucaqladı. Bu onun təsəllisi idi.

– İnsan da, heyvan da bu dünyaya bir dəfə gəlir. İndi Bubu nənə bizə heç vaxt gəlməyəcək… – qız dedi. – Biz də nə vaxtsa onun arxasınca gedəcəyik. Mən də onun ardınca gedəcəm. Amma… – yadına yaxşı bir şey düşürmüş kimi dayandı, – Amma min insandan biri Allahın izni ilə yüz ildən sonra bu həyata qayıdır.

– Necə? – ilan təəccübləndi.

Qız çiyinlərini çəkdi:

– Bilmirəm. Bəlkə keçmiş həyatda insan olmusan? Və ya bəlkə valideynləriniz insanlar idi? Mən keçmiş həyatda ilan idim?

– Yoxsa səni valideynlərin? – Can dedi.

Onlar öz fərziyyələrinə inanırmış kimi bir-birlərinə baxırdılar.

– Sın mənə inandın? – qız güldü. – Sadəcə ağlıma gəldi. Bu fantastikadır.

Can bütün bunları Bubu nənənin məzarının yanından keçərkən xatırladı.

Gördü ki, nənəsinin məzarının yanında yeni qəbirlər tikilib. “Bəlkə Qızmonçokun valideynləri də bu yerdə dəfn olunublar..” – belə düşünərək ilan ətrafa baxmağa başladı. Amma daxili istəyi onu tez bir zamanda daha da irəli apardı və irəlidə onu yaxşı nəyinsə gözlədiyini hiss edərək tələsik qabağa süründü. Nədənsə onsuz da sıxıntı içində olan ruhunun və bədəninin xoş bir duyğu ilə sakitləşdiyini, əhvalının yaxşılaşdığını hiss edirdi. Qızmonçoka yaxınlaşanda həmişə bu sakitliyi hiss edirdi.

Əslində, Can Qızmonçokun yanında, Alımkanın mağarasında yatırdı. Birdən yaxınlıqda Qızmonçokun səsi eşidildi! Və sinəsinə bir şey sıxıldı. O, altındakı torpağı belə hiss etməyi unutdu və sevincdən ağlını itirdi!

Bu zaman ona tərəf gələn bir silueti gördü. “Qızmonçok?!” – Canın baxışlarında yazılmışdır! Can daha dözə bilmədi. O, ox kimi qabağa atılıb mağaranın girişini bağlayan adam boyda boz hündür otların arasından keçən bu qaranlıq siluetə doğru uçdu!

Bu zaman o düz Qızmonçokun üstündən keçəndə onun bütün bədəni sanki atəşə qərq olmuş kimi yanırdı! Xoşbəxtlikdən Canın başgicəllənmə hiss etdiyi an idi. O, siluetdən başqa heç nə görmədi, heç nə eşitmədi və sevincdən şişdi. Amma yaxınlaşdıqca içindəki alovun soyuduğunu, nədənsə sevinc hissinin söndüyünü hiss etdi. Kölgə də Qızmonçokdan fərqlənməyə başladı. O, yüksək sürətlə uçarkən özünü çətinliklə dayandırdı və aşağıda gedən qadına diqqətlə baxdı…

Bu, Alımkan idi! Can onu tanıdı və fısıldadı. Qüssədən ona elə gəldi ki,onun içi yanır.

Alimkan yaxınlaşanda qisas alıb sinəsindəki odu söndürmək istəyirdi, sanki bu qadın bütün sevincini, ümidini oğurlamışdı! O, sancmaq niyyətiylə düz onun qabağına tullanmaq istədi.

Amma bacarmadı. Yolun qırağında dayanıb uzaqlaşana qədər  Alımkanın arxasınca baxdı. Sonra sürünərək Bektemirin evinə tərəf getdi…

 

***

Mağaranın girişinə yaxınlaşan Alımkan sakitcə öskürdü:

– Öhö..öhö…

O, içəri girdi, kibrit yandırdı və Qızmonçoka baxdı. Qız kükürd iyini hiss edən kimi gözlərini açdı:

– Xala?

– Mənəm… Qorxma.

Alımkan gətirdiyi çırağı yandırdı.

– Saat neçədir?

– Artıq gecdir. Sən acsan?

– Yox.

– Qalx, əzizim. Yemək gətirdim. Dur bir az yemək ye.

Qızmonçok oturdu, amma yeməyə toxunmadan ətrafa baxmağa başladı.

– Əl-üzünü yuyursan? – deyə Alimkan soruşdu. – Su gətirmişəm. Əllərini və üzünü yu. Bütün kənd yuxuya gedəndə sonra gedərik mənim evimə. Orada yaxşı yuyunarsan

Onlar çölə çıxdılar.

-Mən kəndə getməyəcəyəm-, əllərini və üzünü yuyaraq Qızmonçok dedi.

– Həmişə burada yatmaq istəyirsən?

– Yox, gedəcəm.

– Hara?

-Bilmirəm-, dedi Kyzmonchok. Nədənsə qorxurmuş kimi Alimkanın əllərindən tutdu:

– Xala, kimsə gəlir…

Alımkan qızın göstərdiyi səmtə baxdı və heç nə görmürmüş kimi qaşlarını çatdı, Qızmonçok dedi:

– Tez içəri gir!

Sanki kimsə onu tutmaq istəyirdi, Qızmonçok cəld içəri qaçdı. Onun arxasınca içəri girən Alımkan lampanı söndürdü. Yenicə canlanan mağara məzar kimi sükuta qərq oldu. Onlar qorxudan da elə bil, bir-birlərinin ürək döyüntülərini eşidirdilər.

Atların kişnəməsi, insanların ayaq tappıltısı və danışıqları getdikcə yaxınlaşırdı.

-Onları burada görmüsən, Mukan? – gələnlərdən biri soruşdu.

– Bəli. Bir neçə kölgə gördüm.

– Bəlkə aşağı düşüblər?

– Yox. Getsələr də, uzaqda deyildilər, – atlılar dodaqaltı mızıldandılar.

-Dayan,- daha ciddi və mötəbər bir səs eşidildi.

– Kükürd və neft lampalarının iyini hiss edirsiniz? – bu Abılayın səsi idi.

Onlar susdular.

-Bəli, həqiqətən-, dedi onlardan biri. Yenə susdular, ətrafa baxdılar, burunlarını çəkib iylədilər və qulaq asdılar.

Qızmonçok Alımkanın biləyindən tutub bərk-bərk sıxdı.

Alımkan oturdu, ovuclarını açıb həmişəki kimi irəli-geri yellənərək dua etməyə başladı. Qızmonçok qaranlıqdan Alımkanı görə bilməsə də, lələk otlarının arasından keçən ay işığı altında siluetinin necə yelləndiyini gördü. Alımkan dua edirmiş kimi üzü üstə yerə yıxıldı və uzun müddət sonra yenidən ayağa qalxdı. Bunu bir neçə dəfə təkrarladı.

Bir vaxt Abılay:

-Nəfəsim kəsilir-, dedi.

Çöldəki gurultu və donqultular, deyəsən, getdikcə uzaqlaşırdı.

– Qızmonçok qaranlıqda tək gəzə bilməzdi. Çox güman ki, burada mal-qarasını axtaran var idi, – Abılay yorğun-yorğun dedi, elə bil tez buradan uzaqlaşmaq istəyirdi.

– Səhər tezdən axtarışa başlayaq. Bəlkə Bektemir artıq onu tapıb ,onunla evə qayıdıb? – dedi Mukan. – Tanırbay baba camaatla qayıdıb? Dedilər ki, ilan tapsaq, dərhal öldürməliyik.

– Jakjılık niyə gecikir? – deyə Abılay soruşdu.

– O da gəlir.

Geridə qalan Jakjılıq onlara yaxınlaşdı. Və onun arxasınca gələn iti yemək iyi alıb, birbaşa mağaraya gedib içəri girdi. Qızmonçok qalın otların arasından keçən itin konturunu görəndə az qala qışqıracaqdı. Nə edəcəyini bilməyən Alımkan tez başa düşdü və itə bir tikə ət atdı. İt əti udan kimi bir tikə atdı, sonra bir tikə. Gözlənildiyi kimi, bütün axşam ac qalan it qadınlara tez isnişdi və daha çox yemək ümidi ilə qapının astanasına uzandı.

Bu arada Abılay dedi:

– Uşaqlar, gedək! İndi qalan şey Allahın iradəsinə görədiş nə olacaq olacaq.

Nərilti getdikcə uzaqlaşdı və sonra tamamilə yox oldu. Görünür, atlılar kəndə endilər.

Can Abılayın həyətinə girdi. Bu evin gözətçi iti Bektemirlə getdiyi üçün onun içəri girməsinə mane olan, yolunu kəsən yox idi. Evin qapısı da açıq idi. İnsanların çıxa biləcəyindən ehtiyatlanan ilan heç kəsin diqqətini çəkməmək üçün divarın küncü ilə süründü, astanada dayanıb içəridəkilərə qulaq asdı.

– Vallah, niyə getdin Alımkanın yanına?! – Mısqal yazığı gəlib Sairəyə dedi. – Yazıq qarı öləndən sonra bu evə heç kim girmədi, çıxmadı. Sən əvvəldən bilirdin ki, burada murdar bir şey var. Bir gör o gəlin neçə il lal olub, indi yenə danışır, qəribə də olsa, huşunu itirmisən.

-Bəli, bəli-, dedi Asanbu.

– Bəlkə şeytanlar Teanı ora aparıblar? Bu yaxınlarda enerji ilə dolu idi.

İlan astanaya qədər sürünərək içəri baxdı.

Sayra çarpayıda uzanıb səssizcə tavana baxırdı. Mısqal, Asanbu, Almaş və Zeynə onun yanında oturmuşdular. Astanaya yaxınlaşan Çintemir başını aşağı saldı və oturub ağlamağa başladı.

– Ay allah, ooh, kişilər gəlsəydi, daha yaxşı olardı. Necə ola bilər ki, kənddə bir canlı da yoxdur. Müharibəmi başladı…

– Hansı müharibədən danışırsan, xala? Burada işlər getdikcə pisləşir…” deyə Zeynep sakitcə sızıldadı.

Bu zaman küçədən yaxınlaşan bir dəstə atlının səsi eşidildi və Can qalaqlanmış təzəyin arasına süründü.

Çintemir yaxınlaşanları qarşılamaq üçün küçəyə qaçdı. Atasına kömək etdi, atı dirəyə tərəf çəkdi və bağladı.

– Bəktemir gəldi? – Abılay ümidlə dolu səslə soruşdu. Çintemir daha da ağlamağa başladı:

-Anamın dili tutulub-, dedi.

– Nə, nə?! Nə olub? – Abılay plaşının düymələrini açıb evə qaçdı. İçəri girən kimi arvadının səssizcə uzandığını gördü:

-Sairaş?! Sakiş?! Aman Allah, ey insanlar?! Nə baş verdi? – həyəcanla dedi. Mıskal onun kürəyini sığallayıb sakitləşdirərək:

– Aman Allahım, Abılay. Sairaşına heç nə olmayıb, o yaxşıdı!

Bunu eşidən Abılay sanki rahatlşadı və qucağında oturan Mıskaldan daha xoş sözlər eşitmək istəyirmiş kimi ona baxdı.

– O,  Alımkanın yanına getmişdi. Yəqin ki, cadugərlərin ruh-cinləri ediblər. Alımkan dua edib, ritual edib onu özünə qaytardı.

– Kim?!

– Alımkan! Onun dili açılıb! Onun nitqi bərpa olunub, amma bu…

Abılay qəzəblə ayağa qalxdı:

– Oxxx səni! O neyləyib?!

– Oh, kim bilir nə edib?! Ay oğul, dur! Bir dinlə! – Mıskal küçəyə çıxan Abılaya dedi. – İndi Alımkanın yanına getməyin faydası yoxdur. Sabah da onun yanına gedə bilərsən. Yaxşısı budur ki, yuxarı kəndə gedin, bir molla gətirin, bir iş görsün?! uhh ah! Biz elə o saat  bunu etmək istədik, amma kişilərdən heç biri yox idi.

Abılay oğluna baxdı:

– Kəsənə zəng et!

Çintemir qaçdı.

Abılay arvadının qollarını və ayaqlarını əli ilə yoxladı.

Əri gələndə Saira daha da bərkdən ağladı və nəsə deməyə çalışaraq qışqırdı.

-Zavallı, deyəsən, oğlu haqqında soruşur-, dedi Myskal. – O gəlir?

Abılay arvadına baxıb başını buladı.

– Cindi-Çapa getdi… Onu axtarır… Tezliklə qayıdacaq.

Bunu eşidən Sayranın gözləri böyüdü.

-Ah… ah… ah…-, deyə kəkələdi, hər nəfəsdə sinəsi titrəyirdi. Sonra huşunu itirərək yıxıldı…

– Kəsən?! – Abılay qışqırdı. – Kəsənə zəng et!

İlan eşitdi ki, Bektemir Cindi-Çap tərəfə gedib, o yarğana doğru süründü. Çünki qız həmişə ilan sürüsünün məskəni sayılan bu yerlə maraqlanırdı və ondan dəfələrlə xahiş edirdi ki, buranı ona göstərsin. O maraqlanırdı!  “Deməli, Qızmonçok məni axtarmaq üçün Cindi-Çap’a getmişdi!” – dərhal ağlına gəldi.

 

***

 

Bu zaman mağarada olan it sahibinin getdiyini duyub ayağa qalxıb, hələ də ətdən ümidsizmiş kimi iki qadına baxdı, mağaradan çıxdı və atlıların arxasınca getdi.

– Uhh! – getdiklərini anlayanda Alımkan pıçıltı ilə dedi. – Deyəsən xilas olduq. Qalx, canım mənim. Evə get.

Qızmonçok başını tərpətdi.

– Qulaq as mənə. Gücünü topla və bir az şorba iç. Yıxılardan, itlərə, quşlara yem olarsan.

Alimkanın gözləri qaranlığa öyrəşdikdən sonra əşyalarını torbaya qoyub kibrit yandırmadan belinə götürdü.

– Qalx…

Onlar kəndə tərəf getdilər.

Bir əli ilə komuz tutan Qızmonçokun gözləri qaralmışdı, ayaqları sərxoş qadınınki kimi hərəkətsiz idi.

– Qızmonçok! – birdən bu səs onun qulağına çatdı…

“Bektemir?!” – arxaya baxdı. Sükut…

 

***

Bu, doğrudan da, Bektemirin səsi idi…

Aylı gecə olduğundan ətraf işıqlı idi.

Bektemir yarığın kənarına çatanda at qorxu hiss edib dayandı. Fikirlərə dalmış gənc atı şahə qalxıb arxa ayaqları üstə dayananda Aktuyakdan necə yıxıldığını belə hiss etmədi. Nə baş verdiyini anlamayan Bektemir ayağa qalxmaq istədi. Amma nə qədər çalışsa da, bədənini tərpədə bilmədi, arxasına baxdı, ürəyi titrədi. O, uçurumun kənarında oturmuşdu. Gözlərini yumdu və: “Hər şey yaxşı olacaq.” Mən indi qalxacağam. İndi…” deyə öz-özünə mırıldandı. Amma ayağa qalxa bilməyəcəyinə əmin olduqdan sonra bərkdən inildədi. O, sürünsə də, buradan getməyi, aralanmağı düşünürdü. Amma nə qədər çalışsa da yerindən tərpənə bilmədi. Yalnız hər iki qol, sinə, çiyin, boyun və baş qabağa uzanmış, beldən aşağı isə yerə bağlanmış kimi görünürdü. Aktuyaka baxdı. At zəncirini çəkib harasa getdi. İndi arxalana biləcəyi yeganə ümid yeri o idi. Atı gəlib quyruğunu, yalını verməsə, bu vəziyyətdən çıxa bilməyəcəkdi…

– Mo?! Mo?! Aktuyak?! – O nə qədər yüksək səslə qışqırırdısa, altındakı çınqıllar bir o qədər sürüşüb aşağı düşürdü. Ətrafında yeri əli ilə yoxlayaraq tutacaq bir şey axtardı. Orada xırda daşlardan və otlardan başqa heç nə yox idi. Torpaq boş və çınqıl qarışığı olduğundan səthdəki otu bir az bərk dartsa, torpaq olduğu yerlə birlikdə dərəyə düşərdi.

Bektemirin vaxtı daralırdı. İlk ağlıma gələn anası oldu: “Mən onun niyə bu qədər çaşqınlıq etdiyini düşünürdüm, amma çox güman ki, belə olacağını bilirdi. Ana! Bağışla?!” Gözlərinə yaş gəldi. Bektemi göz yaşlarını buraxmamaqdan qürur duymuş kimi onu geri çəkdi, başını rahatlayıb göyə baxdı.

Ayın bütöv vaxtı idi. Yəqin elə buna görə idi ki, ulduzlar bu gün fərqli şəkildə parlayırdı, parlaq və aydın idi. Yoxsa səma həmişə belə gözəl olurmuş?!

O, başa düşdü ki, bir Qızmonçokdan başqa heç kimi, heç nəyi görməyib, görməyib, eşitməyib. Düşündü: “Bəlkə Qızmonçok da indi aya baxır?” Onun qıza acığı gəldi və qəzəbləndi, çünki ona görə bu çətinlikləri,zülmü çəkirdi. Anasının sözlərini xatırladı: “İstənilən vaxt uşaq sahibi ola bilərsən, əgər sağlamsansa, arvad tapa bilərsən, yaxşı qızlar çoxdur, oğlum. Onunla heç bir şey alınmazsa, bəlkə başqası ilə daha yaxşı olacaq. Bunu yadda saxla. O səni xoşbəxt etməyəcək. Qarşıda sizi nə gözlədiyini nə bilirsiniz? Bu sözlərdən küsməyimi xatırladım: “Anam niyə həmişə belə edir? Məni sevirsə, niyə mənim sevdiyim insanı sevə bilmir? Qızmonçoku sevdiyim kimi başqasını necə sevə bilərəm? Maraqlıdır, anam və atam nə vaxtsa kimisə və ya bir-birini seviblərmi? Sevginin nə olduğunu, heç olmasa bu həyatda, qəlblərdə olduğunu bilirlərmi?”

 

***

İrəlidən hardansa Aktuyakın kişnəməsi və ayaq tappıltısı eşidildi. At yavaş-yavaş sahibinə tərəf getdi.

Bektəmir yenidən ayağa qalxmağa çalışdı. Onun altındakı torpağın bir hissəsi sürüşüb dərəyə töküldü. Aktuyak əl çatan məsafəyə qədər yaxına gəldi. Ancaq sahibinə yaxınlaşıb həmişəki kimi iyləyərək burunbaşını ona sürtə bilmədi, elə bil nədənsə qorxdu, qulaqlarını dik qaldırdı, gözləri doldu.

“Bəlkə dərədən qorxur? Yox. Əvvəllər bundan qorxmurdu. Bəs onda?..”

Bundan Bektemir anladı ki, yaxınlıqda kimsə, nəsə var. “Kim?!.” – Ürəyi sinəsindən yerindən çıxacaqmış kimi döyünür, bütün bədəni soyuq tər basırdı. “Qızmonçok? Yox, onda Aktuyak qorxmazdı. İlan?!”

– Can?! – Ətrafa qulaq asıb ehtiyatla dedi. Sözlərində bir fikir var idi: “Niyə gizlənirsən?! Niyə çıxmırsan?!” Aktuyak dırnağı ilə yeri üşməyə başladı və kişnədi. Hətta çevrilib yanakı dayandı ki, hər an qaça bilsin.

– Can? Qızmonçok?!

Sol tərəfdə xışıltı səsi eşidildi.

Bektemir kəskin şəkildə o tərəfə döndü… Bu, Can deyildi, daha böyük, qorxunc zolaqlı bir ilan idi! Parıldayan böcək gözü kimi iki göz  Bektemirə baxırdı. İlan yavaşca ona tərəf süründü. Bektemir onu görən kimi başını qaldırıb dayandı və donub qaldı.

Onlar bir-birlərinə baxdılar.

Qara zolaqlı ilan haça dilini çıxartdı.

Bektemir nəzərini çəkmədən, gözünü qırpmadan ilana baxdı. Ona elə gəldi ki, göz bəbəyi yerindən bir millimetr belə kənara dəyişsə, qara zolaqlı ilan onunla oyun oynamayacaq, məzələnməyəcək və dərhal onun boğazından yapışacaq.

Aktuyak qışqırırmış kimi ucadan kişnədi. Onun bu nidası çox uzaqdan eşidildi.

– Şş!! – insanın acizliyini dərk edən ilanda müəyyən qürur hissi yaranmışdı… və: “Bura mənim ərazimdir, mənim torpağımdır!” düşüncəsi ilə Bektemirə təkəbbürlə baxdı.

