NÜŞABƏ ƏSƏD MƏMMƏDLİ – Yaşıl otlar cücərir

Yuxuda gördü ki, onu qəlibə salırlar. Hansına salırlarsa sığışmır. Zabitəli, eynəkli adamlar bir-birinə baxır, başlarını hərləyirlər. Onların hamısının üzü gah tanış gəlir, gah da başqalaşır. Axırıncı qəlibə salanda eynəklilərdən biri deyir:
- Bu, müvəqqəti qəlibdir, hələlik burada qalsın, sonra tədricən o birilərinə keçər. – Əli ilə nisbətən böyük qəlibləri göstərir. Ancaq o heç bu qəlibə də sığışmır. Ona görə də böyük bir qapının o tərəfini göstərirlər. Artıq ətrafdakılar ona məhəl qoymur. Hamının nəzəri, diqqətii qəliblərə salınacaq başqa adamlara yönəlib.
Bir an adamların etinasızlığından pərt olur. Ancaq özünü o yerə qoymur. Gülümsəyə-gülümsəyə qapıdan çıxır. «Heç mənə təsir etmir» – fikrini özünə aşılamaq istəyir.
Telefon zəngi onun yuxusunu yarımçıq kəsir.
- Allo, allo…
Kimsə onun oyanmasını gözləmədən, dəstəyi asdı. Kim olar? Ürəyində bir ağırlıq vardı. Pəncərəni açdı. Hələ çıxmamış günəşin qırmızı şəfəqi otağı işıqlandırır. «Bu gün ya pis olacaq, ya da yaxşı. Ürəyimə damıb ki, nəsə olacaq» Saata baxdı. Hələ çox tezdir. Yenidən yatağına uzandı. Fikirləşdi. Bu gün bədii şuranın iclası olmalıdır. Görəsən necə olacaq? Dərhal nazirliyin işçisi gəldi gözünün qabağına.
- Siz pyes gətirmisiniz? – soruşmuşdu həmin işçi. – Sizin kimi gözəl qız gərək pyes yazmasın. Ancaq sevgi şerləri yazsın. Vəssalam.
- Mən çox istəyirəm, siz oxuyasınız pyesimi. Əgər layiqdirsə, teatra təqdim edəsiniz. Layiq deyilsə, – çiyinlərini çəkdi.
- Heç mən bilmirdim bizim teatrlarımızın birində belə gözəl ədəbi hissə müdiri var. Ailən var? – soruşdu və təpədən dırnağa qədər qadını süzdü. Nuriyyə də başını aşağı saldı, qırmızı lak çəkilmiş ayaq barmaqlarına baxdı. Sonra başını qaldırıb – Yox, ailəm yoxdur, – dedi.
Kişi Nuriyyənin sol əlinin barmağında parlayan nişan üzüyünə baxdı.
Nuriyyə dərhal:
- Ayrılmışam ərimdən, – dedi.
Kişinin üzündə sevincə bənzər bir ifadə alındı. Tez Nuriyyənin gətirdiyi qovluğu əlinə aldı.
- Bunu mən oxumasam da olar. Bilirəm ki, siz pis şey yazmazsınız.
- Çox sağ olun. Hər halda oxumağınız pis olmazdı.
- Oxuyaram, oxuyaram.
O, ayağa qalxdı. Gözəl boy-buxunu, yaraşıqlı sifəti vardı.
«Bir qədər Alen Delona oxşayır» – fikrindən keçirdi.
- Siz Bakıda nə qədər qalacaqsınız?
- Mən elə bu gün qayıtmaq istərdim.
- Axşam boşsunuz?
- Hələ bilmirəm.
- Mən sizi axşam yeməyinə dəvət edirəm, olar? Harada qalırsınız?
- Rəfiqəmgildə.
- Telefon var?
- Yox.
- Onda mənim nömrəmi götürün. – Telefon nömrəsi yazılmış kiçik kağızı Nuriyyəyə uzadır.