– Bektemir ayağa qalxıb ilanla mübarizə aparmağı düşündü. “Uzanıb ölməkdənsə, döyüşdə ölmək daha yaxşıdır” deyə düşündü və yerində oturdu. Amma ayağa qalxa bilmədiyi üçün əsəbiləşdi. Heç vaxt ağlına belə gətirməzdi ki, bir gün ilana “yem” olacaq, hətta müqavimət göstərə bilməyəcək. Buna baxmayaraq o, bir daha ayağa qalxmağa cəhd etsə də, bədəni ona qulaq asmadı, altındakı daş-çınqıllar aşağı sürüşməyə başladı…

– Uhh-hh! – ağır ah çəkdi. Qarşıdakı ilə mübarizə aparmaq üçün tutub yapışmaq üçün ətrafında bir şey axtardı. Ancaq heç nə tapmadığı üçün düşdüyü vəziyyətlə barışmalı oldu.

Aktuyak cilov gəmirirdi. O yeri təpikləyirdi, zənciri yerlə sürünürdü, gözlərindən yaş sel kimi axırdı. Heyvan kimisə köməyə çağırırmış kimi başını qaldırdı və yenidən ucadan kişnədi. Bu anda başqa bir heyrətamiz şey onun diqqətini çəkdi!

Bektemirlə qara ilandan bir az aralıda, onların istiqamətinə, aydın ayın qızılı işığı altında parıldayan, hər daşdan, ağacdan, meneələrdən yayınaraq, sürətli, hamar su axınına bənzəyən hərəkətlə, var gücü ilə onlara tərəf şütüyən başqa bir ilan göründü! Aktuyak onu tanıdı, Can idi! Sevinirmiş kimi, Bektemirə müjdə verirmiş kimi, Candan kömək istəyirmiş kimi indi bir qədər fərqli şəkildə yerə təpik vurmağa, kişnəməyə başladı.

 

***

 

Gövdəsini yuxarı qaldırıb ətrafa baxan Can uçurumun kənarında oturmuş Bektemiri tanıdı. Yanında qara zolaqlı ilanı gördü.

Sanki yerə dəymədən düz onlara tərəf qaçdı. Amma indi kimin tərəfini tutacağı…onun üçün müəmmalı idi.

 

Qara ilan hardansa irəlidən gələn, yaxınlaşan səsi eşitdi, nədənsə boynu, başı titrədi.

İlanın fərqli davranmağa başladığını görən gənc düşündü: “Yəqin ki, hücum edəcək”. Ancaq müqavimət göstərmək və cavab qaytarmaq üçün iki əlindən başqa heç nə yox idi. Buna baxmayaraq, ilanı boğazından tutmaq istəyirmiş kimi qollarını açıb hazır gözlədi.

 

***

Can sürünərək yaxınlaşdı.

Qara zolaqlı ilan gözlərini adamdan çəkmədən Canın gəldiyini hiss etdi. O, quyruğunun ucunu düz qaldırdı və silkələdi. O bununla sanki onu qarşıda nə gözlədiyini xəbərdar edirdi, sonra yenidən yerə uzand və:

– Şşş! – uzun uzadı fısıldadı.

Bektəmir də hiss etdi ki, bu çevrədə ikisindən başqa bir başqası da var. Amma onun ətrafına baxmaq imknı yox idi. Tərpənmədən dayanmışdı.  Gözünü qara ilandan çəkmədən əvvəlkindən fərqli başqa bir xışıltı eşitdi. Rəqib də gözünü Bektemirdən ayırmadan buna cavab verdi:

– Şşş!

Quyruq qalxıb bir neçə dəfə yerə dəydi. Bektəmir ilanın bununla nə demək istədiyini bilməsə də, daha bir ilanın ortaya çıxdığı yəqin etdi. “Lənət olsun sənə, ədalətsiz dünya! – çıxılmaz vəziyyətdə qalan Bektemir düşündü. – Birinin olması mənim üçün kifayət deyildi, amma indi onlardan ikisi var! Axır mənim ölümüm ilanlardan gələcək! Yazıq anamın mənə xəbərdarlıq etdiyi bu imiş!”

O, bütün bunları düşünərkən artıq Bektemirlə qara ilanın arasında naməlum bir ilan dayanmışdı! Nədənsə Bektemirin çiyinləri və boynu dartıldı. O, inamsızlıqla ortadakı ilana baxdı. Ağ bədəni ay işığında əks olunan ağ ilanın Can olduğunu gördü!

Bektemirin bədəni titrəməyə başladı.

“Bu ağ ilanı görən kimi onu əzəcəyəm, öldürəcəyəm!” – Bektemir uzun müddət belə fikirlərlə yaşayıb, hətta bu yola çıxmışdı. İndi isə belə bir vəziyyətə düşərək nə edəcəyini bilmirdi, çaşqınlıq içində idi. Heç ağlına da gəlməzdi ki, Canla belə vəziyyətdə, belə şəraitdə görüşəcək… Soyuq tər gəncin alnını bürüdü, yanaqlarından aşağı axdı.

Qara zolaqlı ilan yerdə hərəkətsiz uzanmışdı. Bununla belə, o, ayıq və hər şeyə hazır idi.  Baxışları Canın üzərində pərçimlənmişdi. Ağ ilan daha da yaxınlaşdı, bütün bədəni ilə yerə yatdı, həm də susdu. İkisi də uzun müddət bir-birlərinə baxıb hərəkətsiz dayandılar. Onların görünüşü Bektemirdə sanki bir-birini sığallayır, iyləyirmiş kimi təəssürat yaratmışdı.

“Bu Qızmonçokdurmu?..” – nədənsə indi Bektemir belə düşünürdü. Sanki qara zolaqlı ilana çevrilmiş Qızmonçok Canı köməyə çağırmışdı, ya da ölümündən əvvəl bu yazıq adamın acınacaqlı vəziyyətini göstərirdi. Bektemirə elə gəldi ki, hər ikisi bir müddətdən sonra kəskin şəkildə ona tərəf dönüb birlikdə hücum edəcəklər.

Bunları seyr edən Aktuyak isə həmişəki kimi kişnəmirdi, ayaqlarını yerə döymürdü, nə baş verəcəyini düşünürmüş kimi uzaqdan seyr edirdi.

Heç kim yerindən tərpənmirdi, heç kimdən səsi çıxmırdı.

Nə vaxtsa qara ilan qeyri-müəyyən şəkildə tərpəndi və yavaş-yavaş Bektemirə doğru irəliləməyə başladı. Cana gəlincə, o, yerə zəncirlənmiş vəziyyətdə, arxası Bəktəmirə tərəf qalmışdı və qara ilandan qorxmadan, sanki qara zolaq onu sehrləmiş kimi hərəkətsiz uzanmışdı…

Bəktəmirin ürəyi sinəsindən çıxacaq kimi döyünürdü. “Sonunda məni ilan yıxacaq” deyə düşündü. – Hər şey bitdi! Yazıq anam!” – fikirləşməyə vaxt tapmamış, Canın gözləri bir göz qırpımında ildırım sürəti ilə geri çevrildi! Qara ilan ehtiyatla yaxınlaşaraq, bədənini yuxarı qaldırdı və fısıldadı, Can də ayağa qalxdı və onlar bir-birlərinə baxdılar!

Aktuyak yenə kişnədi.

Bektemir donub qalmışdı.

İki ilan indi bir-birini öldürə biləcək kimi baxırdı. Qara ilan iki-üç dəfə boşluqla Canın boynunu sancmağa çalışsa da, Can cəld qaçıb qara zolağa əks hücuma keçməyə çalışdı.

Ayın işığında ikisinin döyüşdə necə vuruşduqları aydın görünürdü.

Bektemir Canın qara zolaqdan qat-qat nazik və qısa olduğunu gördü.

Ona görə də ona elə gəlirdi ki, iri, qara zolaqlı ilan Canı yarıya bölüb udacaq. Amma Can ondan daha çevik idi, ildırım kimi sürətlə hərəkət edirdi. Heç vaxt Cana rəğbət bəsləyəcəyini düşünməyən Bektəmir ona kömək etmək istədi, yenə ayağa qalxıb kömək etməyə çalışdı. O, yalnız bir şey istəyirdi ki, ayağa qalxmaq üçün güc və dözümlülük gəlsin! Kaş ki… durub qara zolaqlı ilanı qovsaydı!

Ayağa qalxmağa çalışaraq irəli əyildi. Aman Allah, sağ ayağının ucuna qan axdığını hiss etdi. Amma yuxarı hissəsi daş kimi idi və heç yerindən tərpənmirdi,  sol ayağı isə tamamilə cansızdır!

– Vay-h-h!!! – Bektemir yumruğunu yerə vurdu. Bu zaman iki ilan bükülmüş kəndir kimi bir-birinə dolandı. Tez yenidən ayağa qalxdılar, bir-birindən ayrıldılar, yenidən ətraflarına sarıldılar, düyün kimi bağlandılar və döyüş daha da qızışdı. Nə vaxtsa qara ilan ağ ilandan qurtulub Bektemirə tərəf sıçrayanda, sanki: “Mənə nəyin bahasına olursa olsun, səni özümlə aparacam” deyən Can onun qabağına sıçrayıb ilanının boynundan tutdu.. Dişlərinə ilişən ilanı buradan uzaqlaşdırmağa çalışan Can ətrafına dolanan qara zolaqlı ilanla naməlum istiqamətə süründü. Onlar gözdən uzaqlaşanda gənc çiyinlərini buraxıb sakitləşdi. Bektemir, mən qara zolaqlının Qızmonçok olmadığına əmin idim. O ya buna görə, ya da onlardan qurtula bildiyi üçün dərindən nəfəs aldı:

– Heyrət! Vay! – bir az rahatlanaraq nəfəsini verdi. Ətrafına baxdı və buradan çıxmağın yolunu axtardı. “ Aktuyak yaxın olsaydı”.

Nədənsə Qızmonçokun yaxında olması fikri yenidən onun beyninə gəldi.

– Qızmonçok?! – ətrafı dinşədi. Səs-səmir gəlmədi.

– Qızmonçok?! – yenə qışqırdı.

Haradansa yaxınlaşan bir kölgə göründü. “Bu kimdi?! Qızmonçokdumu?”

Kölgə yaxınlaşdıqca, aydınlaşdı ki, bu  qara zolaqlıdı, o geri dönüb! Can onun yanında deyidil… “Öldü!…” deyə düşündü Bektemir. Qəhəri yumrulanıb boğazına dirəndi, içi çəkildi

– Ca-an?! – Bektemir bütün dağı qulağına qaldıraraq qışqırdı. – Ca-an?!

Çaşmış halda uzanmış Can “silkələndi” və başını qaldırdı.

– Ca-an?!

İlan bu bağırtıda bir kömək istəyi, köməyə ehtiyac səsi duydu. Can ayağa qalxdı.

O, qara ilanın dalınca hərəkət etdi.

Qara ilan Canın ayağa qalxa bilməyəcəyinə əmin olaraq, qələbəsinə arxayın olaraq, Canın ona necə yaxınlaşdığını hiss etmədi. Qara zolaqlı düz Bektemirin qabağında dayandı və onun üstünə atılmağa hazırlaşarkən, Can dişləri ilə onun boynundan tutdu!

Hər ikisi yenidən yerə yıxıldı. Qara zolaqdan yapışıb buraxmamağa çalışan Canın çənəsi sıxıldı. Bir-birinə sarılıb mübarizə aparan, yapışıb bir-birinə qarışan ilanlar Bektemiri vurub onunla birlikdə dərəyə düşdülər.

Bu zaman demək olar ki, bütün dərəni bürüyən bir fəryad eşidildi:

– Aah!!! – və dayandı.

Dərənin içərisində asma körpünü xatırladan çatın bir tərəfindən o biri tərəfə qədər uzanan qoca bir ağac vardı. Top kimi yuvarlanan Bektemir düz bu ağacın budaqlarına ilişib ağacın ortasında qaldı. Uzun illər bu yerdə dayanmış ağac elə bil yıxılacaq kimi yırğalanıb dayandı.

“Hıxk” edən adam səsini çıxarmadan ağacı qucaqladı. Lakin uzun müddət aşağı diyirlənən çınqıllarla bir-birinə çırpılan daşların səsi kəsilmirdi.

Sonra isə o heç nəyi xatırlamırdı.

Gözünü açanda isə bir dərə gördü. Bu ağacla bərabər dərəyə düşdüyünü zənn edib qorxudan gözlərini yumdu.

Səhər açılmışdı və ağacın içi də işıqlanmışdı.

Gözlərini açanda da aşağı baxmamağa çalışırdı.

Başını çevirib arxasına baxmaq istədi, ancaq belindəki ağrı bütün bədəninə saplandı. Ancaq yerində dönüb ağacın qaya tərəfində bitdiyini gördü və ürəyi ayağının altına düşdü. Ağacın başında dayananda belə hündürlüyün insan boyundan böyük olduğu aydın görünürdü. O, qayaya ilişib qalmış Kojojaşı təsəvvür etdi. “Aman Allah!” dedi, hirsindən içi alışıb yandı.”Sevgidən aldığım budur?!Yoxsa kimisə incitdim? Oğurluq etdim, qeybət etdim? Mənə niyə belə etdin,Allahım? Bəlkə ona görə zavallı anama qulaq asmadım, sən qərar verdin ki, mənim artıq qarğalara, ilanlara yem olmaq vaxtımdır?! ”Nə vaxta qədər burada yatacaq?  O, göylə yer arasındakı asılmış ağacda nə qədər qalacağam? Axır bir gün gücümü itirəcək, suyum tükənəcək və yıxılaraq heyvanlara yem olacağam? Yoxsa ac qalıb sümüklərimi “əzməzdən” əvvəl ətimi təpənin üstündə dövrə vuran quşlar yeyəcək”?

Ağacın budağında quş yuvası var idi. Bunu o bir müddətdən sonra gördü. Yumşaq otlu, yunlu yuvada iki-üç sarı boğazlı cücə var… Eyni budaqda başqa bir yuvada dörd-beş yumurta vardı. Yumurtaları görəndə dünəndən yemək yemədiyini xatırladı. Qarnı quruldadı və ağzının suyu axdı. Onun fikirlərini oxumuş kimi, balaca boz quş qanadlarını bir-birinə vuraraq düz onların üstündə narahatcasına çırpınırdı…

Ağacdan asılan adamın canlandığını və yavaş-yavaş hərəkət etməyə başladığını biləndə daha da narahat oldu. O, çırpınmasını bir az da artırdı və adamı qanadları və dimdiyi ilə vurmağa başladı. Bu bir müddət təkrarlandı. Bektemir xəfifcə gülümsədi. “Ehh, yuvaya getməyə gücüm olsaydı?..” Hər halda, burada nə qədər qalsa da, yaxınlıqda canlı varlıqların olmasından məmnun idi. Nə vaxtsa quşların “cıvıldaması” gücləndi, hətta yumruqdan da kiçik canlıların “kəndində” səs-küy yarandı. Təşvişə düşən quşların sayı daha da artdı, cücələrin cıvıltısı gücləndi.

Bektemirin ürəyi nə isə hiss edirmiş kimi titrədi…

 

***

Aktuyak Bektemirsiz gəlmişdi kəndə. Atın təkbaşına gəlməsi kənd sakinləri arasında panika yaratmışdı.

– Aktuyak tək gəldi!

– Bu yazıqların dərdlərinin üstünə dərd gəlib! – böyüklü-kiçikli kişi-qadın fikirləşib Abılayın evinə tərəf getdilər.

Camaat gələndə Abılay həyətdə idi və həmişəki kimi nə edəcəyini bilmədən dizlərinə vuraraq o tərəf, bu tərəfə gedirdi. Tanırbəyin başçılıq etdiyi izdihamı görüb onların pis xəbərlə gəldiyini güman etdi. Və qışqırdı:

– Aman allah, nə olub?!

– Hey, sakit ol! – Tanırbəy elə gəldi ki, aydınlaşdırdı. “Uşağın vəziyyətini öyrənmək üçün gəldik” Atının onsuz gəldiyini eşitmişik? Çox güman ki, nədənsə qorxaraq qaçıb?

– Yox, yox, oğluma mütləq nəsə olub! Onun atı heç vaxt onu tərk etmir!

– Hardan bilirsən, bəlkə gəlinlə görüşüb…

Abılay sanki bir az rahatladı:

– Təki elə olsun! Ümid edirəm ki?!

Kənardan içəri girənlər həyətə toplaşmışdılar.

-Saira necədir? – Mıskal soruşdu.

“O, bütün gecə ağrıdan qıvrılıb.” Elə indicə yuxuya gedib. Ona Aktuyakın tək gəldiyini demə, yaxşı? –Abılay dedi.

– Düzdür. Xəstə olan adamı qorxutmaq olmaz… Oğlun haqqında bir şey öyrənməmiş ona deməyin mənası yoxdu

– Uşaqlar, atlarınızı yəhərləyin! – dedi. -Gedək baxaq. Qoy Çıntemir Aktuyakı yəhərləsin, o, ağıllı heyvandır, onu da yiyəsinin qaldığı yerə aparın.

Abılay atına tərəf qaçdı.

 

***

Bu xəbər Qızmonçoka da çatdı. O kişi geyimi geyinib taxıl anbarının içində oturmuşdu.

Alımkan onu yuyundurub, oğlunun paltarını geyindirib və səhər bura anbara gətirmişdi:

– Bu gün çölə çıxma. Qoy getsinlər axtarsınlar. Sonra çıxarsan. Mənə qulaq as, qızım. İki-üç gün burada qal. Qayınatan arvadının başına gələnlərin səbəblərini səndə görə bilər. Nədənsə şübhələnə bilər. O iri, lakin axmaq oğlan da ələ verə bilər, özünü ona da göstərmə. Təcili xəbər olmasa axşam gələcəm. Ye və bir az istirahət elə. – Qızmonçok əlində komuzla anbarda oturmuşdu. Amma məzarla müqayisədə bura onun üçün cənnət idi.

Nə vaxtsa Alımkanın öskürəyi eşidildi və anbarın qapağı geri çəkilib açılmağa başladı.

“Bektemirin atı tək qayıtdı” deyə Alımkan yarıaçıq qapağın arasından pıçıldadı.

– Hə?! Sonra nə olub? Nə baş verib?

– Kim bilir nə olub. Aktuyak qan-tər içində çaparaq gəlmişdi və indi bütün kişilər Bektemiri axtarmağa gedirlər.

Qızmonçok özünü süst hiss etdi.

Sanki ağlına nəsə gəldi:

“Mən buradan getməliyəm” dedi.

-Buradan çıxanda hara gedəcəksən?

– Gedim baxaram… Amma bir sualım var. Bunu sən də bilirsən… Xahiş edirəm, xala?

Alimkanın siması dəyişdi. O, dərhal üzünü yarıaçıq anbardan çıxardı. Alımkanın alnından soyuq tər axdı.

– Xala? – dedi daxili səs

– Bəli? – Səsi titrədi və o, sanki xoşuna gəlmirmiş kimi həmişəkindən daha sakit danışdı.

Bu zaman bir it hürdü.

Alımkan elə bil bunu gözləyirmiş kimi tələsik:

– Gəlirlər! – Girişi bağladı və qapağı daş, ot və torpaqla örtdü.

Azacıq işıq düşən  anbar tamamilə qaranlıq oldu. Bundan az sonra bütün kənd yerindən tərpənirmiş kimi atların tappıltısı, hətta insan səsləri də aydın eşidildi:

– Hey uşaqlar, bir az tez eləyin! – qayınatasının səsi idi.

– Çintemir?!

– Gəlirəm ata.

– İki iki qruplara bölünün. Bütün yerlərə baxın və quşların yerlərinə belə baxın, bəlkə huşunu itirib! – dedi Tanırbəy. – Durbininizi unutmayın!

– Ho! Hə di, gəl! – İşenbay mızıldandı. – Bizim əcdadlarımızda belə olmayıb…

-İlanlar hələ qış yuxusuna girəndə sənin qızını məhv etməliydik! Nə gözləyirik bilmirəm!

– Əsas odur ki, oölanı sağ salamat tapaq, qalanını sonra görərik!

Hay-küy uzaqlaşanda və uğultu səsi kəsiləndə gəlin:

– Xala? – pıçıltı ilə dedi. – Alımkan xala?

Cavab yoxdu.

– Xala?

Yavaş addımlayan birinin səsi eşidildi.

Qız susdu.

 

Çöldəki səs də elə bil ətrafa qulaq asırmış kimi kəsildi. Bir azdan sonra səs yenidən uzaqdan eşidildi. “Deyəsən, xalanın Bubu nənədən mənim haqqımda eşitdikləri doğrudur. Kiməsə ağzından qaçırmaqdan, deməkdən qorxur. Ona görə də insanlardan qaçır, tək gəzir… Amma mənim üçün narahat olduğu, ürəyi yandığın doğrudursa, niyə mənə demir?..”, – qız fikirləşdi. Yenə həmin bayramı xatırladı. Alımkanın gözləri Qızmonçoka mərhəmətlə baxırdı: “Zavallı qız, kaş biləydin ki, səni ancaq ata-ananın məhəbbəti, sevgisi qoruyur, onları itirən gün ilana dönərsən”. Qız bunun mənasını başa düşə bilmədi. Amma onun qara, iri gözləri düz Alımkana baxırdı. Onun baxışlarında yalnız oxumaq olardı: “Niyə?” Amma Alımkan cavab verməkdən yayındı. Nədənsə qorxurmuş kimi üzünü çevirdi və hətta camaatın yanından qaçaraq küçəyə çıxdı. Sonra nə baş verdiyini anlamadı. Asılbek nədənsə şübhələnirmiş kimi Alımkanla Qızmonçoka baxdı!

– Alımkan xala sənə nə dedi? – deyə evə qayıdarkən soruşdu.

Ancaq qız baş verən hər şeyi tez unutdu. Son günlər onun beynində yalnız bu xatirələr canlanır. Gecə evə gələndə soruşa bilməsə də, Alimkanın fikirlərini oxumağa çalışırdı. Amma o da sanki təxmin edirmiş kimi beyninin, şüurunun əlaqələrini Qızmonçokdan tamamilə kəsdi. Alımkan birbaşa onun gözlərinin içinə baxmamağa, onun haqqında düşünməməyə çalışırdı və Qızmonçoka onun şüuruna girməyə imkan verməyərək tamam başqa şeydən danışmağa çalışırdı! Onun bu qədər tərəddüd etməsi, təlaşa düşməsi və nəyisə gizlətməyə çalışması Qızmonçokun marağını daha da artırdı. Elə buna görə də Alimkanı dinlədikdən sonra burada dayanmaq qərarına gəldi. Yoxsa bir az dincələndən sonra nə olursa olsun yola düşəcəkdi!

Fikirlərində Canın konturları görünürdü. O, əlaqə qurmaq istədi, amma bir az daha gözləməyə qərar verdi. İnsanların onu öldürəcəyindən qorxurdu. “Əvvəlcə Alimkan xala ilə danışıb onun sirrini öyrənməliyəm. Axı o, mənə kömək edir, bəlkə deyəcək…” deyə düşündü.

Çöldən səs yenə gəldi.

– Xala? – Qızmonçok pıçıldadı.

Səs quyuya yaxınlaşdı.

Qız susdu.

Gələn adam səssizcə qulaq asdı və qapağın üstündəki şeyləri ətrafa səpələyib onu təmizləməyə başladı.

O, Alımkanın hərəkətlərinin, səslərinin necə olduğunu təxminən bilirdi.Hiss edirdi ki, bu o deyil…

Qızmonçok təşvişə düşdü.

Çuxurun içinə düşən edən ağ işıq daha da böyüdü. Günəş şüaları taxta qapağın çatlarından içəri düşürdü. Bu müddət ərzində qaranlığa alışan Qızmonçok gözlərini örtərəknişıqdan guzlədi.

Qapaq hərəkət etməyə başladı.

Qız küncdə dayandı.

Yuxarıdan yöndəmsiz bir adamın silueti göründü!

Qızmonçokun ürəyi titrədi.

Bir anda quyunun qapağı yerindən tərpəndi. Üstdəki adam qarnı üstə uzanıb içəri baxdı.

Bu Alimkanın xəstə övladı Tınar idi !

Bir-birlərinə baxdılar!

Bir qədər sonra Qızmonçok özünə gəldi, sakitləşdi və dərindən nəfəs aldı:

– Şş! – barmağını dodaqlarına qoydu.

Tınar ona daha da həyəcanla baxmağa davam etdi və bir anda ayağa qalxdı:

– Ma-a-ma-a! – qışqıraraq qaçdı.

Qızmonçok nə edəcəyini bilmiədi.

Anasını çağıran Tınar yöndəmsiz şəkildə evə girdi, çölə çıxdı və küçədə qaçdı.

– Aman Allah, Alimkanın oğluna  nə oldu? O niyə elə qəribə davranır? – Dildekan geriyə ona tərəf baxaraq dedi. – Bəlkə ilan görüb?

Yetkin qızı gülüşünü saxlaya bilməyib dedi:

-O, ağıldan kəmdi. O qədər böyüməyib hələ də anasının ətəyinin altında gəzir… He hee…

– Dayan, qızım. Xəstəliyə və ölümə gülməzlər…

– Ona bax, ana, lap uşaq kimidi. Anası elə indi  buzovu hörükləməyə  getdi.

Alimkan buzovun hörüyünü daşla yerə çalırdı.O, oğlunun səsini eşidəndə yerindən sıçradı, daşı atıb evə tərəf qaçdı. “Allahım, özün qoru. Görəsən nə oldu?! Canmı gəldi?! Nə olub?”

Evə çatanda az qala ürəyi yerə düşdü. Çuxurun qapağının üstünə tökülən peyin yanlara səpələnmişdi! Gedib yoxlamağa vaxt yox idi. Çünki bu zaman iki qadın Tınarı qollarından tutub sürətlə ona tərəf yaxınlaşırdı.

Anasını görən uşaq qadınların əllərindən qoparaq qapalı yerin istiqamətini göstərdi və ağlına gələn şeylər deməyə başladı. “Ay oğul, sənin bu hər şeyi işləyib,çüyləməyinlə mən nə edim! Bu o deməkdir ki, mən onu gördüm! – Alimkan əlacsız halda fikirləşdi. – İndi mən nə edim?! Allah bizi bir daha sınağa çəkməyə qərar verdi?!”

Alimkan qadınları evə gətirmək üçün  evə tərəf yaxınlaşdı:

– Necəsəniz, əzizlərim? Necə dolanırsınız? Evə keçirsinizmi? Evə keçin!

-Yaxşı, Allaha şükür. Bura yaxşıdı, sakitlikdi. Uşağın bizə nə isə izah etməyə çalışdı… Bilmirəm, heç nə başa düşə bilmədik.

– Ondan nə başa düşə bilərik, ay bala? Bu, vaxtaşırı Ay bütövləşəndə onun başına gəlir. Ayda bir dəfə xəstəliyi özünü büruzə verir… Buyurun, evə geçin.

– Bəli, belə olduğunu bilmirdik. Artıq qorxmuşduq, görəsən nə baş verib… Kənddə bir nəfər də olsun kişi qalmayıb. Hamı Bektemiri axtarmağa gedib. İnşallah,yaxşı olar…

– Bizə yalnız bir balaca parça lazımdı. Yazıq Sairanın yanına getməliyik. Bu Qızmonçok hara getdi, görəsən?…

“Qızmonçok”u eşidən Tınar yenidən yerində qaynamağa başladı:

– Yy, yy!.. – dolama yol tərəfi göstərib, hay-küy salmağa başladı.

– Bura gəl! Evə get! – anası məzəmmətlə dedi. Oğlan daha çox hay-küy salmağa başladı, anasının biləyindən tutub quyuya tərəf apardı.

– Sənə nə olub? – ana gedə-gedə oğlunun qoluna və çiyninə vurmağa başladı.

– Burax, deyirəm sənə!

Qadınlar daha da maraqlandılar, elə bil Tınar bir növ möcüzə göstərəcək:

– Get baxın. Deyəsən nəsə bilir, nəyisə göstərmək istəyir.

– Bəs birdən ilan olsa?!

Çuxurun ağzına gəlib anasının əlini buraxdı. Barmağı ilə aşağını göstərib:

– Hə, yy, yy! – Tınar dedi.

– Allahım! Həqiqətən ilana bənzəyir! – qadınlar yerində donub qaldılar. Alımkan əyilib çuxurun içinə baxdı, qapağı bağlamağı düşündü. Amma əyilmiş vəziyyətdə  oturub fikirləşdi.

– Xala, hər şey qaydasındadır?! – Asanbu narahat olaraq soruşdu. – Nə var orada?! İlan?!

Alımkan susdu, yenidən aşağı əyildi və diqqətlə dəliyin içərisinə baxdı – Qızmonçok yox idi…

“Heç nə yoxdur” deyən Alımkan sevinəcək, yoxsa kədərlənəcəyini bilmədən ayağa qalxdı. Yalnız bundan sonra qadınlar yaxınlaşdılar, çuxurun içinə baxmağa başladılar…

 

***

Bu zaman Qızmonçok artıq uzaqda idi.

Tınar qışqırıb evə doğru qaçanda o dərhal bayıra çıxıb, arxın içinə düşüb qaçdı. Lakin o, Alimkanın sirrini aça bilmədiyinə görə çox təəssüflənirdi. “Əgər yaxşı olsam, qayıdacağam, onunla görüşəcəm…” deyə öz-özünə təsəlli verdi. Amma az sonra tərəddüd etməyə başladı. Elə bil kimsə onun ayaqlarını gözəgörünməz kəndirlə bağlamışdı: “Bəs mən bu kəndə qayıtsam, Alimkanla görüşməsəm?!”

O, komuzunu sinəsinə sıxıb çarəsiz oturdu. Bir müddət sonra parlaq ağ işığa boyanmış bu çöl, çöldə aylı gecənin altında ruhu əzablarla yüksəldən, böyüdən, səsləri qəlbi parçalayan, notlar damarlarda titrəməyə səbəb olan gözəl, həzin bir melodiya içində oynamağa başladı. Çalmağı bitirən qız özünü bütünlüklə bu melodiyaya həsr edərək gözlərini yumub oturdu və qapalı kirpiklərindən damcılar göründü, yanaqlarından aşağı düşdü… Bu, onun qəm və kədərlə dolu melodiyası idi, zümzümə edirdi. Bu, heç kimin eşitmədiyi bir melodiya idi, amma səsi mükəmməl aydın və gözəl idi, sanki çalan adam öz aləti ilə bir idi, sanki çalan adamın əlləri bütün ömrü boyu yalnız bu melodiyanı oxumuş və çalmışdı…

***

Aktuyak bütün atların qabağında gedirdi. Narahat heyvan böyük cəhdlə qabağa, sahibinə tərəf qaçırdı. Çintemirin qamçı ilə vurmağına ehtiyac belə yox idi. At özünü Bektemirə tərəf uçururdu.

Oraya daha tez çatmaq istəyən gənc atın hərəkətini bir az da sürətləndirmək qərarına gəldi və atı qamçıladı. At elə bil bunu gözləyirmiş kimi daha da bərk qaçmağa başladı. Öndə çapan ağsaqqalları qabaqlamağa cəsarət etməyən Jakşılıq və Mukanın başçılıq etdiyi gənclər:

-Gedək! İrəli! – deyə qışqırıb Çıntemirin arxasınca çapdılar.

Qocalar artıq onlardan irəli keçmiş uzaqlaşmış  gənclərin arxasınca düşüb irəli çapdılar

 

***

Ağacın budaqlarındakı quşlar cıvıldayıb uçmağa başladılar.

Bektemir başını zəif şəkildə qaldırıb arxaya baxdı.

Can onun ayağının ətrafında qıvrıldı və arxasınca süründü.

Gənc oğlan yenidən diqqətlə ona baxdı.

– Can?

Can da başını qaldırdı.

Bektemir ilanın gözlərində kədərli, yorğun bir baxış gördü.

– Gəldin? – oğlan soruşdu.

Bu zaman bir qarğa onların üstündə dövrə vurdu və özünə yemək tutmaq istədi.

-Can, Qızmonçok haradadır? – Bektemir gözlərini yumaraq pıçıltı ilə soruşdu. Hər sözündə elə bil ağzından isti od çıxırdı.

Can deyəsən ona fısıltı ilə cavab verdi.

– Bağışla, nə dediyini başa düşmədim, – Bektemir yenidən diqqətlə Cana baxdı. – məni qara zolaqlıdan qoruduğun üçün təşəkkür edirəm.

Bektemir gözlerini açıb yumub qeyri-müəyyən şəkildə danışmağa davam etdi. Can bilmirdi ki, Bektemir belini zədələyib. Bir az dayandıqdan sonra oğlana yaxınlaşdı.

– Sən nə deyirsən? – Bektemir zəif səslə soruşdu.

İlan başını geri döndərdi, sanki: “Gedək!”

Onun jestini başa düşən gənc dedi:

– Ayağa qalxa bilmirəm! Mən çətin ki yerimdən tərpənəm. Bunu eşidən ilan başqa cür kədərli səs çıxardı.

– Mənə yazığım gəlirmi? Onda yuxarı qalx. Oralardan bir keçən adam  görsən, köməyə çağır. Məni buradan çıxartsınlar…

O, fikirlərini ucadan dilə gətirmiş kimi, sadə qaydada ifadə etdi.O ilanı yanında görsə belə inana bilmirdi ki, ilan insan nitqini belə səviyyədə başa düşə bilsin.

Can, Bektemirin fikrini başa düşən kimi ona baxdı, sonra başını aşağı salıb qayaya dırmaşdı.

Bektemir özünü bu boş, boz dərədə tənha hiss edirdi.

Boğazını arıtlayıb ağır-ağır ah çəkdi.

 

***

Bektemiri axtaran gənclər düz Cindi-Çap tərəfə üz tutdular və Jer-Kui zirvəsinə çatanda atlarının cilovunu çəkib sürəti azaltdılar. Sürətlə çapılan atlar bərk tərləmişdilər,burun dəliklərindən nəfəslərini çölə tez-tez püskürdür, cilovlarını gəmirirdilər.

– Nə edək? – Jakşılık soruşdu.

-Gəlin Aktuyakı qabağa buraxaq- dedi Mukan. – Bizi Bektemirin qaldığı yerə o aparacaq.

Çintemir sıçrayıb yerə düşdü, Akutyakın boynunu sığalladı, alnını yalına basdı, sanki “xahiş edirəm,məni pis vəziyyətdə qoyma, pərt eləmə” deyirdi və:

– Get. Bektemirin yanına get! Ho! – atın kürəyinə vurdu. At sanki Çintemirin sözlərini başa düşdü. Aktuyak başını bulayaraq yeriməyə başladı. Bir xeyli məsafə qət etmiş ki, başını arxaya çevirib dayandı.

– Hə, otlamaq üçün dayandı, lənətə gələsən səni…? – ata hirslənən Çintemir dedi. – Başıboş!

Jakşılık onun kürəyinə vurdu:

– Hər şey yaxşı olacaq, qardaşım. Görərsən!

– Dayanıb gözləyə bilmərik, iki yerə ayrılaq. Askat, Murat, sən o tərəfə keç, – Mukan durbinlə baxdı. – Göydə fırlanan quşları görürsən?

– Görürük!

– Onda gedin! Belek, Uzak, Asanbek, uçurumda bitmiş ağac görürsən?

– Görürük.

– Gedin! Əmir, Yoldaş, dolanıb dərənin o biri tərəfinə keçin. Heç bir yeri gözdən qaçırmayın! Diqqətlə baxın!

-Yaxşı, qardaş! Ho! – iki gənc atlarını çevirib göstərilən istiqamətə çapdılar.

Bu vaxta qədər artıq qocalar da gəlib çatdılar.

Çintemir Jakşılıkdan və Mukandan ayrılıb dərənin başına çıxdı və aşağı baxdı. Aşağıda qaranlıq dərə görünürdü. Bektemir o dərədə idi. Yeri ikiyə bölən və dərin aşağıya doğru uzanan çat ona nəhəng əjdahanın ağzı kimi görünürdü.Bektemiri artıq içinə çəkən və yemək üçün hazırlaşan əjdaha kimi…

Onu göz yaşları boğmağa başladı, amma o özünü tez ələ aldı.

Çintemir, uçurumla aşağı enməyə başladı.

Durbinini endirib bir də aşağı baxdı və qolu ilə göz yaşlarını silərək yavaş yavaş enməyə davam etdi

 

***

Qrupdan ayrılan Çintemiri, hər dəfə müəyyən bir yerdə dayanıb durbinini gözünün üstünə qaldırıb baxan bu oğlana  Can çoxdan fikir verirdi. Can tələsməyə başladı. O istəyirdi ki, Çintemir daha tez hərəkət etsin, ya da ata minib tez Bektemirin yanına getsin.

Yolda onu qarşılamaq üçün tələsirdi. Amma oğlanı qorxutmaqdan qorxurdu.

-Bektemi-ir!!! – Abılayın fəryadı qayalara çırpıldı və dönə-dönə təkrarlandı.

– Lənətə gələsən! – Abılay Aktuyaka yaxınlaşdı, əyilib kəndiri götürdü və apardı. – Yenə də heyvan öyrəşdiyini edir! Burda dur! Oğlumu sağ-salamat tapsam, sənin ətini şükür qurbanı edəcəm!

Öndə gedən Çintemir birdən sağ tərəfdə qıvrılan ilan görüb dayandı.

Göründüyü kimi, doğrudan da yamacda ilan sürünürdü.

İlan da dayandı, elə bil Çintemiri gözləyirdi.

Oğlan yoxlamaq qərarına gəldi və bir-iki addım irəli atdı, ilan da irəli getdi.

Çintemir dayandı. İlan da dayandı.

– Can? – deyə səsləndi.

Can başını geri çevirdi və key kimi qalmış oğlanı gözləyərək yerə uzandı.

Çintemir bir addım irəli atdı.

Can də irəli getdi.

Çintemir ilanın nəsə demək istədiyini və hardasa yol göstərdiyini anladı.

Bu zaman oğlanın atası onun arxasınca gəlirdi:

– Çintemir!

Çintemir, sanki fərqində deyilmiş kimi, uçuruma uçan tərəfə çevrildi və sürətini artırmağa başladı, tezliklə qaçmağa başladı.

Arxada dayananlar bir-birinə baxdılar.

– Ay Çintemir?! – dedi Mukan.

Çintemir arxasına belə baxmadı.

– Bu nədi, … lənət sənə…! Onun nə günahı var?! – Abılay əsəbiləşdi. – Onu buraxmayın, dalınca gedin!

Özü atın yəhərinə qalxıb onun arxasınca getmək istəyəndə Çintemir hər iki əlini qaldırıb yanlara yellədi.

Arxada qalanlar çaşqınlıq içində idilər.

– Ona nəsə olub! – dedi Abılay.

Mukan atını yəhərinə qalxıb durbinini gözünün üstünə qoydu:

– Ağ ilan! – birdən dedi.

– Nə dedin?!

– Can Çintemirin qabağında sürünür!

– Aman Tanrım! Bu nə deməkdi?! – Abılay hay-küy salmağa başladı. – Bircə hər şey yaxşı olsun, aman Allahım?!

Həmişə qorxaq olan Tanırbay  dedi.

– Nə olursa olsun, diqqətli olaq. Kim bilir, bəlkə də bizi dərəyə çəkir!

Bunu eşidən Abylayın bədənindən soyuq tər axdı və dörd gözlə ətrafa baxdı.

– Nə dedi?! – dodaqlarını güclə tərpətərək soruşdu. Gözləri qaraldı, elə bil atdan yıxılacaqdı:

– Oğlanlarım… – özünü yəhərdə çətinliklə saxlaya bildi.

– Hey, Abyke, sənə nə olub?! Özünü ələ al! – Kəsən dedi. – Biz sənin oğlunu axtarmağa gəlməmişik, bəyəm?! Biz səni tək qoya bilərikmi?! Biz sənin yanındayıq!

Kəsən bunu xüsusi olaraq Abılayı özünə gətirmək üçün deyib.

– Ah… Bəli! Mən yaxşıyam!.. – özünə gəldi.

– Gərək özümüzlə pişik götürəydik! – arxadakı oğlanlardan biri dedi.

Bu sözlər Mukanın və Jakşılığın xətrinə dəydi. Onlar irəliyə tələsərək bir-birini ötməyə başladılar.

Çintemir insanların onun arxasınca getdiyini hiss etsə də, arxasına baxmirdı. O, sadəcə olaraq qollarını yanlarına açaraq işarə edirdi: “Məsafəni saxla! Yaxınlaşma!”

Jakşılığın atı ilanı görüb şahə qalxdı, qorxdu və az qala sahibini yəhərdən atirdı. Mukanın atı da qəribə davranmağa başladı, yerimək istəməyib geri çəkildi.

Buna görə o atdan düşdü:

– Yavaş-yavaş gəlin. Biz piyada gedirik! – və cilovu arxada gedənlərə verdi.

İlan daha da sürətləndi.

Gənc uşaqlar bir vaxtlar uşaqlıqda oynadıqları kimi Canın arxasınca qaçdılar…

Ora çatanda uçurumun qırağında oturub gözləyən qarğalar dağıldı…

Ağ ilan quşların oturduğu yerdən aşağı uçdu.

Birinci gələn Çintemir aşağı baxdı.

– Qar-daşş!!! – göz yaşları içində qışqırdı. – Ata?! Qardaşım buradadır!

Yaxşılıq və Mukan da gəlib çatdılar.

Arxada gedənlər ora çatmamış atlarından düşüb onlara tərəf qaçdılar.

Oğlunun qayadan asılan, dərə boyu üfüqi böyüyən qoca ağacın budaqları üzərində uzandığını görən Abılay hay-küy salmağa başladı və az qala aşağı atılacaqdı.

– Ata, ehtiyatlı ol! – Çintemir atasının əlindən tutdu. – Tezliklə onu çıxaracağıq.

– Mənim oğlum? Bektemir? Bekibey?! sən sağsan, əzizim? Mənə bir işarə ver, oğul? Bekiba-ay?! – ata göz yaşları içində ağladı.

Can Bektemirin kürəyindən sürünərək çiyinlərinə çıxdı.

Bektemir hərəkətsiz uzanmışdı.

Kədərli sifətlə aşağı baxan Abılay oğlunun vəziyyətini görüb səbrini itirdi. Çapanını, baş geyimini, sandalını çıxarıb atdı.