- Axşam köhnə «İnturist»də oturarıq. – Bir az pauza verib.
- Pyesi indi oxuyaram, axşam elə sizin yanınızda üstünü yazaram, yaxşı? Premyeraya dəvət etməyi unutmayın.
Nuriyyə ayağa qalxdı. Ağ ipək paltarının ətəklərini düzəltdi. Həmin şəxs Nuriyyəyə yaxınlaşdı – onun əlini sıxıb, sonra dodaqlarına apardı.
- Axşam saat 7-də «İnturist»in qabağında, gözləyəcəyəm.
Nuriyyə nədənsə sıxıldı.
Bütün bədənini tər götürdü.
- Sağ olun.
Başını qaldırmadan kabineti tərk etdi. Xəfif külək əsirdi. İyun günəşi ən çox saçlarını isidirdi. Elə bil zil-qara saçları günəşin bütün istisini özünə çəkirdi. Birdən fikrindən keçirdi ki, əgər axşam bu «Alen Delonla», «İnturist»ə getməsə, o, pyesin üstünü yazmayacaq. Onda direktor da, baş (aktyorlar ona boş deyirdilər) rejissorları da təntənə edəcəklər. Onda Nuriyyənin qalmaqallı pyesi, əlvida! Onda əlvida, mərd qəhrəman babamızın xatirə yazısı!
… Allah, nə dəhşətlər baş verirdi o vaxt! Atlar, adamlar bir-birinə qarışmışdı. Adamların nərəsindən, atların kişnərtisindən qulaq tutulurdu. Qan su yerinə axıdılırdı. Qadınlar da kişi paltarında yadlarla vuruşurdu. «Eybi yox, itkilər məni qorxuzmur. Qoy yüzümüz, minimiz meyitə çevrilək. Təki millət ölüylə dönməsin. Təki şəhər itməsin» – fikirləşdi hökmdar. Yağılar qalanı ala bilmirdi. O tərəfdən də qırılan çox idi, bu tərəfdən də. Ancaq yadlar saysız-hesabsız idi. Onlar üçün yüz min insan itirmək bir zərrə, hökmdar üçün bütün qədim şəhərin itirilməsi idi. O, əlinə silah aldı. Camaatı arxasınca apardı. Toz dumana dönmüşdü. Onun atı qanlı meyitlərin üstündən keçirdi. Dağ çayının suyu, elə bil çoxalmışdı, qırmızı rənginə görə dərin görünürdü.
«Düşmən ancaq mənim meyitimin üstündən keçər şəhərə», – fikirləşdi hökmdar. Şəhər-mərd oğullar, namuslu qızlar, gəlinlər, məktəblər, xalqın tarix, ədəbiyyat kitabları. Nizami Gəncəvinin ruhu idi. O, bütün bunların məhvini görməkdənsə, ölməyi üstün tuturdu. Yadlar və yadlaşmış özününkülər çox idi. Onlar hökmdarı da özləri kimi görmək istəyirdilər. Şad-firavan həyat vəd edirdilər ona. Hökmdar özgələşmədi. Çünki o, bu torpağın ruhu idi. Yadlar onun meyiti üstündən şəhərə keçdilər. Onlar elə bildi ki, ruh öldü. Ancaq ruh hələ müharibəni dəhşətli yuxuya bənzədən körpə şəhər sakinlərinin qəlbinə çökdü. Nə yaxşı ki, uşaqlar var. Nə yaxşı ki, uşaqlarla vuruşmaq olmaz…
Yadlar qədim kitabları vərəqələdilər, heç nə anlamadılar, yadlar qədim qalalara, mədrəsə binalarına baxdılar, heç nə anlamadılar. Onların təsəvvürləri ilə uyğun gəlməzdi bu binalar.
Onların əlifbasıyla uyğun gəlmədi bu yazılar. Ona görə də gördüklərini məhv etdilər. Adamları bir-bir qəliblərə saldılar – din qəlibinə, geyim qəlibinə, düşüncə qəlibinə.