– Mənə ip verin? – ətrafdakılara dedi. – Çintemir?!

Çıntemir atın yanına qaçdı, dəstələnib bağlanmış kəndiri açdı,  atasının yanına gətirdi.

– Əmi, icazə verirsən? İcazə verin, mən enim- dedi Mukan.

Tanırbəy ilandan qorxurmuş kimi:

-Niyə bir az gözləmirsiniz?

Kəsən əllərini yuxarı qaldırdı və sanki Bektemirin belindəki ağ ilanı qorxutmaq istəyirmiş kimi əllərini yellədi.

– Çək! Çəkil, get!!!

İlan onların qorxduğunu anlayan kimi harasa süründü.

– İtdi! Ən yüngül kimdi, onu aşağı sallayaq! – dedi İşenbay. -Hansınız enirsinizsə, Bektemi yaxşıca bağlayın, hər tərəfindən möhkəm bağlayın. Sıra ilə yuxarı çəkəcəyik. – Kəsənin dediyini hamı başa düşdü.

-Mən düşəcəyəm- dedi Çintemir.

-Yox, iri görünsəm də, yüngüləm- dedi Abılay, sanki başqalarına güvənmirmiş kimi dedi. Çintemirin isə aşağı düşməsini heç istəmirdi.

Onlar orada dayananda Mukan belinə kəndiri bağlayıb bir ucunu Jakşılığa uzatdı:

-“Çatdım” deyə qışqırana qədər məni yavaş-yavaş aşağı salın,-o, hamıya arxayınlıqla baxdı.

Qalanlar bir müddət susdular və çox keçmədən dərhal bir sıraya düzüldülər.

Mukan asılmış vəziyyətdə yavaş-yavaş aşağı düşdü.

Dərənin divarlarından daş-çınqıl töküldü, bir müddət əvvəl təmiz olan yeri toz-torpaq bürüdü. Bir anda, aşağıdan:

– Çatdım! – Mukan qışqırdı.

Çıntemir uçurumun kənarında dayanıb vəziyyəti izləyirdi.

Mukan götürdüyü kəndirlə Bektemirin ombasını, belini, çiyinlərini bağladı və bir ucunu əlinə dolayaraq Çıntəmirə işarə etdi.

– Çəkin! – deyə Çıntemir kəndir tutanlara işarə verdi. Hamı bir nəfər kimi çəkməyə başladılar.

Kəndir hər dəfə qalxıb uçurumun kənarına sürtünəndə qayada amanabənd dayanan daş-çınqıl aşağı tökülürdü.

Bir anda uçurumun kənarından biləyinə kəndir dolanmış əl, az sonra ikinci əl, sonra Mukanın boz toz-torpaqla örtülmüş üzü göründü.

Mukan çıxan kimi o biriləri qaçıb aşağı baxdılar.

Tozdan heç nə görünmürdü, sanki yer çökmüşdü.

Aşan Bektemir ağacı yalnız toz təmizlənəndən sonra görünməyə başladı.

– Oğlum necədir?! – deyə Abılay soruşdu. – Sağ-salamatdırmı?!

– Sağdı, dayı.

– Vallah, inanıram,inanıram ki, yaxşıdı.

Çıntemir və Yaxşılıq Mukanın əlinə dolanan kəndiri cəld açmağa başladılar.

İndi yalnız Bektemiri çıxartmaq qalırdı.

– Çıntemir, sən ona bax! Biz çəkəcəyik. – deyə Mukan gıstəriş verdi.

Çıntemir uçurumun kənarında dayanmışdı. Qalanları Bektemiri çəkməyə başladılar.

– Aman Allah, lütfən, Allah? Bizə kömək elə, oğlumun həyatını xilas elə? – Abılay alçaq səslə Allaha yalvardı.

Bəktemirin bədəni hər dəfə uçuruma dəyəndə, qopan çınqıllardan toz – torpaq qalxırdı.

– Bir az daha! Bir az da, daha çox!.. – amma Bektemir hər dəfə divarlara sürtünəndə Çıntəmirin sinəsi sıxılırdı və o ağlamağa başladı.

Nə vaxtsa Bektemirin bədəni qayalıqdakı daşa dəyib dayandı.

– Aman Allahım nə olub?! – Abılay narahat oldu.

– Daş! O, böyük bir daşa ilişib.

Bir anda: Dayan! Çəkmə! – Çıntemir qışqırdı.

– Nə baş verdi?! Nooldu?

– İp… qırılır!

Hər kəsi soyuq bir əhval-ruhiyyə bürüdü.

Qayanın kənarından çıxan qara daşın iti kənarı kəndiri hər dəfə yuxarı dartanda sıyırıb kəsməyə başladı.

– Aman Tanrım, nə dedin?! – Abılay bunu anlayaraq soruşdu.

– Bir az aşağı buraxmaq lazımdır! – Çintemir dedi. Digərləri onun dediyi kimi etdilər.

– İndi mənə tərəf bir-iki addım atın! Bir az daha… Bir az daha! Və – və, həə budur! İndi çəkin!

O, əmr etdiyi kimi kəndir yenidən hərəkət etməyə başladı.

– Qalxır?! – Mukan soruşdu.

– Nə qədər qalıb?!

-Heç bir şey, az qalıb- dedi Çintemir və Mukanı çağırdı. – Mukan qardaş?!

Mukan və Çintemir qaçaraq gəlib Bektemiri sürüyüb çıxarmağa başladılar. Onlar, biri Bəktemirin çiynindən, digəri ayaqlarından tutdu və hamı qaçaraq köməyə gələndə hərəkət etməyə başladılar.

 

***

 

Jean bir az aşağı enib qayanın kənarındakı kiçik bir çökəkliyə girdi. Buradan yuxarıdakılar və Bektemirin ilişib qaldığı ​​ağac aydın görünürdü.

Can qara zolaqlı ilanla dünənki döyüşdən yorulmuş halda elə orada uzanmaq istəyirdi. Bədənin dişlənmiş hissələri sanki iti bir şeylə təkrar-təkrar deşilirdi və bütün bədənim böyük və ağır bir əşyadan əzilmiş kimi ağrıyırdı.

Amma burada uzanmaq mümkün deyildi. Axı, uçurumun zirvəsindəki insanların səs-küyü, yıxılmış kimi görünən yırğalanan ağac, onun üstündə dövrə vuran qarğalar, sürüşüb axan çınqıllar, qalaq-qalaq daşlar Cana rahatlıq vermirdi. Ən çox da Bektemirin iniltiləri ona rahatlıq vermirdi. Bəlkə də insanlara fikir vermədən, harasa uzaqlara getməli idi… “Qızmonçok indi harada və neyləyir?” – Bu fikirlər ona rahatlıq vermirdi, içini,daxili aləmini, ruhunu didişdirirdi. Uşaq vaxtı qarışqanı belə ona yaxın buraxmazdı, amma indi belə çətin vəziyyətdə onu qoruya bilmədiyi üçün utanırdı…

Qızmonçokun bir dəfə necə xəstələndiyini xatırladı. Onda o, böyük ümidlə Canı gözləmişdi və sonda yavaş-yavaş çılğınlaşaraq hər cür qəribə şeylər söyləməyə və etməyə başlamışdı:

– Can? Can haradadır, ana? Cana deyin ki, getməsin, ata? Uçub gedir… Ona bax? – sıçrayıb yenidən yıxılmışdı, soyuq tər basmışdı. Adətən Canın gəlməsini istəməyən Asılbek onda:

– Bu Can haradadır?! – yaxınlıqda olduğunu bilmiş kimi soruşdu və ətrafa baxdı:

– Bu qədər onu istəyirsən, indi o hanı, o haradadır?!

Onda Canın evin küncündə açdığı kiçik dəlikdən başı çölə çıxdı. Tez qıza tərəf süründü və başını Qızmonçokun sinəsinə qoyub uzandı. Çünki o, özü də Qzmoçnok üçün darıxırdı.

Düşünmək olardı ki, Can onun bütün qızdırmasını, ağrısını götürmək üçün üstündə uzanıb nəfəsini dinləyir. Bəziləri onun sinəsinə uzanaraq ağladığını düşünə bilərdi.

Gözlənildiyi kimi, hərəkətsiz uzanan, heç nə hiss etməyən Qızmonçok çətinliklə kirpiklərini qaldırdı və gülümsədi:

– Can?!

O, zəif qollarını güclə tərpədib Canınn üzərinə qoydu, sanki onu qucaqladı.

Asılbeklə Sırqa bir-birlərinə baxdılar və bilmədilər ki, sevinsinlər, yoxsa kədərlənsinlər. Axı bir neçə gün əvvəl Asılbek Canı danışmağa çağırıb və ondan bir daha bu evə qayıtmamasını tələb edib və razılığını alıb:

– Sənə görə Qızmonçoku bütün kənd əjdaha adlandırır! Qızımın sənin üzündən bədbəxt olmasını istəmirəm! Yoxsa sən onun bədbəxtliyinimi istəyirsən?! Bunu eşidən Can bədənini güclə sürüyüb kəndi tərk etdi.

Əvvəlcə Kızmonçok Canın əbədi getdiyinə inanmadı. Yavaş-yavaş halı pisləşdi və bir gün özünü çox pis hiss etdi və gecənin bir yarısı Asılbek Bubu nənəni gətirdi:

-Riqqətli kədər… Bubu qızın damarlarını hiss edərək dedi. – Başqa xəstəlik yoxdu, melanxoliya, hicran, həsrət, özləmək…

Deyildiyi kimi, ilan gələndən ertəsi gün Qızmonçok xəstəliyindən sağalaraq çarpayıdan sıçrayıb yerə düşüb və gəzib.

– “Fikir… Düşüncə” necə də sürətlidi? – deyə Can düşündü. O da hiss edirdi ki, Qızmonçokun həsrətindən əziyyət çəkir. Əgər nə vaxtsa onu görsəydi, səsini eşitsəydi, yer üzündə nə olursa olsun, küləyin belə qarşısında dura bilərdi,küləyi belə  kəsə bilərdi.

“Bir tərəfdən də…belə ölsəm yaxşı olardı…” deyə düşündü.

Amma, Bektemir Canın meyitini sürüyərək onun cəsədini çəkib Qızmonçokun qabağına atsaydı… Onda ona nələr olardı?! Yox! Can onun ölümündən sonra nə olacağını nə düşünə, nə də təsəvvür edə bilərdi. Artıq valideynlərini itirmiş həssas, müdafiəsiz qızı tək buraxmaq olmazdı!

Diqqətini yayındırmaq üçün yuxarı baxdı.

İnsanlar, demək olar ki, Bektemirin sarınıb bağlanmış bədənini dartıb uçurumdan götürə bildilər.

 

***

 

Az sonra Bektemir huşunu itirmiş halda uçurumun başında idi.

İşenbay, ağsaqqal Tanırbay və Kəsən oturub Bektemirin bağlandığı kəndiri açmağa başladılar.

– Mənim övladım?! Bekibey?! Əzizim?! Sən yaxşısan, atanı eşidirsənmi, qızılım mənim?! – Abılay oğlunun yanında diz çökdü, baş barmaqları ilə üzünü sığalladı. Qulağını sinəsinə qoyub oğlunun nəfəsinə qulaq asdı. Sonra biləyini qaldırıb damara toxundu:

– İlahi, mənə güc ver! Ay Allah! – Oğlunun sağ olduğuna əmin olaraq əyildi. – Uşağım sağdır! Şükürlər olsun Rəbbimə, Sənə şükürlər olsun Uca Tanrı! Allah qorusun balamı!..

Yalı və quyruğu yanlara yellənən Aktuyak sahibinə yaxınlaşıb onu iylədi və sanki sakitləşmiş kimi burnundan dərin nəfəs aldı, sonra isə otlamağa getdi. Orada olanların hamısı indi Kəsənə baxırdı. Kəsən onların fikirlərini başa düşmüş kimi dedi:

– Atın çulunu götürüb gətirin!.

Jakşılıq qaçdı, Aktuyakdan katauru açdı, yəhəri sürüyüb yerə atdı, çulunu aldı.

– Oraya sərin! – Tanırbəy yan tərəfi göstərərək dedi. Uşaqlar çulu birbaşa yerə qoyub açdılar.

Mukan Bektemiri qaldırmağa çalışdı, amma Bektemir ağrıdan inildədi.

– Aman Tanrım! – Abılay çaş-baş qaldı. – Bir yerimi sınıb, nə oldu?! Ehtiyatlı ol, Mukan!

Kəsənin göstərişi ilə, hamı Bektemiri qaldırıb yerə döşənmiş çulun üstünə qoydular.

Bektemir dodaqlarını tərpətərək:

– Su?! – dedi. Çıntemir qaçıb toroka bağlanmış kumıs dolu kiçik bir qab gətirdi və Bektemirin dayayaraq ona içdirdi.

Bektemir bununla kifayətlənmiş kimi sakitcə yerə uzandı.

Kəsən qollarını dirsəklərinə çəkdi, əllərini su ilə isladıb yudu:

-Çəkmələrinizi çıxarın- dedi. Uşaqlar dərhal ayaqqabılarının bağlarını kəsib çıxarıblar.

-Mənə güc və səbr ver, Uca Allah…- deyə mızıldandı və ovucunu yavaş-yavaş Bektemirin bədənində gəzdirərək ağrıyan yeri axtardı.

-Ayaqları yaxşıdır, heç bir əzilmə və şişlik yoxdur… Əla,- Kasen mızıldandı.

-Belim- Bektemir sakitcə sızıldadı.

– Beli?! Belim dedi?! – Abılay narahatlıqla Kəsənə baxdı.

Kasen yavaş-yavaş oğlanı yanı üstə çevirdi, əllərini onun onurğasına  qoydu və onurğası ilə əllərini apararaq yoxladı:

-Onun bel sümüyü orta sümükdən yuxarı sürüşməsi var- dedi.

– Nə?! Sınıq? İndi nə təhər olacaq, İlahi?! Sağalacaq, hə?! O, yeriyə biləcəkmi?! – Abılay narahat oldu. Kasen əminliklə heç nə deyə bilmirmiş kimi:

-Bütün bunlar Uca Allahın iradəsidir, əgər lütf etsə, bəli, sağalacaq.

-Nəyi nəzərdə tutursan?! Açıq və birbaşa danış!– dedi Abılay

-Bi yerdən eşitmişəm, ilanın ürəyi belə bir vəziyyət üçün nadir dərmanlardan biridir- dedi Kasen.

Birdən bir qrup oğlanın müxtəlif istiqamətlərdən hərəkətli şəkildə yuxarı-aşağı tullandığı gözünün qabağına gəldi.

– Lənət olsun, o, həmişə atı yaxşı, sərbəst sürərdi. Yadmda qalan o heç vaxt yıxılmırdı… – deyə onlara baxan Abılay hirsini udub, kimisə günahlandırırdı.

-Bəlkə onu qorxudublar- dedi Tanırbay.

– Kim? – geniş açıq gözləri ilə ona baxdı.

– İlan olar,özgə kim! Biz də ilanı görəndə atdan düşdük. Aktuyakın qorxduğu aydın görünür.

-Səni andıra qalasan!..- Abılay qəzəbləndi.

Zorla nəfəs alan Bektemir onların söhbətinə qoşulmaq istəyirmiş kimi başını buladı.

– Nə baş verib, əzizim? – ata diz çökdü. – Bir az daha səbr et, əzizim. İndi yola düşəcəyik.

-Can- o, davam etmək istədi, lakin ucadan inildədi.

Ətrafdakı üç qoca ona baxdı. Bektemir daha heç nə deyə bilmədi. Dodağını dişləyib susdu.

Bayaqdan çölə sürünərək camaatı seyr edən Can anladı ki, Bektemir: “Can günahkar deyil, o məni xilas etdi” demək istəyir və fikrini tamamlaya bilmir.

Amma başqaları səhv başa düşüb qəzəbləndilər. Abılayın titrəyən əli kəmərindəki xəncərə dəydi:

– Canavarın ömrü sona çatsa da, qoyun öldürməyə gücü çatır!” Oğlum üçün Can və Qızmonçokdan qisas ala bilməsəm, adım Abılay olmasın!

Bunu eşidən Can yenidən yerə yatdı…

 

***

Yuxarıdan baxan adama elə gəlir ki, qumun, daşların töküldüyü, amma heç dolmayan dərənin dibi yoxdur… Ömrü boyu burada yaşayan Can da indi eyni hissi yaşayırdı.

Yıxılıb dərəyə düçüb ölmüş iribynuzlu mal-qaranın ağ sümükləri hər yerə səpələnmişdi. Can bir dəfə Qızmonçoka dedi;

“Mən çox təhlükəli yerdə yaşayıram. Buna görə də səni vətənimə apara bilmərəm…”.

“Hər halda, necə olsa da mən görmək istəyirəm…” qız dedi. Sonra o, Jindi-Çapın niyə belə qorxulu olduğunu soruşdu.

Onda da Can tam cavab verə bilməmişdi. Başı hələ də bu fikirlərlə dolu idi: “Niyə?” – sualına cavab olaraq bir il əvvəl bir hadisəni xatırladı, sürətini azaldıb dayandı…

 

***

Gecə idi.

Bubu nənənin komasının damı əyilmiş ağacdan idi, üstü isə samanla örtülmüşdü. Evin yanından kiçik bulağın  suyu axırdı. Bubu nənə qapının qabağında kiçik çarpayısında uzanmışdı

Ay süd kimi parlaq və ağ idi. Buna görə də, yuxarıdan – komanın damını örtən samanın arasından baxan Cana Bubu nənənin üzü aydın görünürdü.

Parlaqlığını itirmiş gözlərini çətinliklə açan nənənin rəngi solğun, yanaqları içəri batmışdı. Asılbeki yanına çağırdı və kağız kimi nazik dodaqlarını zəif tərpədərək, boğuq səslə birtəhər “nağıl” danışdı. Qızmonçokdan dəfələrlə nağıl eşitmiş Can bu əhvalatı nağıl kimi qəbul edirdi…

Həmin gecə Asılbek hamıdan gizlin gecənin bir yarısında evdən çıxdı, ətrafa baxdı, sonra da küçə ilə yuxarı qalxdı. Baş verənlərlə maraqlanan Can onun arxasınca getdi. Asılbek isə nənəsinin yanında əyləşəndə o, komanın damına çıxdı.

– Oğlum, daha yaxın otur… – Bubu nənə Asılbeki yanına çağırdı. Asılbek yaxına oturdu.

-Yəqin ki, bu səhər oyanmayacağam- dedi nənə boğuq səslə. Ancaq yüz il yaşayan ananın səsində peşmanlıqdan, təəssüfdən əsər-əlamət yox idi. Buna görə də, Can “nağıla” çox əhəmiyyət vermədi və buna görə də daim diqqəti yayındığından  hər şeyi tam eşitmədi.

– Səni çağırmağımın səbəbi bildiklərimi kiməsə danışmaq idi… Amma sən bu sirri heç kimə danışmamalısan.

Nənə Asılbəyə baxdı.

-Mən sənin sirrini özümlə məzara aparacağam, nənə- dedi Asılbek.

– Xanımının da xəbəri olmasın.

– O məndən bu söhbətdən heç nə öyrənməyəcək.

-Doğrudur- o, mavi səmaya baxdı. -Sözünü tutmasan, pis bir şey ola bilər!

Asılbek bədəninin titrəməsinə baxmayaraq başını tərpətdi.

-Yaxşı…

Yalnız bundan sonra Bubu nənə məmnuniyyətlə başını tərpətdi və tezliklə “nağıl” davam etdi.

İndi də sanki o hadisə, o gecə onun beynində dönə-dönə təkrarlanır, o vaxt eşitdiklərini, gördüklərini tam olaraq təkrarlayırdı. Can dönə-dönə Bubu nənənin boğuq səsini eşidirdi:

– Deyirlər ki, bu təpə bir vaxtlar yaşıllıq olub, qalın otla örtülü olub… Çılpaq qayanın kənarından bulaq axırmış, gənc qızlar oradan su götürüb fışqıran şəlalədə bədənlərini yuyardular…

Nənə elə danışırdı ki, bunu elə bil o qayanın ətəyində, bulağın yanında uzanıb, şəxsən müşahidə edib…

– Sonra… bir gün bu kəndə qara gün gəldi. Heç nədən  xəbəri olmayan sakinlər hər tərəfdən quldurların hücumuna məruz qalırlar. Onların kəndi quldurlar tərəfindən bir anda yandırılır, külləri göyə sovrulur! Quldurlar ətrafı mühasirəyə alaraq suda çimib oynayan qızları ələ salmağa başlayıblar. Amma deyirlər ki, bu qızların arasında biri var imiş – sehrbaz bir kişinin qızı,, sehrbaz, həm də necə, yayda qar çağırıb, qışda bülbülləri oxutdura bilirdi. Qız deyib: “Onların əlinə düşməkdənsə, burada ölməyi üstün tuturuq! Kəndimizi yerlə-yeksan edən qatilləri də özümüzlə aparaq!” – və atasından öyrəndiyi ən ağır tilsimləri oxumağa başlayır.

Birdən yer ayaqlar altında titrəyir, qaranlıq bir gecə çökdü və göylə yer arasında davamlı, qatma-qarışıq şimşək çaxır. Dağlar titrəyir, yer ikiyə bölünür və fəlakət baş verir! Deyilənə görə, aşağısından bulaq çıxan təpələr yarılır, qadınlar və kişilər əllərində silah və zirehlərlə bu dərəyə düşürlər. Bütün bunlardan sonra sanki təpələr içindəki hər şey buna ağladı, bütün bulaqlar, şəlalə qurudu, qasırğa orada olan hər şeyi apardı…

Ancaq tale heç kimin əlində deyil və gözlənilməzdir. Sehrbazın qızı Künayım Allahın lütfü ilə heç bir zərər görmədən sağ qaldı. O, bədənində ağrı hiss edərək, kəskin şəkildə gözlərini açdı və ətrafa baxdı. Ayağa qalxanda ilk fikri başqaları haqqında oldu. “Mən sağ adam tapa bilərəmmi?” – dərənin içindəki cəsədləri gəzərək fikirləşdi və hardansa zarıltı səsi eşitdi. O, torpağı eşməyə başladı. Künayım titrəyən əlləri ilə ağrıya məhəl qoymadan qazmağa davam etdi… Dırnaqları bir-bir töküldü, barmaqlarının ucundan qan süzüldü, ancaq qazmağa davam etdi. Nəhayət, barmaqları isti və yumşaq bir şey tapdı. Yorğunluqdan titrəyərək rəfiqəsinin üzünü açana qədər torpağı əli ilə kürüməyə davam etdi. Duraimin sağ olduğunu anlayanda gözlərində sevinc yaşları parladı.

Eyni ildə, ayda, eyni gündə doğulan bu qızlar eyni adları alıblar və bacı kimi böyüyüblər. Künayim atasından öyrəndiyi tilsimləri belə gizlincə dostuna öyrədirdi…

Nənə “nağıl”ın bu hissəsinə çatanda o fikirləşərək mat qalmış Asılbekdən soruşdu:

-Məni dinləyirsən?

“Birdən yuxuya gedər?” və ya sanki: “Qoy diqqətlə qulaq assın” deyə düşündü.

– Bəli, nənə. Mən səni dinləyirəm.

Bubunun hekayəsi belə davam etdi:

“Beləliklə, ikisi də daha sağ qalmış adam axtarmağa başladılar və üçüncü sağ qalanı – hücum edənlər qrupundan bir gənci tapdılar. Başqa heç kimi tapa bilmədilər. Onun iniltisi, zarıltısı o qədər ağrılı idi ki, adam ona kömək etmədən keçə bilməzdi. Qızların ona yazığı gəlib köməyə gəldilər: “Düşmən də olsa, hər halda insan övladıdır”.

Beləliklə, bunların  üçü də heç vaxt yuxarı çıxmadılar və aşağıda, dərənin içində yaşamağa qaldılar. Belə olan halda, tilsiminə bunları da əlavə etdi: “Biz xalq naminə canımızdan keçməyə hazırıq və buradan çıxanda düşmənəmizi burada qoymayacağıq, onu  özümüzlə aparmağa hazırıq. Bu bizim həyatımız bahasına başa gəlsə belə onları da buradan aparacağıq”

Nənə dayandı və sükut çökdü.

“Az-çox, zaman keçdikcə onlar gündəlik həyatlarını yüz illərdir bu yerdə məskunlaşan ilanlarla uyğunlaşdırmağa başlayırlar, onlarla birgə yaşayırlar…”

Bir yerdə boğuq səslə danışan ananın səsi daha da aşağı düşdü:

– Belə günlərin birində Dürəyim gəncin Künəyimə qarşı isti münasibətini görüb, onları qısqanmağa başladı. Axı onun da onların ikisindən xəbərsiz  gəncə qarşı hissləri var idi… Rəfiqəsinə qəzəbləndi: “Sənə  göstərərəm!” -deyə  düşündü. Nə Künəyim, nə də oğlan Durəyimin sirrini bilmirdi.

Bir gün qız xəstələnir.Künəyim gözünü açanda görür ki, Dürəyim ovcuna yığdığı qumu onun gözlərinin üstünə tökür!

Qız israrla gözünün içinə girmiş qumdan qurtulmağa çalışarkən, Dürəyim xəncəri Künəyimin sinəsinə soxur. Oğlan  yeməyə bir şey tapmaq üçün oradan çıxıb getmişdi. Dürəyim xəncəri rəfiqəsinin sinəsinə soxduqdanbsonra oğlanın  dalınca  qaçdı. Onu tutaraq: “O, səni ilana vurdurmaq istəyirdi, mən də onu belə etdim” deyir və göz yaşı tökməyə başlayır. Amma ölməkdə olan qızın xəyanət edən qızı, onu hansı sözlərlə lənətlədiyini bilmədi…

Nənənin səsi alçalıb tamamilə kəsilən kimi: Asılbek yerindən sıçrayıb, əlini onun başının altına qoydu və  kimisə çağırmağa başladı. Onun səsində, Canın xatırladığı kimi, narahatlıq və qorxu hiss olunurdu.

– Kimsə var? Esentur?! Alımkan?!.

Alimkan qaçaraq birinci  gəldi.

Anasının ağzına bir qaşıq su tökdü və başını yuxarı qaldırdı. Özünə gələn nənə sərt şəkildə: “Get!” dedi. Gəlini və oğlu gedəndən sonra yenə hekayəni davam etdirdi…

Məhz o zaman Canın Alımkan haqqında pis təəssüratları yarandı. Çünki qayınananın “get!” sözlərindən sonra o özünü getmiş kimi göstərərək orada qaldı, gizləndi və Asılbekdən başqa heç kimin eşitməməli olduğu “hekayəni” dinləməyə başladı …

 

*

Bu zaman:

– Ca-an!! – yeri silkələyən dəhşətli fəryad ilanı “titrətdi”. İndi əvvəlki fikirləri dağıldı, başını qaldırıb yuxarı boylandı. Abılay uçurumun kənarında dayandı:

– Ca-an?! – ikinci dəfə Abılayın sinəsindən qopan hayqırtı daha da dəhşətli idi.

“Bektemir doğrudanmı öldü?!” – fəlakətli hiss ilanın bədənini titrətdi. O, təşviş və təlaşa düşdü.

“Bizə ilanın ürəyi lazımdır!” – Kasenin sözləri beynindən keçdi. “Deməli, məni buna görə çağırırlar?!” – Canın ağlına  gəldi. – Bəktəmirə ürəyimi verimmi?!

Bir tərəfdən də belə bir hərəkətə hazır idi. “İki dünya arasında yaşamaqdansa, bunu etmək daha yaxşı olmazmı…” deyə düşündü.

“Ancaq bu, Qızmonçoku xoşbəxt edəcəkmi? “Ancaq bu, Qızmonçoku xoşbəxt edəcəkmi? O, Canın bu hərəkətini cəsarət və alicənablıq kimi qiymətləndirəcək, yoxsa qorxaqlıq və məğlubiyyət kimi? Fikir versəniz, onun hansımıza daha çox ehtiyacı var? Əlbəttə, Bektemir! Axı o da kişidir. Bəs mən kiməm? İnsan və heyvan dünyasına sığmayan məxluq!..”

Canın küskünlükdən boğazı sıxıldı, göz bəbəkləri genişləndi, sanki onu isti bir şey bürümüşdü. Bunu əvvəllər də bir neçə dəfə müşahidə etmişdi. Onun fikrincə, bu, insanların kədərlənəndə və ya sevinəndə ağlamasına bənzəyirdi. Belə anlarda quyruğunun ucundan isti bir axın qalxdığını hiss edirdi. Xoş bir hiss yarandı, sanki bədəni əriyirdi.

Bu hiss Canı narahat edirdi. Ona elə gəlirdi ki, bütün bədəni əriyib yox olmaq üzrədir… İndi o, əvvəllər olduğu kimi, ona oxşar, lakin  xoşagəlməz bir şey hiss edirdi.

Başını qaldırıb yenidən baxdı.

Daha iki-üç nəfər uçurumun kənarında getdi…

Qərarın nə olduğu hələ məlum deyildi, lakin Canın qaçmaq fikri yox idi, o insanlara qarşı getmək fikrindən daşınmamışdı.

Bu arada o, Qızmonçokla əlaqə saxlamaq istəyirdi. Onu heç olmasa uzaqdan eşitmək, hiss etmək və görmək istəyirdi.

O dayandı.

Bütün xoşagəlməz fikirləri başından qovdu, yaxşı fikirlərlə beynini təmizlədi, sonra da Qızmonçokla ünsiyyətə yol açmaq qərarına gəldi… Bəlkə nəsə şans, imkan var, deyə düşündü.

Yox… Onun ümidləri özünü doğrultmadı. Qızmonçok onunla danışmağa hazır deyildi, sanki onun “dəvətini” gözləmirdi, qəbul etmədi…

Onun bu münasibəti Canı daha da qəzəbləndirdi.

O artıq həyatına son qoymaq istəyirdi!

Amma birdən o, ömrünün sonuna qədər Qızmonçokla yaşamağın yolunu tapmış kimi sevindi!

“Bilirəm ki, indi onların yanına getsəm, insanlar əvvəlcə mənim başımı əzəcəklər. Sonra sinəmi kəsib açacaqlar, ürəyimi çıxarıb Bektemirin damağına qoyacaqlar, hələ döyünən halda… Ürəyim uzun müddət Bektemirin ağzında, sonra boğazında, qarnında döyünəcək və onun qanı ilə birləşəcək… O, bu ürək sevgisi ilə Qızmonçoku sevəcək! O da mənim sevdiyim qədər ehtirasla sevəcək! Mən ona necə dəyər verirəmsə, o da belə qiymətləndirəcək!.. Ona görə də onu xoşbəxt edəcək Bektemir sevgisi deyil, mənim sevgim olacaq!.. Qızmonçok nəfəsimi ərinin nəfəsindən, iyimi onun qoxusundan hiss edəcək… Sevgim , ürəyim Bektemirin qanında fırlanacaq… Xoşbəxt olacaq, onun üçün belə bir fədakarlıq etdiyim üçün mənə təşəkkür edib, içində olduğum Bektemirin bədənini bərk-bərk qucaqlayıb, sevincdən məst olacaq… Bəs birdən… İnsanlar Kızmonçoku da öldürsələr ,onda bu olmayacaq? Bəs onda?!”

Can yuxarı qalxdı, nə baş verdiyini görüb təlaşa düşdü!

Dünən döyüşdüyü qara zolaqlı ilan camaata qarşı öz incikliyini, yarımçıq qalmış işi varmış kimi qayıdıb, adamlarla üz üzə gəldi!

Canın bədəni gərginləşdi. Dünəndən, bəlkə də, insanlara qarşı bir az isti hisslər yaşamağa başladı, ya da sadəcə olaraq insanlara tərəf çəkildi. O bir göz qırpımında qara zolağa tərəf “uçdu” və onun qarşısında düzəldi!

Hər ikisi inanılmaz, yüksək səslə fısıldadı və gözlərini bir-birindən çəkmədən bədənləri gərginləşdi və lövbər kimi donub sağa-sola yelləndilər. Döyüş başladı. Bu dəfə onlar bir-birlərini dişləyərək bir-birlərinin boyunlarından yapışmağa çalışdılar. Yerə yıxılaraq, sanki bir-birini boğmaq istəyirmiş kimi bədənlərinə sarılaraq böyük qəzəb və hirslə döyüşürdülər…

Tamaşaçılar geri çəkilməkdə davam etdilər.

Abılay oğluna yaxınlaşdı. O, əlindəki xəncərlə hazır dayandı, elə bil oğlu üçün döyüşə girəcəkdi. Digərləri onun arxasında dayandılar…

İşenbay Mukanın və digərlərinin getdiyi tərəfə baxaraq:

– Lənətə gələsən! Lazım olanda yanımızda olmurlar. Bəxtimiz gətirmir! Ümid edək ki, ilanlar gəlib bizi yeməmiş gəlib çıxarlar! – az qala ağlayacaq səslə dedi.

– Tüfəng haradadır?! – deyə qorxudan soyuq tər basan Tanırbek soruşdu. – Abyke, indiyə qədər tüfəng atandaheç vaxt hədəfdən yayınmamısan, bəlkə ikisini də birdən  bitirəsən, hə?! Bəlkə Allah özü onları Bekibəyə şəfa vermək üçün gətirib? Bəlkə  bunu edəsən, hə?!

“Doğrudur” deyə Abılay düşündü. O, Bektemirin yanında yerdə yatan silahı götürərək onları nişan aldı.

– Ata? – Soyuq tərə batmış və titrəyən Bektemir ağır yuxudan oyanmış kimi sızıldadı. – Atma…

Artıq titrəyən barmağı tətiyə dəyən, artıq atmağa hazır olan Abılay silahı endirib, qolunun ucu ilə alnındakı təri silib Bektemirə baxdı: – Nə dedin, oğul?

Bu İşenbay və Tanırbayın xoşuna gəlmədi.

– Eee neynirsən! – İşenbay Abılayın hərəkətindən narazı kimi dedi. – Bu necə adamdır?!

Bu zaman ilanlar bir-birinin boyunlarından yapışaraq bir-birini sürüyürdülər.

– Ata… Can məni xilas etdi… – Bektemir ara-sıra danışdı. – Bu qara zolaqlı ilandan…

– Xilas etdi? – oğlunun nitqini səhv eşitmiş kimi yenidən soruşdu. Abılay başa düşmədi. – Qara zolaqlıdan?..

Söhbətin təfərrüatını başa düşmüş kimi ilanların süründüyü tərəfə baxdılar.

– Lənət olsun ona, bu ilanın mənim oğlumla nə işi var?! – deyə Abılay rəngi ağardı.

Bu zaman bir-birini təqib edən Can və qara zolaq geri qayıtdılar.

– Qara zolaqlı – Bu Kızmonçok deyil?! – Tanırbay ortaya söz atdı. Abılay ayağa qalxdı, silahı yellədi və ilanları nişan almağa başladı.

Bir anda yüksək səs eşidildi: “Bang-ng!!!” Cindi Çapda açılan atəş nəticəsində qaya divarlarından daşlar düşməyə başlayıb. Oradan bütün dərə qalın, boz tozla örtüldü. Və aşağıda fəlakət başladı.

Bunun zərəri ilan dəstələrini də pis günə qoydu. Bir neçə ilan böyük hündürlükdən dərəyə düşən qoyun və inək boyda daşların altında əzildi… Bu hadisə ilə əlaqədar ilanlar ordusu dərədən çıxmağa başladı…

 

*

Güllənin dəydiyi yerdə əl boyda boşluq var idi.

Qara zolağın başsız bədəni bir yerdə, bədəndən ayrılmış başı başqa yerdə qıvrılırdı!

İlanın başı qalxıb adamlara tərəf hoppandı. Ağzını açıb dilini çıxartdı, sanki qisas almaq istəyirdi…

İnsanlar geri çəkildilər.

Oğlunu qorumaq üçün geri çəkilməyən, gedə bilməyən tək Abılay idi.

Elə bu vaxt söyüd budaqlarını sürüyən oğlanların atları kişnəyib dayandı. Atlardan tullananlar əllərinə daş götürüb ilanın hoppanan başına atmağa başladılar.

İlanın başı kiçik bir daş qalağının altında qaldı və susdu.

Abılay tezcə ilanın cəsədini çapanı ilə örtdü, dizi ilə üstünə basdı və ciyərini kəsib çıxartdı.

Hamı təəccüblə ona baxırdı.

Bir vaxt Abılay ilanın bədənini tikə-tikə doğradı və birdən axtardığını tapmayan uşaq kimi az qala ağlayaraq Kəsənə baxdı.

– Onun ürəyi yoxdur, Kake?!

Bektemirin yanında, sanki Allahdan şəfa diləyirmiş kimi soyuq tər içində oturan Kəsən əvvəlcə təmkinlə ona baxdı:

– Daşları çıxarın, altına baxın!

Əvvəlcə bir neçə adam onun nə dediyini başa düşmədi. Onun nə demək istədiyini anlayan kimi Abılay ayağa qalxıb daş qalaqlarına yaxınlaşdı.

İlanın başı daşların altından çıxa biləcəyindən narahat olan uşaqlar yaxınlaşıb daş qəbri açdılar.

Abılay həmişəki kimi ilanın başını çapanla örtdü və bir müddət sonra “ovunun” bir ucunu dizi ilə bərk-bərk sıxdı və dizdən çıxan boynu kəsdi.

Bundan az sonra Abılay ilanın titrəyən, döyünən ürəyini ovcunun üstünə qoydu və sevincdən həyəcandanb onu tər basdı…

 

*

 

Atışma anında yerindən atılan Can bütün bunları yaxınlıqda izləyirdi.

Dünən onlar Jer-Kuinin dibində döyüşərkən ana ilanın onlara tərəf süründüyünü eşidib, müxtəlif tərəflərdə sürünərək bir birindən uzaqlaşmışdılar. İçlərində bir-birinə hirs və qəzəb  qaynasa da, hər biri öz yolu ilə getmişdi.

Bundan sonra Can dərhal Bektemirin yanına qaçmışdı.

Ondan əvvəl Bektemirə çatmaq və onu qorumaq istəyirdi.

İndi bu qara zolaqlı amansızcasına öldürdülər, ciyərini parçaladılar,ürəyini çıxartdılar və bunları xəstəlikləri sağaltmaq üçün istifadə edirlər. Can bilmirdi nə fikirləşsin. Onun beyni, düşüncəsi bütün qarışmışdı.

Amma o, qara zolaqlının qarşısında  günahsız idi. Canın məqsədi yalnız Bektemirin öldürülməsinin qarşısını almaq idi!

Bir anda Can titrədi! Başını aşağı salıb qulaq asdı.

Dinləyəndə  bir çox şey eşitdi və hiss etdi. O ümidsizliyə düşmüş kimi quyruğu ilə yerə çırpılıb az qala ağlayacaq! Axı, bu an qəzəbli və acıqlı ilan dəstəsi gurultu ilə ayağa qalxdı, keçən il olduğu kimi, qayaya “axaraq” yuxarı dırmaşdılar!

Candan sonra atlar da bunu hiss etdilər! Onlar kişnəyib fınxırdılar və qorxudan qaçmağa başladılar. Atların dırnaqlarından  sahədə toz torpaq,  səs-küy yüksəldi. Təpələrin ortasındakı bütün ərazi sanki fəlakətə bürünmüş, uğultuya, qeyri adi səslərə bürünmüşdü.

Aktuyakı yəhərləyən oğlanların ən kiçiyi Ermek də qorxmuş ata minərək camaatdan ayrıldı.

Nə baş verdiyini anlamayan insanlar indi şoka düşmüş şəkildə  ətrafa o tərəf,bu tərəfə baxırdılar.

– İlanlar!! – uşaqlardan biri qışqırdı.

İlanlar uçurumdan yuxarı qalxmağa başladılar!

İnsanlar donub qaldılar, onlardan səs çıxmadı…

Onlardan cəmi beş- addım aralıda qara zolaqlı ilanın başı və bədəni yerə sərilmişdi… *

Elə bu vaxt kənd tərəfdən toz buludunu qaldıraraq çapan, atlı bir adam göründü…

Arxadan onu təqib edən başqa biri də peyda oldu…

Aktuyak qabaqda idi. Qulaqları yapırtmışdı, yal və quyruğu yellənir, ağzından köpük daşlanırdı. Onun belində olan  Ərmək çoxdan yolda qalmışdı… İndi onun yerində oğlan paltarında, tembetdə (baş geyimində) Qızmonçok idi.

Atın arxasında minən şəxs Alımkan idi.

Səhər Aktuyakın tək qayıtdığını eşidən və Jindi-Çapda qəribə hadisələrin baş verdiyini hiss edən Kızmonçok narahat olaraq Alımkandan yol göstərməsini xahiş etdi. Alımkan da onu tək göndərmək istəməyib, oğlu üçün böyüdüb saxladığı yeganə atı yəhərləyib onunla getdi.

Bunlar təsadüfən ilanlardan qorxaraq qaçan Aktuyakla qarşılaşdılar. Qızmonçok Alımkanın atından düşüb Aktuyakın dalınca qaçdı.

Dayana bilməyən heyvan bir qədər uzağa qaçdı və Qızmonçokun tanış səsini eşidəndə dayandı. Geri qayıdıb onu iylədi və fınxırıb ayaqlarını yerə vurmağa başladı, sanki başlarına gələnləri ona demək istəyirdi.

Aktuyakın ikinci dəfə tək qayıtmasının elə belə olmadığını başa düşən Qızmonçok onun üstünə atılıb çapdı. Elə bu vaxt adamlar onu gördülər.

 

*

O biri ilanların qabağında gedən ana ilan eyni zamanda arxasınca qəzəblənmiş qohumlarının qarşısını almaq istəyirmiş kimi dayanıb başını qaldırdı. Daşların taqqıltısı və tökülən qum-çınqılın yaratdığı səs-küydən başqa, yenicə ortaya çıxan qəribə uğultu yox oldu, ətraf sakitləşdi.

Ana ilan nəyisə hiss edirmiş kimi uçurumun kənarında dayanan adamlara baxdı.

Qabaqlarında qanlı və əzilmiş ilan cəsədini görən ana ilan donub qaldı. Tükü ayağa qalxdı, bədənindən gizilti keçdi keçdi və o, uzun müddət gözünü çəkmədən ona baxdı…

Sözləri çətinliklə tələffüz edən Bektemirdən başqa hamı hər şeyin yoluna düşəcəyi ümidi ilə durub dua oxuyurdu.

Ana ilan indi dönüb qara zolaqlının leşinə tərəf süründü…

Bu zaman Can güllə kimi yerindən sıçradı… İldırım kimi qıvrılaraq cəld adamların arasından keçib onun yolunda dayandı. Yavaş-yavaş onlara tərəf sürünən ana ilan da dayandı.

İnsanlar sanki ayıldılar. Hər tərəfdən:

– Aman Tanrım?!

– Aman Tanrım?

– Can, əzizim? – sakit səslər eşidildi.

Can ilanlarla insanlar arasında dayandı, sanki onları ayırmaq istəyirdi və onun fısıltısı havada əks-səda verdi:

– Şşş..!

İlanlar ordusundan bir neçə ilan ona cavab vermək istəyirmiş kimi başlarını qaldırdılar, lakin analarının reaksiyasını görəndə yenidən yerə “uzandılar”.

Ana İlan və Can bir-birlərinə baxdılar…

Aralarındakı söhbət sanki getdikcə şiddətlənirdi, bədənləri hərdən quyruqlarının ucuna qədər titrəyirdi. Boyunları sağa-sola, irəli-geri fırlandı, sanki qızğın mübahisəyə girdilər…

Çaşqın, özündən çıxan və nə etdiyini başa düşməyən Abılay yalnız oğlu haqqında düşündü: “Mən uşağımı qorumalıyam”. O, silahı götürüb nişan almağa başladı.

Bu zaman yaxınlıqdan Aktuyakın kişnəməsi eşidildi…

Aktuyak tər içində idi. Elə bil gölü üzüb keçmişdi. O adamların arasından keçə bilməyib şahə qalxdı və eləcə dayandı.

Qızmonçok tələsik atdan sıçrayıb yerə düşdü, zənciri yerə atdı və onlara tərəf qaçdı.

Alımkan da özünü  atdan aşağı atıb boğuq səsi ilə qışqırdı:

– Qızmonço-o-ok?! Qız mo-nça?! “Ona elə gəldi ki, Qızmonçok çox çətinə düşəcək və ona görə də ona yetişməyə çalışdı, gah yıxılır, indi qalxırdı…

İlanların camaata və Cana yönəlmiş baxışları indi Alımkan və Qızmonçoka tərəf çevrildi.

Bu anda da ilan anası və Can gözlərini bir-birindən çəkmədilər, uzun müddət bir-birlərinə “bağlandılar” və yalnız Qızmonçok onlara çatanda arxaya döndülər.

Çiyinləri titrəyərək, çətinliklə nəfəs alan gəlin ilanların arasından keçərək başından tebeteyi çıxardı. Baş geyimini çıxaran kimi başına dolanan uzun saçları çiyinlərindən aşağı dizlərinə qədər töküldü.

– Qızmonçok?! – insanlar daha da canlandı.

Can başını qaldırıb, bədənini dikəltdi.

Qızmonçok əvvəlcə Cana, sonra ana ilana baxdı və yalnız bundan sonra ətrafdakı qıvrılan canlıları araşdırmağa başladı. İnsanların bu dəfə də nəsə səhv etdiyini anladı. Onların qarşısında bağışlanma diləyirmiş kimi diz çökdü.

Ana ilan da, digərləri də birdən-birə qızı anlayırmış kimi davranmağa başladılar. Və sanki ona tabe olub, ətrafına toplaşdılar.

Bunu gözləməyən Kızmonçok baş verənlərə görə qəhərləndi. Az qala göz yaşlarına boğulacaqdı.

Bu uzun sürmədi…

Qızmonçok geri çevrildi . Abılayın silahı düz onun gözünün qarşısında dayanmışdı!

– Ata? – Qızmonçok pıçıltı ilə dedi və yavaşca başını tərpətdi.

– Get! – Abılay titrəyirərək ətrafına baxdı.

-Gözlərim görməsin səni. Get! Onları da özünüzlə apar..! Bunların hamısını da götürüb apar!

Qızmonçok Abılayın yanında duranlara baxdı. Ancaq heç kimin üzündə və gözlərində ona qarşı hər hansı bir hərarət görmədi. Hamısı ona səssiz və laqeyd baxırdılar, sanki bütün ilanları özü ilə götürərək buradan getməsini istəyirdilər, yalvarırdılr, tələb edirdilər.

Qızmonçok udqunaraq yavaş-yavaş onun boğazına yığılıb, ilişib qalmış qəhəri udqundu.

İnsanların Qızmonçoka qarşı dözülməz nifrəti onu bu ayaqsız, qolsuz canlılarla birlikdə getməyə vadar edirdi!

Bütün bununla bərabər, bir zəif, hiss olunmayan, kiçik bir sevgi Qızmonçoku ayaqda tuturdu! Bu sevginin kimdən və haradan gəldiyini də bilirdi. Bu, Alımkanın ona olan sevgisi idi! Amma Qızmonçokun hiss etmədiyi başqa, daha qeyri-müəyyən, sayrışan sevgidən hələ xəbəri yox idi…

Qızmonçok onun ayaqları altında hərəkət edən ilanlara, adamlara baxaraq narahat halda titrəyən Cana baxdı!

Ayaqları və qolları olmayan məxluqlar Qızmonçoka rəğbətlərini bildirdilər. Onu sevdiklərini və insanların sərt və ədalətsiz rəftarına qarşı onun müdafiəsinə qalxmağa hazır olduqlarını açıq şəkildə bildirdilər. Onlar onun qarşısında dayandılar, sanki hər an döyüşə atılmağa hazır idilər. Qızmonçok yerdə uzanmış Bektemirə baxdı:

-Bektemir?..- dedi.

Başını güclə qaldıran Bektemir nə baş verdiyini görə bilmirdi, Eşitdiklərinin, gördüklərinin yuxu, yoxsa reallıq olduğunu anlaya bilmirdi. Onun gözlərində hər şey bulanıq və qarışıq şəkildə baş verirdi.

Onun aydın eşitdiyi tək şey bu idi: – Get get! Get! – mənim atam.

Gözlərini daha geniş açıb ətrafını daha aydın görmək istəyirdi.

Qızmonçokun görünüşünü çətinliklə görüb:

– Qızmonçok?

Qızmonçok ərazini dolduran ilanlar arasında  olduğuna görə o ona ilan kimi görünürdü. Bir anda ona elə gəldi ki, dünənki qara zolaqlı kimi atasının üstünə atılacaq. Daha sonra bir anda ona elə gəldi ki, ilanlar Qızmonçoku əhatə edib ona əzab verməyə başladılar.

– Ata, vur! – Bektemir güclə qışqırdı. – Öldür, ata!

Abılay oğlunu səhv başa düşərək silahı Qızmonçoka tuşladı və daha da silkələməyə başladı.

Bu halda:

-Yox-o!!! – göz yaşlarına qarışmış qadın səsi eşidildi. – Atma!

Bir az aralıdan Alımkan onlara tərəf qaçırdı. Onun yaylığı açılıb düşmüşdü və saçının iki hörükləri görünürdü. O, başını itirmiş halda bir az qaçdı və bir qədər aralıda yerə yıxıldı.

– Xala-aa?! – qız qışqırdı.

Ətrafa bir səssizlik çökdü. Hamı Alımkanın ayağa qalxmasını gözləyirdi. Lakin qadın yıxıldığı vəziyyətdə uzanaraq qalmışdı…

Qızmonçok qaçaraq Alımkanın yanına gəldi, onun hər iki çiynindən tutub qaldırmağa çalışdı. Ancaq qadının bədəni letargik durumda idi və heç bir həyat əlaməti yox idi!

Qız camaata baxdı.

Abılay övladını qorumaq üçün hələ də silahı aşağı endirmirdi, gah gəlinini, gah da ilanları nişan alırdı.

Tanırbay və İşenbay onun arxasında, oğlanlar isə Mukanın arxasında dayanmışdılar. Heç biri yerindən tərpənməyəcəkmiş kimi dayanıb durmuşdular.

Qızmonçok tələsik ətrafa sürünərək ətrafa yayılan ilanlara, onların arasında olan ana ilana və onun yanında sürünən Cana:

– Çıx get! – deyə qışqırdı. – Tez! Yoxsa sizi tapdalayacam!

Qızmonçokun bütün fikiri Alımkanda idi. Ona elə gəlirdi ki, bütün ilanlar getsə, bütün camaat toplaşıb qaçaraq Alımkana kömək edəcək.

– Gedirsən!? – qız növbə ilə ana ilana və Cana baxdı.

– Xahiş edirəm, gedin. Yoxsa, Alımkan xalam daha da pisləşəcək!

Az sonra insanlar bütün ilanların kənara çıxıb harasa sürünərək getdiyini gördülər. Abılay hələ də əlində tüfənglə dayanıb ilanları nişangahda saxlayırdı.

İlanlar gözdən itən kimi adamlar sanki yenidən nəfəs aldılar. Bəziləri hələ də buranı necə tez tərk etmək barədə düşünməkdə davam edirdi. Adamların belə vəziyyətini görən Kyzmonchok:

-Ata?!..-deyə tələsik dedi. – Alimkan xalaya kömək edin?..

Heç kim ona fikir vermədi, sanki onu heç kim eşitmirdi, görmürdü. Camaat Bektemirin uzandığı at çulunu dörd tərəfdən qaldırdılar və bu iki qadının yanından keçib kəndə tərəf getdilər.

– Mənə kömək et, ata?! – yalvaran Qızmonçokun səsi zəifləməyə başladı.

– Mukan? Ata? Chintemi-ir?

O, diz çökərək hər iki tərəfdən keçən insanlara baxıb yalvarırdı, bibisi üçün xahiş edirdi:

– Xalanızı da özünüzlə aparın? tərk etməyin?! Mənim xalam…

Artıq heç kim ona fikir vermirdi. Onun ətrafından ötüb keçdilər…

Gedənlər uzaqlaşanda gəlin qalxıb bir qədər də onların arxasınca getdi. O, uzun müddət onların arxasına baxdı və tədricən səsi tamamilə kəsildi və pıçıldadı:

– Xalamı götürün!?…

O, hələ də adamların dalınca baxırdı. Artıq onların siluetləri görünməyəndə, o, çətinliklə ayaq üstə qalxdı və geri döndü.

Alımkanın cansız bədəninin yanında Can…

Qız özünü dalğanın üzərində üzən kimi hiss etdi. Ayaqlarının altında yerin titrədiyini hiss etdi. Gözləri qaraldı, başı fırlanmağa başladı.

Göydən yağan soyuq yağış damcıları onun üzünü, boynunu yuyub sinəsindən aşağı axmağa başladı.

Yaxınlıqda, başının üstündə ildırım çaxdı.Özünü güclə saxlayan və nə baş verdiyini belə dərk etməyən Qızmonçok depressiyaya düşmüş, yorğun və əzgin vəziyyətdə idi, hətta kirpiklərinə və gözlərinə belə güclə hakim ola bilirdi. Ayaq barmaqlarından sinəsinə qədər kəskin soyuğun onu necə bürüdüyünün fərqinə belə varmadı. Hiss etdiyi yeganə şey bütün bədəni titrəyərək necə yıxıldığı idi.

Tezliklə buzlu külək yıxılan qızın paltarını və paltarının qollarının ucunu fırlatdı. Onun yanında dövrə vurub gücləndi, sıxlaşdı və bir müddət sonra şiddətlənərək burulğana çevrild. Burulğan bir anda çıxıb gedən insanların ardınca getdi…

 

*

Əvvəllər olduğu kimi yenə bir fırtına gəldi. O, boz təpənin üstünü cızdı və dağıtdı, bütün toz torpağı göyə qaldırdı. Gurultu, nəriltilili şəkildə sanki təlaş, həyəcanla getməyə başladı. Son vaxtlar tərtəmiz olan ətraf birdən bomboz və toz torpaqla bir oldu. Yenicə aydınlaşan səmanı qara buludlar bürüdü və gündüz qaranlıq çökdü. İldırım guruldadı, şimşək çaxdı və dolu ilə qarışıq güclü yağış başladı.

Hər tərəfdən atların kişnəməsi, itlərin hürüşməsi eşidilirdi. Və qasırğa Bektemiri aparan insanların bir addım da atmasına imkan verməyərək onların yollarını bağladı.

Başlarını qaldıra bilməyən, güclə yeriyən insanlar əlləri ilə gözlərini örtməyə başladılar. Bektemiri ortalığa qoydular, bir-birinin qoltuqlarından tutaraq bir dairədə durdular.

Bu zaman onlardan bir qədər aralıda göydən yağan və birdən-birə çıxan burulğanı gördülər. Yerində çox sürətlə fırlanan burulğan-tornado indi onlara yaxınlaşırdı…

– Aman Tanrım! Aman , Allah? Qullarını qoru?!

– Mərhəmətli və qüdrətli Allahımız. Qullarınızı gələn bəladan qoru… – bir-birinin ardınca Allaha dua etməyə başladılar.

Sürətlə fırlanan burulğan qruplaşmış insanlara yüngülcə toxundu və səmaya qalxdı. Burulğanın içərisində bir neçə insan ayağı və qolu göründü və dərhal da gözdən itdi.

Ətrafı saran qumdan insanlar başlarını qaldırıb yuxarı baxa bilmirdilər. Kimisi arxası üstə yıxıldı, kimisi üzü üstə yıxıldı, Abılay oğlunu bərk-bərk qucaqlayaraq yerdə  uzandı.

Burulğan yüksəldikcə səs-küy tədricən azaldı və ətraf sakitləşməyə başladı.

Qasırğanın “quyruğu” ağ ilan kimi qıvrılır, yerdən güclə qalxır, daha da yüksəlirdi. İnsanlar isə qasırğanın kəndin kənarında qocaman çinar kimi qanadlarını, budaqlarını açmasına baxırdılar. Yalnız o, dağa “dırmaşıb” gözdən itəndə insanlar sanki özlərinə gəldilər. Hər şeyin yerində olub-olmadığını dəqiqləşdirmək üçün bir-birlərini saymağa başladılar.

Bir anda Abılay:

– Oğlum, oğlum, hardasan?! – onun uca səsi sükutu pozdu. Bəziləri ortada sıxılmış Bektemirə baxdı. Amma o, hərəkətsiz uzanmışdı.

– Çintemi-i-ir?! – Abılay səmaya baxdı, qollarını açıb yenidən bağırdı.

– Ata, mən buradayam! – atası anında arxadan gələn səsə doğru çevrildi. Oğlunu görən Abılay sevincdən ağladı.

– Kim yoxdu? – deyə Tanırbəy soruşdu.

– Asan?! – Bu an Kəsənin qırıq səsi eşidildi. – Oğlum görünmür?! Hanı?!

Yalnız bundan sonra insanlar ən kiçiyi olan Asanı qasırğa apardığını bildilər. Onlar burulğan istiqamətində göyə baxdılar.

Kəsən dizləri üstə oturub başını yerə salıb ucadan Allahı çağırırdı.

– Alimkanı tərk etməməliydik! Niyə onu özümüzlə aparmadıq?! – Bayaqdan bu haqda düşünən, lakin gözünə yığılan yaşları buraxmamaq üçün dodağını dişləyib yeriyən Kəsən artıq özünən içdən əzab verirdi. O, sadəcə yerdə yatan zavallı qadının cəsədinin ətrafında keçib getdiyinə hirsli və həm də kədərli idi. Amma indi o, sanki bütün dünyası çökmüş kimi bağırırdı.

– Kaş onu özümüzlə aparsaydıq, tərk etməsəydik?! Ya Rəbb! İndi nə edim? Oğlum, oğlum! İndi neyləyim?..

Bu anda onlardan biri səs çıxarsa, güclə dayanan kütlə iki yerə parçalana bilərdi. O, çoxdan içində Abılaya qəzəblənmişdi. Çünki getməzdən əvvəl: -Alimkana kömək etməsəm, onda mən necə şəfaçıyam? Bunu hətta Tanrı da istəməz, elə deyilmi? – deyə Abılaydan soruşdu. Abılay isə buna etiraz etdi və cavabında: “Belə çirkin və rəzil insanlara kömək etmək günahdır!” -dedi. Kəsən  cavan olanda xəyal edirdi ki, kaş Alımkan mənim həyat yoldaşım olaydı?” Ancaq utancaqlığına görə gecikdi və başqasının onu aparmasına imkan verdi. Bəs o, hələ də ürəyində yaşatdığı ilk məhəbbətini belə bir məqamda necə tərk edə bilərdi? Getməmişdən əvvəl heç olmasa ona su verə bilərdi! Bu nədi, taleyin acı oyunumu !

Alımkan dili tutulub lal olanda da ürəyi sıxıldı! Ona görə də başqa kəndlərə gedib onu sağaltmaq üçün yol axtarırdı! Alımkanın sağaldığını, nitq qabiliyyətini bərpa etdiyini eşidəndə o qədər sevindi ki, özünü göyün yeddinci qatında hiss edirdi!

Yol boyu bunları düşünən Kasen hər dəfə Qızmonçokun kömək istəyən zəif səsini eşidəndə hər şeyi atıb, dönüb geri qaçmaq istəyirdi, balaca uşaq kimi! Ancaq qorxurdu ki, camaat ona satqın damğası vurub lənətləyəcək, kişilər isə onu öz çevrələrinə qəbul etməyib uzaqlaşdıracaqlar! Onun gənclik sevgisindən, ona münasibətindən xəbəri olanlar sabahdan söz-söhbətlərə başlayacaqlar. Bu halda onsuz da pis və qorxunc arvadı onun qanını içəcəkdi!

Bütün bunlardan başqa Kəsən gözünün qabağında oğlunu da itirdi. Baş verən bu hadisələrə dözə bilməyib yerə  uzanıb yeri qucaqladı və balaca uşaq kimi hönkürtü.

Abılayın başçılıq etdiyi kişilər nəinki nə deyəcəklərini bilmirdilər, hətta nə edəcəklərini də bilmirdilər. Bir-birlərinə baxaraq səssiz-səmirsiz dayandılar.

Oğlanlardan biri göyə baxaraq dedi: “Bu, Qızmonçok xala və ya Can olmalıdır…”. – Quyruğu ağ ilan kimi idi? Siz də gördünüzmü?

– Kəsən qardaş, özünə gəl! – Mukan yerdə uzanmış şəfaçının belindən tutdu. – Asanı da tapacağıq! Siz Bektemiri götürüb kəndə enin. Biz isə onun arxasınca gedəcəyik.

Onun sözləri sanki hamını inandırmışdı.

-Mən getməliyəm? – Kəsən ayağa qalxdı. – Oğlumu axtarmalıyam?

– Yox! – Abılay titrədi. – Mənim uşağım bu vəziyyətdədi, nə danışırsan sən, hara gedirsən,ay axmaq?! Onu necə tərk edə bilərsən, bu vəziyyətdə qoyub hara gedirsən, hə?!

Kəsən hirsindən titrəməyə başladı:

– Ay, ay camaat, bu nə danışır, hə?! Sizin uşağınız uşaqdır, mənimki isə uşaq deyil, bunu demək istəyirsiniz?! Burada yaşına görə sənə hörmət edirəm, səni eşidirəm , kömək etməyə çalışıram, amma buna bax! Yəni gərək uşağımı bəlada,çətinlikdə qoyub səninkinə kömək edim?!  Maraqlı çıxır, nankorluq deyilmi bu?!

– Nə, nə?! Nə dedin?! Kim nankordur, hə?!

Onlar bir-birinin yaxasından yapışdılar, bir-birinə o qədərbyaxınlaşdılar ki, az qala vuruşacaqdılar.

– Bəsdirin, dayanın! – Tanırbay onların arasında dayandı. – Onsuz da başınızın üstündə dərd, bəlanın  yarandığı halda niyə bir birinizi təhqir edirsiniz? Düşünüb düzgün qərar verək, kişilər?! Hirsinizi başqa şeyə saxlayın. Dayanın!

– Kəsən dayı, sən də get. Tezliklə Asanı tapıb sizinndalınızca gələcəyik. Qasırğa çox da böyük deyil, məncə uzağa getməyib. Orda bir dağ var, elə deyilmi, dağ qoymaz qasırğa uzağa getsin. Sındırmış olacaq… – Mukan inamını artıraraq dedi. – Get!

Bundan az sonra piyadalar dəstəsi iki yerə bölündü, qocalar Bektemiri götürüb kəndə doğru apardılar. Və Mukanın başçılıq etdiyi dəstə Asanı axtarmaq üçün dağın səthi ilə hərəkət etməyə başladı.

 

*

Alımkanın yanına qona bilməyən keçəl leşyeyən quzğunlar  Qızmonçok tərəfə uçdular.

Can ümidsizliyə qapılmışdı. O, o qədər ayıq-sayıq idi ki, sanki hər an yuxarıya uça bilərdi. Can Alımkana baxıb Qızmonçoka tərəf süründü.

Yenicə yerə enən və hələ qanadlarını yığmamış quzğunlar ilanı görən kimi hoppanıb uçub getdilər.

Can başını Qızmonçokun çətinliklə nəfəs alan sinəsinə qoydu, onu iylədi, sanki Qızmonçokun ilana çevrildiyini öyrənmək istəyirdi. O, qeyri-müəyyən bir fısıltı səsi çıxardı və quyruğunu yerə çırpdı. Bu fısıltı nə sevincli idi, nə də kədərli.

Onun yuvarlaq başı Qızmonçokun yumruğu boyda idi. O qızın paltarının içi ilə, qoltuğundan girib sonra yaxasından, sonra qolunun ucundan sürüşərək hərəkət etdi.

O, bildi ki, qızın bədəninin yalnız yuxarı hissəsi birtəhər isti temperaturu saxlayaraq həyat əlamətləri göstərir. Bədəninin qalan hissəsi soyuq idi və yenə də Bubu nənənin söhbətini xatırladı…

Dodaqlarını tərpətməsi, pıçıltı ilə danışması və yavaş-yavaş nəfəs alması faktı olmasaydı, elə bilərdin ki, Bubu nənədən siluetdi, kölgədi. Onu dinləyən Asılbek birdən:

– Nənə?! Nə fikrin var?! – diz çöküb Bubu nənənin əllərini tutaraq həyəcanla soruşdu.

–        Gözləmək…!

“Hələ deməli olduğum sözü bitirməmişəm” deyən ana başını yırğalayıb Asılbekin yerinə keçməsini gözlədi və ondan sonra səbir tələb edirmiş kimi bir anlıq susdu. Bunu anlayan Asılbek o qədər qorxdu ki, bəlkə Bubu nənə qalanını deməsinndeyə düşündü. Onun yalvaran baxışlarında yaxşı bir nəticə eşitmək istəyi, hekayənin sonunu gözləməsi vardı.

“Bu sirri içəridə möhkəm saxlamalısan” deyən vaxt yetişdi, Asılbek sakitcə oturanda ana yenə mızıldanmağa başladı.

Elə bu vaxt yaxınlıqdan “şirp” səsi eşidildi, nənə qapalı gözlərini açdı, diqqətini topladı:

– Orada kim var? – deyə soruşdu, sanki başqasının onların sözlərini  dinləməsindən şübhələnirdi.

Asılbek ətrafa baxdı:

“Heç kim yoxdur, nənə” dedi.

Nənə yavaş-yavaş başını tərpətdi və bir müddət susdu:

“Deməli, səbəb odur ki, Qızmonçok və ilan…” deyə davam etdi və sanki kimsə onu boğurmuş kimi dayandı, qolları və ayaqları titrəməyə başladı.

Asılbek cəld ayağa qalxdı, nənəsinin başını qaldırdı və yaxınlıqdakı stəkandan su içirtməyə başladı. Yalnız bundan sonra qarı özünə gəldi və dərindən nəfəs aldı , “nağıl” danışmağa vaxtı çatdıra bilməyəcəyindən qorxaraq tələsik davam etdi:

– Budur, oğlum… Qızmonçokun insanlara, eləcə də insanların Qızmonçoka olan inamı, məhəbbəti və sevgisi ona su və hava qədər lazımdır. Bil ki, bunsuz o, sabahı görməyəcək. Bütün bunların itirildiyi gün o, ilana çevrilə bilər. Bunun mahiyyəti qeyd etdiyim hekayədə, danışdığım nağıldadır. Bunun üçün nə sən, nə də qız günahkar deyilsiniz. Yalnız qızı təcriddən və ruhunda tənhalıqdan qoruyun. Onu insanlara yaxınlaşdırın və sevgidən məhrum etməyin…

Bunu eşidən təkcə Asılbek yox, Can da titrədi. Amma nənənin bu sözləri ilanın xoşuna gəldi. Sonra da hər gün Qızmonçokun ilana çevriləcəyi günü gözləyirdi. Ancaq tədricən bunun sadəcə bir “nağıl” olduğunu düşünməyə başladı və onu başından atdı.

Asılbek:

– Nənə?! – göz yaşlarına boğuldu.

Anasının taxta dönmüş əlini ovuclarının arasına sıxıb yalvarışlı baxışlarla gözünü çəkmədən ona baxdı.

“Bu barədə heç kimə məlumat verməyin, andı pozsanız, nə siz, nə də onu eşidən adam sağ qalar”. Qızmonçokun isə sənə ehtiyacı var… – yaşlı qadın dedi.

Bu zaman yenidən xışıltı səsi eşidildi – “şirp”.

Nənə bu səsin haradan və kimdən gəldiyini bildi və narazılıqla qaşlarını çatdı…

Onda Can onlardan bir qədər aralıda peyin yığını arxasında gizlənən, uzun müddət söhbətə qulaq asan Alımkanı paltarından tanıdı. O, “nağıl” bitən kimi qaçdı.

Bundan sonra Alımkan niyə susdu? Niyə indi tarlanın ortasında tək cansız uzanıb? Niyə Asılbek və Sirqa Qızmonçoku tərk edərək, onu bu qədər problemin əhatəsində tək buraxdılar? Və niyə bu həyatı belə tez tərk etdilər? Bütün bunların həmin “nağıl”la bağlı olduğuna qərar verdi və bunun gerçəkliyə çevrildiyinə inana bilmədi…

– Bubu nənə? ata? ana? – Qızmonçok dodaqlarını tərpətdi, sanki onun fikirlərini oxudu. – Xala?

Yuxu ilə reallıq arasında, bir-birinə bağlı olmayan iki həyat arasında, iki dünya arasında uzanan Qızmonçokun gözləri önündə və düşüncələrində Bubu nənə, Asılbek, Sırqa, Alımkan və Can obrazları peyda oldu.

İlan bilmirdi ki, yaddaşında olan o əhvalat və düşündükləri hər şey qıza aralarındakı əlaqə vasitəsilə ötürülür.

– Xala? – Qızmonçok sızladı.

Özünə gəlmiş kimi Alımkana baxdı.

Qadının cansız bədəninə doğru qarğalar uçmağa başladı.

Jean ümidsizliyə qapılmışdı.

Özünü toplayıb Alımkana tərəf süründü.

Qızmonçok ucadan inlədi. Çünki ilanın getməsi ilə Bubu nənənin “nağılı” da yoxa çıxdı.

“Bəs sonra nə oldu?..” deyə həyatla ölüm arasında qaldığını hiss edən qız düşündü.

– Can? ata? – o, hamını çağırıb, davam etmək və həmin hekayənin davamını öyrənmək istəyirdi. – Ana?.. Xala?

Lakin bu anda onlar yox, hansısa anlaşılmaz, tanış olmayan kölgələr, tanış olmayan sensasiya, tanış olmayan bir aləm onu əhatə edib harasa dartmağa başladı. O, sanki göylə yer arasında asılmış kimi titrəyərkən, vaxtaşırı görünən naməlum bir işığı da gördü. Amma onun kim olduğunu və nə olduğunu bilə bilmədi.

– Sən kimsən? – fikrində soruşdu.

Onun yaxınlaşmasını istəyirdi. Müəmmalı zülmətdən sanki həyatın nəfəsi çıxırdı, ruhu qızdıran hərarət. Bu qaranlıqdan günəş şüaları kimi Qızmonçokun sinəsinə nazik hörümçək torları tək düşdü, sanki onun üçün vasitəçilik edib soyuq dünya ilə mübarizə aparırdı… Görünürdü ki, bu, insan kimi hiss olunsa da, Həyatın özüdür.

–        Bu kimdir? ata? ana? – Kızmonçok soruşdu. – Bektemir?.. Can?

Yox. Və onlar da etmirlər.

– Xala?

Yaxınlıqda xalasının kölgəsini gördü. Amma o da soyuq idi, ağ, isti işıqsız idi…

*

Təpəyə çıxan kimi Asanı tapacaqlarını gözləyən gənclər məyus oldular.

Buralar bomboş idi, sanki burada heç nə olmayıbmış.

Uşaqlar bir-birinə baxdılar.

– İndi harada axtaracağıq? – Kalıs üzgün səslə soruşdu.

Cindi-Çap Mukanın gözləri qarşısında tam açılmışdı. Axtardıqlarının orda olduğunu güman edib ürəyi sıxıldı.

–        Gəlin gedək! – dedi, hara gedəcəyini bilirmiş kimi yola başladı. Sonra oğlanlardan biri:

– Qasırğa! – qışqırdı.

Oğlanın barmağının göstərdiyi tərəfə baxdılar.

Deyildiyi kimi, Cindi Çap yolunda bir qasırğa gəzirdi.

– Bu duman deyil? – uşaqlar düşündülər.

Mukan durbinlə baxdı:

“Xeyr…” ümidsiz əhval-ruhiyyə ilə dedi.

– Hələ də burulğandadırsa, yazıq Asan mütləq həyatda deyil! – Kalış da öz fikrini bildirdi.

–        Gəlin gedək! Daha sürətli!

Lakin nə qədər qaçsalar da, qasırğaya yetişə bilmədilər. İlk baxışdan elə bil eyni yerdə idi, amma yaxınlaşdıqca, getdikcə nədənsə daha da uzaqlaşırdı.

Oğlanların ən kiçiyi, ən zəifi Esen yıxılıb qalxmağa davam edirdi. Amma bir anda yıxıldıqdan sonra daha ayağa qalxa bilmədi.

Uşaqlar onu qoyub orada uzaqlara getdilər, həmişəki kimi ayağa qalxmasını gözləyirdilər. Lakin o ayağa qalxmadı və onlar geri qayıtmalı oldular.

– Ulan, onunla qal! – Mukan yorğun halda uzanmış Esenin əllərini sıxaraq dedi. –  o daha gedə bilməz. Özünə gələndə aşağı düşün.

– Onu qocaların yanında qoymalıydıq! – Ulan maraqlı bir fikir söyləyirmiş kimi dedi.

Mukan qasırğaya tərəf baxdı:

–        Gəlin gedək!

Qabaqda gedən iki oğlan bir anda pis bir şey görmüş kimi bir anda dayandılar.

Çünki onların qarşısında indicə dayanmış burulğan sanki dərəyə “düşmüş” kimi yoxa çıxdı.

Ulu babası eyni olan Asanla bir həyətdə böyüyən Qalıs yumruqlarını yerə vurub bağır mağa başladı.

– Kalıs? – Mukan əlini onun çiyninə qoydu. – Dözümlü ol, dostum.

-Necə?! – Kalıs ulayırdı. – Onu qucağımda gəzdirmişəm. Onunla oynatmışam. Çiynimdə gəzdirmişəm. O hələ heç böyüməyib?!

– Nə edək?..

– Bu yaxınlarda o mənə ilk dəfə bir qıza necə aşiq olduğunu söylədi?! Niyə?! Bu necə ola bilər, hə?! Niyə günahsız insan başqasının əməlindən əziyyət çəkməlidir?! Niyə Çıntemir yox, Abılay?! Niyə günahsız uşaq?! Qızmonço-o-ok?! Niyə ona belə etdin, hə?!

– Qalx, – Mukan diz üstə çökmüş Kalısın qoltuğundan tutub yuxarı çəkdi, – qarıldama qarğa kimi. Biz hələ də Asanın necə olduğunu bilmirik. Qalx, baxmalıyıq!

– Harada?! Cindi-Çapda?! Dərənin dibində?! Yoxsa onu yerin o biri ucuna aparıb? Oraya gedib-gələcəksən?!

Əsəbiləşən Kalıs, qismən istehza ilə gülümsədi və gözlərində yaşla qışqırdı:

– Onu necə axtarmağı təklif edirsən, hə?!

– Nə edəcəksən?! – indi Mukan da qışqırırdı. – Elə danışırsan ki, elə bil hər şeyi mən qurmuşam, elə bil hər şey mənə görədir!

Kalsın özünə gələn kimi göründü.

– Yaxşı! – Mukan ciddi şəkildə dedi. – Sən burada otur, dincələndə kəndə enib dualarla məni gözlə! getdim.

Mukan inamla və qətiyyətlə qasırğanın “aşağı düşdüyü” tərəfə getdi.

Başını aşağı salıb oturub ulayan Kalış nə vaxtsa göz yaşlarını silib Mukanın arxasınca getdi…

Yanan, nəfəsi kəsilən Mukan uçurumun kənarında dayandı.

Qarşısında kainatı ələ keçirmək istəyən əjdaha kimi ağzını açan nəhəng bir dərə dayanmışdı… İndi o səhv bir addım atsa, düz dərəyə düşəcəkdi.

Ancaq durbinini gözünün üstünə gətirib Asanı o əjdahanın ağzında,dərənin dibində görməyə çalışdı. Gördüyü hər yerə baxırdı, onu aşağıda görmək ümidi və ya ümidsizliyi ilə axtarırdı.

İçəridəki kölgə dərinləşdikcə qalınlaşır, dibi isə zifiri qaranlığa çevrilirdi. Birdən onun uzun müddət aşağı baxmaqdan başı gicəlləndi.

Ona yetişən Kalıs:

– Nə?! – nəfəsi kəsilərək soruşdu: -Nə var, nə görünür?!

Mukan susdu. O, sanki bütün kainata baxırdı.

Nə qədər baxmaq istəməsə də, yenə də Alımkanla Qızmonçokun qaldığı səmtə də baxdı.

İki qadın ayrı ayrı yerlərdə uzanmışdılar.

Onların arasında nə edəcəyini bilməyən Can də vardı…

Durbini onlardan uzaqlaşdırdı və bir anda Mukan bilmədi hara baxsın, dayandı…

– Nə oldu?! Tapıldı?! – Kalıs bunu görüb soruşdu. – Danış görək!

Durbini Mukanın əlindən aldı.

*

Asanı külək ayıltdı.

Külək məqsədinə çatmış kimi yavaşıdı və dayandı. Amma yenə də bir müddət sonra onu təpətməyə, paltarına, üzünə üfürməyə başladı…

Qasırğa aparmasından tutmuş, Qızmonçokun axtarışına getmələrinə qədər hər şey ona yuxu kimi görünürdü. Gözlərini açmadan uzanmışdı, sanki yatmaq istəyirdi.

Qızmonçoku xatırladı.

Sakinlər həmişə Qızmonçok haqqında ehtiyatla danışırdılar. Xüsusən də müxtəlif söz-söhbətləri müzakirə edirdilər, hansı ki,bu söz söhbətləri özləri başlamışdılar. Bütün bunlara baxmayaraq, Asan ondan 3-4 yaş kiçik olsa da, yeniyetməlik illərindən qıza qarşı hissləri var idi.

Ancaq qızı görmək, hətta yaxın olmaq istəməsinə baxmayaraq, bunu edə bilməmişdi. Sadə görünsə də, bu fürsət ələ düşməmişdi. Bəzən oğlanlar bir yerdə oturub bu qızdan danışırdılar. Onlardan biri onun haqqında artıq əskik fikir söyləsə, pis söz desə, dava edərdi.

Bununla belə, o, bilirdi ki, onların hamısı həqiqətən də bu sirli qızı görmək istəyirlər.

Hamı həqiqətən də Kyzmonchoku yaxından görmək istəyirdi. Buna görə də Asan:

– Asılbek dayının evinə gedib qızına baxaq? – Onun təklifini heç kim rədd etməzdi. Sanki hamı bunu istəyirdi:

– Gəlin gedək!

– Bəs necə?! – yerlərindən atıldılar. İndi əvvəlki döyüşü davanı unudub uşaqlar birləşirdilər, Asılbək dayının evinə girmək üçün müxtəlif hiylələr və üsullar tapırdılar və tələsik və əyri üyrü addımlarla gedərdilər.

Başqalarını bilmirəm,  Asanın yol boyu ürəyi həmişə döyünür, nədənsə soyuq tər basırdı. Təsadüfən Qızmonçokla qarşılaşacağından qorxurmuş kimi, daha güclü və xüsusi görünməyə çalışırdı, irəli getməyə başlardı. Belə yürüş dəfələrlə təkrarlansa da, onlar Qızmonçoku yalnız bir dəfə görə bilmişdilər.

Bir dəfə yenə Qızmonçokun dalınca getmişdilər. Uşaqlar qapının qabağında həyətdə pıçıldaşıb qışqıraraq  eyni vaxtda iki yerə bölündülər. Çiyinlərində iki vedrə su daşıyan bulaqdan gedən qız uşaqlara belə baxmadı, sadəcə onların arasından keçərək həyətə girdi.

Qızın arxasınca baxan oğlanlar özlərinə gəlməmiş Asılbek evdən çıxdı:

– Burada nə edirsən?! Dağılın! Tez olun! Oh, əclaflar! – onları daşla vurmaq istəyirmiş kimi yerə əyildi.

Asılbek Qızmonçokun kənd oğlan və qızları ilə oynamasını, ünsiyyət qurmasını istəsə də, bunun mümkün olmadığını başa düşürdü. Çünki Qızmonçoku həşəratlardan belə qoruyan ilanın övladının bu gün və ya bu gün olmasa da, başqa bir gün uşaqlara zərər vuracağından qorxurdu.

Uşaqlar bunu başa düşmədilər. Onlar ilan haqqında haradan bilə bilərdilər? Hər dəfə dabanlarına tüpürüb qaçırdılar. Uzağa qaçaraq Asılbəyi təhqiredici sözlərlə daşa almağa başladılar. Amma bunu tez unudub dayana bilməyib Qızmonçokun gözəlliyindən danışmağa başladılar. Bolot:

-Hey, onun belə kirpikləri var-dedi və kirpiklərini əlləri ilə göstərir, sanki onları uzatır, bükür.

– O qədər uzun boynu var, görmüsən?

– Bəs onun üzü qar kimi bəyazdır, bunu deyin?

– Hey. Bilirsən nə oldu? Onun ətəyi əlimə toxundu!

– Oh, yalançı!

– And içirəm! Bu doğrudur!

Belə anlarda Asan bütün oğlanlara Qızmonçoku qısqanırdı. Onun neçə dəfə Qızmonçokun yanına gəldiyini, onun üçün necə mahnı oxuduğunu, Qızmonçokun onun alnının tərini sildiyini, təbəssümlə onun üzünü yumşaq sığalladığını, Asılbek dayının buna etiraz etməməsindən danışaraq onlara bir növ yanıq verir, paxıllığını oyatmağa çalışırdı. . Asan yuxularında yaşadığı bütün “nağılları” reallığa çevirərək paylaşırdı. Uşaqlar ağzını açıb onun danışığına qulaq asırdılar. Əvvəlcə hamı ona inanırdı, buna görə də oğlanlar arasında onun nüfuzu yüksək idi.

Qızmonçoku təkcə oğlanlar deyil, kəndin qızları da, ümumiyyətlə, hamı ilk dəfə Bubu nənənin dəfnində gördülər. Elə o vaxt da Asılbek, Sırqa və qızları axırıncı gəlib, tələsik birinci onlar çıxıb getdilər. Bundan sonra insanlar Asılbekin ailəsinə daş atanda Kızmonçoku gördülər və kəndi ilan dəstələri bürüdü.

Həmin payızın sonlarında Qızmonçokun Bektemirlə evləndiyini bilən Asan ümidsiz halda evdən demək olar ki, paltarsız qaçdı. Evdən, kənddən uzaqlaşdıqca daha çox ağlayır və nəhayət təngnəfəs olanda, yeriyə bilməyəndə dayanırdı. Özü də nədən, kimdən incidiyini anlamırdı. Və yalnız çox soyuq olandan sonra evə qayıtdı. Əvvəlcə “Abılay oğlunu Qızmonçokla evləndirəcək” şayiələrinə inanmadı. Lakin valideynlərinin nişan məclisinə dəvət olunduğunu biləndən sonra qəm-qüssəyə qərq oldu. Abılayın evindən qayıdan valideynləri Asanın ağrıdan inildədiyini, bədəninin od kimi isti olduğunu gördülər.

Qızmonçok kiminsə arvadı olduqdan sonra o, artıq özü üçün qərar verdi: “Hər şey bitdi və mən onu əldən verdim!” Lakin ilk, məsum hisslərinin, ürəyində qalan qısqanclığın qığılcımları Qızmonçokun əlləri ilə tökdüyü çayı ilk içdiyi gündən yenidən parlamağa başladı. Onun evlənməsinin üstünlüklərindən biri də o idi ki, Qızmonçok artıq heç kim üçün sirr deyildi və heç kimdən gizlənmirdi. Hamı bilirdi ki, bunun yeganə səbəbi onunla böyüyən və uşaqlıqdan onun “mühafizəçisi” olmuş ilanın getməsidir. Üstəlik, o, indi normal bir ailənin üzvü olmasından məmnun idi.

Bütün bunlarla yanaşı, gəlin gələndən bəri Abılayın evi həmişə “gəlini görmək” adətini bəhanə edərək təkrar-təkrar gələn müxtəlif yaşlı qonaqlarla dolurdu. .

Onların arasında gənclər də var idi. Onlar Qızmonçokun tökdüyü çayı içib heyrətlə oturub təzə xalanın hər hərəkətinə baxdılar. Hətta Asan Qızzmonçoka baxarkən “dondu”. Uşaqlar isə onu dirsəkləri ilə buraraq “oyada” bildilər. Bu, oğlanların ona lağ etməsinə səbəb oldu.Bundan sonra Asanın xasiyyəti, vəziyyəti dəyişdi, fikirə qərq olurdu, beləcə depressiyaya düşdü. O, müxtəlif bəhanələrlə Çintəmirə baş çəkməyə gedib, ondan bibisi haqqında soruşur, onun haqqında eşitdiyi hər sözü ürəyinə alır, yuxularında onları nağıla çevirirdi.

Qızmonçokun yoxa çıxması ilə bağlı dünənki xəbər onun ruhunu darmadağın etdi! Nə edəcəyini bilmirdi, özünə yer tapa bilmirdi… Camaata qoşulub Bektemiri axtarmağa getsə də,  fikrində yalnız  bir şey var idi: “Yazıq hara getdi? Bəlkə ilanların yanına getdi?

Hə bəs sonra nə oldu?

O, yerə uzanmışdı, onun üzünə qum və çınqıllarla “döyən” küləyə hirslənirdi. Küləyin onu nəinki itələyib çəkdiyinə, həm də keçmişin, sevgilisinin şəkillərindən həzz almasına imkan vermədiyinə lap qəzəbləndi. Neçə dəfə üzünü gizlətmək, böyrü üstə yuvarlanmaq istədi, amma hiss edirdi ki, gözünü qırpsa belə bütün fikirlərini itirəcək. Ona görə də yerindən tərpənmədi, əksinə, gözlərini daha da bərk yumdu və sonra baş verənləri xatırladı…

Sonra… Hə təsəvvür etdi ki, Qızmonçok ilanlar dəstəsinin əhatəsində necə əzəmətlə, onların kraliçası kimi oturub… Abılayın necə ağır ağır nəfəs aldığını, qorxudan titrədiyini, qoşa lüləli tüfəngini əlində sıxıb ilanlar ordusunu  nişan aldığını, Qızmonçoku nişan aldığını.. Sonra Alımkanın haradansa peyda olub huşunu itirərək yıxıldığını xatırladı… Sonra Qızmonçokun gözləri yaşla Alimkanın başını qaldırıb qışqıraraq kömək istəməsini xatırladı.

Tezliklə ilanlar dağa “dırmaşdılar” və orada gözdən itdilər…

Bunu gözləyən insanlar yalnız bundan sonra dərhal Bektemiri götürüb kəndə tərəf getdilər, Alımkanın cansız cəsədini uzanmış vəziyyətdə orada qoydular və buna fikir vermədilər. Onun yanında oturmuş Qızmonçokun ətrafında dolanıb adlayıb keçdilər…

Neçə dəfə camaatın arasından qaçıb ona kömək etməyə çalışdı. Amma hər dəfə insanlar tərəfindən etiraz edilməkdən qorxaraq dayandı. Atasına, qardaşına və başqalarına şəfqət və mərhəmət dilədi. Onun hərəkətlərini görən atası onun əllərindən tutub sıxdı, sanki: “Sakit ol!” Bununla belə, Asan atasının gözünün küncündən kiçik bir yaş axdığını görəndə təəccübləndi…

Arxasına dönüb adamların dəstəsindən ayrılaraq  qaçmaq, Qızmonçokun yanına qaçmaq istəyirdi. Amma o, atasından və ətrafındakılardan qorxurdu. Ürəyi acizliyindən yanır, göz yaşlarını başqalarından gizlədərək yeriyirdi…

– Ayıbdı, o, artıq böyük oğlandır, amma ağlayır! – atası rişxəndlə dedi və niyə ağladığını anlamasa da, “Çox güman ki, Bektemirə rəğbət bəsləyir, ya da yəqinki nədənsə çox qorxurdu…” – atası fikirləşdi.

Məhz o vaxt boz, iri burulğan onların yolunu kəsdi və bir addım da irəli getməyə imkan vermədi… Sanki gözəgörünməz daş divara ilişdilər, irəli gedə bilmirdilər. Bu azmış kimi külək də onları burulğanın içinə çəkirdi. Onlar güclə xəstəyə çatandan sonra bir-birini tutaraq onun ətrafında dayandılar.

Bu zaman arxaya baxan Asan qəribə mənzərə gördü. Onlardan bir qədər aralıda onlara yaxınlaşan nəhəng qasırğa daha da güclənməyə və daha da böyüməyə başladı. Sonra yaxınlaşıb Asanı dərhal körpə uşaq kimi büküb qucağına aldı, yerdən qaldırıb göyə uçdu.

 

-Ata?! – ona elə gəldi ki, qışqırır. Amma hiss etdi ki, səsi çıxmadı, içəridə qaldı.

Bundan sonra baş verən hər şeyin reallıq, yoxsa yuxu olduğunu artıq müəyyənləşdirə bilmirdi. O, yerdən uzaqlaşdıqca və daha yüksəklərə qalxdıqca, aşağıda olan insanlar bir o qədər kiçildi və bir anda ona ovucu kimi kiçik göründülər…

Daha sonra? Bundan sonra nə oldu, nə baş verdi? Heç nə bilmir. Heç nəyi xatırlamır… Bircə onu bilir ki, burada yatıb.

Külək dayanmışdı, hər tərəfə ölü sükut çökmüşdü.

Ürəyi daha sürətlə döyünməyə başladı və oynaqları nəyisə ,,,hiss edirmiş kimi yüngülcə tərpənməyə başladı. O, səssizliyin onu boğduğunu hiss edirdi.

Gözlərini açmamış, ayağa qalxmağa çalışdı, axsaq bədənini və əzalarını tərpətməyə başladı.

Əvvəlcə ona elə gəldi ki, çöldə, səhrada uzanıb…

Ona elə gəlirdi ki, ərazidə göydəki qarğa-quzğunlardan, yerdə özündən başqa heç nə və heç kim sağ deyil…

Bədəninin ağırlığını hiss etmədi. Əllərini bütün bədəninə və üzünə sürtdü. Deyəsən heç nə olmayıb, hər şey öz yerindədi.

Ayağa qalxıb ətrafa baxdı. Gözləri ətrafa alışmağa başlayanda bu yer ona tanış göründü…

“Mən haradayam?.. Bura nə yerdi?..”

Nəhayət, harada olduğunu anladı… Cindi-Çap?!..

Nəfəs alması sürətləndi  və nəfəs darlığı, təngnəfəslik hiss etməyə başladı. O, buranı tanıyırdı, bilirdi ki, təhlükəlidir. Oğlan nə edəcəyini, haradan gələcəyini və ya hara qaçacağını bilmədi və yerində tərpənməz qaldı.

Sonra səmada dövrə vuran qarğalara tərəf qaçdı.

Düşündüyü kimi, ondan bir qədər aralıda yerdə uzanmış adam siluetini gördü.

Vıyıldayan külək də dərəyə dolub sakitləşdi. Sonra sanki güc toplayıb ayağa qalxmış kimi götürüldü, Asanı itələyərək, getdiyi istiqamətə doğru irəlilədi və oğlanla sanki yarışıb qaçdı…

Durbinlə baxan Qalıs birdən sevincdən titrəməyə başladı və qışqırdı:

– Asa-a-an!!!

– Haradadı? Mənə ver?! – Durbini alıb baxan Mukan sevincdən qışqırıb Qalısı qucaqladı:

– Sağdı! O, sağdı!

*

Asan Alımkanla ilana yaxınlaşanda sürətini azaltdı.

Can qadının cansız  bədəninə- hərəkətsiz ayaq və qollarına, boynuna və bütün gövdəsinə sarılaraq onu Qızmonçoka tərəf sürüyürdü…

Oğlan ilanın bu hərəkətini sakitcə izləyirdi.

Onu Canın gücü yox, qadının cəsədini hara və nə məqsədlə sürüklədiyi maraqlandırırdı. O, Canın nə etmək istədiyini başa düşmürdü, çaşqın idi.

İkisinin üstündə uçan qarğalar Qızmonçok tərəfə uçaraq,  onu nişan alırmış kimi üstünə uçanda, Can dartdığı “yükü” qoyub o tərəfə süründü.

Yalnız bundan sonra ilanın hərəkətinin səbəbini başa düşən Asan, ilan əlindən gələni etdiyi halda adamın insan kimi davranmadığı üçün utandı. Bunu dərk edərək özünü qınamağa, nifrət etməyə başladı. Bu ona daxilən sıxmağa əzab verməyə başladı.Birdən-birə bütün insanların yerinə və özünə görə utanc hissi keçirdi. Elə bu anda onun ağlına dəhşətli bir şey gəldi, özünü pis hiss etdi, bədəni titrəməyə başladı. O, Qızmonçokun hərəkətsiz bədəninə baxdı.

– “Qızmonço-ok?!” – Sonra gözləri yaşla dolmuş yüksək səslə qışqırdı. Diz çökdü və dərhal ayağa qalxdı! Elə bil ciyərləri böyüyüb  ürəyini sıxırdı. Oğlan tərəddüd etmədən birbaşa onun yanına qaçdı.

 

*

 

Dərddən, kədərdən boğulan ilan qızın nəfəsini dinləyirmiş kimi sürünüb onun sinəsinin üstünə çıxdı. Və sanki həsrət və intizrla ən yaxın varlığa can ataraq, başını ürəyindən bir az yuxarı qoydu, sevgilisinin qoynuna girdi. Səsdən yaxınlıqda adamın qaçdığını anladı. Buna baxmayaraq, o, sanki bu anları boşuna itirmək istəmirmiş kimi, ya da adamın yaxınlaşmasını gözləyirmiş kimi hərəkətsiz qaldı. Yalnız Asan onlardan aralıda dayananda başını qaldırdı.

Asanın sinəsi körük kimi qalxıb enirdi. O təngnəfəs dərindən nəfəs aldı və ayağa qalxdı, nədənsə yumruqlarını bərk-bərk sıxdı. O, Canın gözlərinə diqqətlə baxırdı, sanki ya yaxınlaşmaqdan qorxur, ya da onu duelə çağırırdı.

Can yerindən tərpənmədən sual dolu baxışlarla adama baxdı. Onun gözlərindən oxumaq olardı: “Nə istəyirsən?!” – və eyni zamanda ruhunun dərinliklərində bir qısqanclıq hissi oyandı.

– Uzaqlaş! – Asan tələsik dedi. – Qalx, sənə dedim!

Can yerdə uzanmış bədəninin qalan hissəsini də Qızmonçokun bədəninə doğru qaldırdı və sanki “cəsarətin varsa gəl!” deyirdi. –  onu təhrik edərək bütün bədəni ilə qızın üstünə uzandı.

Asan ətrafa baxıb silaha bənzər bir şey axtarmağa başladı.

Kaş ki, Qızmonçokun üstündən ilanı kənar edə bilsəydi, onda qız özünə gələr və ayağa qalxa bilərdi, – deyə düşündü. Amma o, əvvəlkindən daha da qəzəblənən ilana yaxınlaşmaqdan və ya ona nəsə etməkdən qorxurdu, bədənini soyuq tər basmışdı.

– Qalx! – yenə qışqırdı.

İlan yerindən tərpənmədi.

Oğlan sanki daha da kədərləndi, ağlamağa başladı:

-Iıı..ııı… Get buradan!

“Qızmonçok nə vaxtsa ilana çevriləcək! İlana dönəcək… Dönəcək…!” – qulaqlarında səslər eşidildi. Uşaq qorxurdu ki, ilan indi Qızmonçoku ilana çevirir. Ona elə gəlirdi ki, Qızmonçok bir daha artıq onun qarşısına çıxmayacaq. Buna inanmaq istəməyən oğlan daha da bərkdən ağlamağa başladı.

“O ölməyib?!” – beyninə bu fikir gəldi və bir-iki addım irəli getdi:

– Qızmonçok xala, qalx? – dedi. – Qızmonçok?!

İlan başını qaldırıb fısıldadı, sanki Asanın yaxınlaşması xoşuna gəlmədi:

– Şşşşş!

Asanın dünyası alt-üst oldu.

Qızmonçok kömək istəyib yalvaranda kömək edə bilmədi. İndi də kömək etmək istəyəndə, artıq çox gec olmuşdu, dayanıb gücsüzcəsinə baxırdı. Bu, onun üçün ən amansız cəza idi, cəhənnəmin odundan da betər!

Oğlan dizləri üstə yerə yıxıldı və bütün gücü ilə qışqırmağa başladı:

– Qızmonço-ok?! Mən səni sevirəm, Qızmonço-ok?!

İlan titrəyib başını qaldırdı.

Ona elə gəldi ki, bu səs bütün Cindi-Çapın içində əks-səda verdi, uçurumun lap dibinə çatdı, oradan çıxdı, dağlardan keçdi və bütün kainata yayıldı…

– Mən səni sevirəm, Qızmonço-ok!!!

Bu səs hansısa naməlum dünyaya qərq olan qızı da “oyatdı”. Sanki kimsə onu əhatə edən qəribə şeylərdən qurtarıb  harasa “aparıb çıxardı”! O, daha sürətli nəfəs almağa başladı, sanki kimsə çiyinlərindən ağır bir yük götürdü.

“İnsanların Qızmonçok sevgisi qurtaranda o, ilana çevriləcək…” – Cana elə gəldi ki, Bubu nənənin Asılbekə danışdığı “nağıl” gerçəkləşməyə başlayıb və o, artıq qızın “gələcəyinə” inanırdı. İlanlar dünyasına…

-Asılbek, hər şey gerçəkləşməyə başladı. O, artıq qızın ilanlar aləminə “gəldiyinə” inanırdı… Bir tərəfdən yazığı gəlirdi, digər tərəfdən də ümid edirdi ki, nəhayət  qız insan əzabından, insan kimi olmaq əzab, əziyyətindən xilas olur. Ümid edirdi ki, ilana çevrilmiş Qızmonçoku da özü ilə götürüb uzaq bir yerə aparacaq. Amma o an özünə gələndə onun bütün düşüncələri və dünyası qarışmışdı!

O, ah çəkərkən bədənində kiçik hərəkətlər başladı. Sinəsi nəfəslə doldu, qollarının, ayaqlarının ucları, hətta kirpikləri belə tərpənməyə başladı. Bundan sonra o, gözlərini açmağa çalışıb.

Asan bunu hiss etmədi. Yerdə uzandı, bir dairədə bağlandı:

– Qızmonço-ok?! Mən səni sevirəm, Qızmonço-ok?! Məni bağışla, Qızmonçok?!

Asan ürəyində və ruhunda gizlənən məsum sirri hər dəfə açanda Qızmonçokun bədəni tərpəndi və “canlandı”.

Bunu hiss edən Jean qızın bədənindən yerə sürüşdü…

 

*

 

Gözlərini açan Qızmonçok əvvəlcə səmanı gördü…

O, tez bir zamanda şəklini dəyişən buludlara baxırdı, uşaq vaxtı uzanıb baxdığı kimi.

Uşaq vaxtı o və uşaq ilan tez-tez belə uzanıb buludlara baxırdılar.

“Oradakı buluda bax, Can, bu sənsən…” Qızmonçok dedi. – Və budur, bu mənəm …

Can hər dəfə göyə baxanda və ona və ya qıza bənzər bir şey görmədikdə, ona küsdü və hər dəfə onun reaksiyasına baxaraq gülümsədi …

İndi də Qızmonçok dolaşıq ağ buludlar arasında özünü və yaxınlarını axtarırdı.

Hardansa kiminsə ağladığını eşitdi.

Uzaqdan eşidilən, ara-sıra gələn qışqırıq daha da aydınlaşdı və sanki ona yaxınlaşırdı. Nə qədər qulaq asmamağa, fərqinə varmamağa, fikir verməməyə çalışsa da, səsi kəsilmirdi.

– Məni bağışla, Qızmonçok? Xahiş edirəm, məni bağışla?! Bağışla, səni xilas edə bilmədim?! Bağışla, sənə kömək edə bilmədim?! S-s-s…

“Bu kimdir?” – Nəfəsini tutaraq bunun kimin səsi olduğunu öyrənmək istədi.

– Mən səni sevirdim, səni sevirəm! Səni haqq etməsəm də sevdim! Bağışla mənim zəifliyimi, Qızmonçok… Bağışla məni?! Ah-ah!..

“Qızmonçok?..” qız təəccübləndi. – Bu kimdir? Bektemir?..”

– Mən sənsiz necə yaşayım, daha yaşamağın mənası yoxdur! Mənasız! Oooh

“Yox, bu Bektemirin səsi deyil…” – başını səsə çevirdi…

Yaxınlıqda kimsə yerdə uzanmışdı…

“Bu kimdir?” deyə düşündü “Ona nə olub?..”

O, bu haqda fikirləşməyə macal tapmamış oğlanın yanında başqa biri peyda oldu. O, ilanın qıvrılan bədənini tanıdı: “Can!?” – harada olduğunu və başına gələnləri xatırlayan qızın gözləri böyüdü və ucadan qışqırdı.

Can yerdə uzanmış Asanın yanına süründü və onu çalmaq istəyi ilə başını irəli-geri yelləyərək özünü hazırladı.

– Ca-an?! – qız yerindən sıçradı.

Qorxmuş Can dayandığı yerindən dik “atıldı” və Qızmonçoka tərəf döndü.

Ağlamaq səsi də kəsildi.

Ətrafı ölüm sükutu bürüdü.

Əslində, Qızmonçok və Jan gözləri və dilləri ilə danışırdılar.

– Can? – incimiş qız onun davranışına inanmırmış kimi cavab gözləyirdi.

– Qızmonçok?..

– Sənə nə olub, Can?! – Qızmonçokun bədəni titrədi və hiss olunmadan yelləndi. – Bu nədir?! Sən…onu öldürmək istəyirdin?!

 

 

 

 

 

 

İlan nə edəcəyini və ona nə cavab verəcəyini bilmirdi. O özünə yer tapa bilmirdi. Ona elə gəlirdi ki, əgər o, əvvəlcə başqa tərəfə baxsa, uduzacaq və buna görə də diqqətlə onun gözlərinə baxdı.

Qızmonçokun səsini eşidəndən dərhal sonra çənəsi “bağlanan” Asan başını yerdən qaldırdı və Qızmonçokla Canın bir-birinə baxışmasına baxdı. O, bütün gücünü topladı və ilan Qızmonçoka zərər vermək istəsə, onun üstünə tullanıb yalın əli ilə onu boğmağa hazır idi.

Amma ilan yerə sancılmış mıx kimi hərəkətsiz qaldı. Hətta gözləri hərəkətsiz və cansız idi… Elə bu vaxt o:

– Səni gör nə günə qoyublar, nə vəziyyətə gətiriblər, Qızmonçok?! – deyə cavab verdi. -Səncə, sənin əzab çəkdiyini izləmək mənim üçün asandır?

İlan boğazını arıtladı, sanki kimsə onun boğazını sıxırdı. Qızmonçok həssas duyğusu ilə onun qanının, insanlara qarşı nifrət və ikrahla necə qaynadığını gördü.

Qız başını tərpətdi.

Bu, onun uşaqlıqdan vərdişidir: “Heç vaxt insanları incitməyin. Xalqımızın belə bir məsəli var: “Daşla vursalar, qarşılarına yemək qoy” deyərdi hər nağılda. İnsanlara hirs və nifrətlə gələn Can həmişə ona inanıb sakitləşərdi. Qızmonçoku incitməmək və ya onun xoşuna gəlmək üçün qanı qaynayanda belə səbirli olmağı və bağışlamağı öyrəndi. İndi də onun vətər kimi yenicə dartılmış bədəni sakitləşir, boşalırdı. Yalnız bundan sonra:

– Bu kimdir? – Qızmonçok bütün bədəni bomboz toza bulaşmış, yeganə gözləri görünən Asanı göstərərək soruşdu. Üzü kir və göz yaşlarına boyanaraq onu tamamilə tanınmaz hala salmışdı.

Can insanların getdiyi istiqaməti göstərdi:

– Bunlardan biri…

Onun haqqında danışdıqlarını təxmin etmiş kimi Asan ayağa qalxdı. Diqqətlə ona baxan gəlinə birbaşa baxa bilməyib tələsik bütün bədəninin tozunu silkələməyə başladı.

– Sən kimsən? – Kızmonçok soruşdu.

-Mən Asan…- o, boğuq səslə sakitcə cavab verdi. – Kəsənin oğlu… Çintemirin dostu.

– Başqaları haradadır?

– Getdilər.

Qızmonçok yıxılan Alımkana tərəf baxdı. O yox idi…

– Alımkan xalanı aparıblar? – qız sevinclə soruşdu.

– Yox, götürmədilər, – Asan günahkar kimi yerə baxdı.

Can Alımkanın yatdığı yerə baxdı.

Nağara çalaraq, yavaş-yavaş yağış yağmağa başladı…

 

(2-ci kitabın sonu)

Yazıya 81 dəfə baxılıb

Şərhlər

Şərh