Təkcə ruh qəlibi tapa bilmədilər. Çünki heç vaxt qəliblənə bilməyəcək sərkərdənin ruhu körpə uşaqlara çökmüşdü. Uşaqlar da böyüyürdü, yekə kişi və ya qadına dönürdü.
Bu, əfsanəmi, həqiqətmi…
Nuriyyə bilmirdi bunu. Baş rejissor Nuriyyənin qəhrəman babamızın mərdliyi haqqında yazdığı pyesi oxuyanda az qaldı əsəbindən dəli olsun.
- Bizə çox aktual səhnə əsərləri lazımdır, Nuriyyə xanım. Özünüz ədəbi hissə müdirisiniz. Bilmirsiz ki, indi ancaq tikintidən, əmək qabaqcıllarından yazmaq lazımdır?
Direktor da onun fikrini təsdiqlədi. Nuriyyə pyesini Bakıya apardı.
Telefon zəngi Nuriyyəni fikirlərindən ayırdı.
- Allo, allo.
- Sizsiniz, doktor?
- Bəli, mənəm. Necəsiniz? Dünən təcili yardımla xəstə yanına gedirdim, teatrın yanında sizi gördüm. Maşallah, çox dəyişmisiniz. O vaxt yaman günə düşmüşdünüz.
Dərhal Nuriyyənin beyni uğuldadı.
- Eşidirsiz məni? Bu neçə ayda Moskvada idim. Təkmilləşdirmə kursunda. Sizi görmək istəyirəm.
- Buyurun.
- Sizi görməyə gələcəyəm.
- Yaxşı… hələlik.
Nuriyyə dəstəyi qoydu. Ürəyində bir ağırlıq vardı. Yuyundu. Üzünü soyuq suyun altında xeyli saxladı. Saçlarını alnından yığışdırdı. Sonra təzə üyüdülmüş qəhvə dəmlədi. Qaynar-qaynar içdi. Sonra nazirliyə geyindiyi ən yaxşı paltarını geyindi. Təzə ətir şüşəsini açdı. Ətri üzünə tutdu. Xeyli nəfəsini içinə çəkdi. Sonra balaca əl çantasını götürüb şüşəni onun içinə qoydu. Pəncərədən küçəyə baxdı. Günəşin qırmızı-sarı şüaları gözlərini qamaşdırdı. Tez-tez pillələri endi, öncə yaşıl işıqlı taksi gəlirdi. Biixtiyar istədi əyləsin, sonra fikrindən döndü. «Piyada gedərəm». Həkimin dediyi söz beynində hərləndi. «O vaxt yaman günə düşmüşdünüz».
O vaxt çox ağır günlər idi. Anasının iniltisi yerə-göyə sığışmırdı. Həkim gəlib ona morfii vururdu. Anası bir-iki dəqiqədən sonra yuxuya gedirdi, həkim də işə. Sonra anası oyanmağa az qalmış həkim gəlirdi. Həkim onda da təcili yardımda işləyirdi. Ona görə maşınla 3-4 dəfə gələ bilirdi.
Yerdə, böyük, qırmızı xalının üstünə qoyulmuş-ağır döşəkdə yatan anasının qanqrenalı ayağını açırdı.
- Revanol, alətləri gətirin.
Sonra qapqara qaralmış ayağın çürüyən hissələrini kəsib tökürdü. Ana ayağını görmürdü, heç ətinin kəsilməyini də hiss etmirdi.
- Su ver mənə, – deyirdi. Suyu içəndə üzünün əzələləri tərpənirdi. Ağzı stəkana dəyəndə tir-tir titrəyirdi.
- Qurtardım, Nuriyyə xanım, yığışdıra bilərsiniz.
Birdən həkim Nuriyyədən soruşdu:
- Siz həmişə tək qalırsınız burada?
- Bəli.
- Bəs heç qohumunuz yoxdu? Çox çətin olacaq sizə, tək.
- Bilirsiniz, qohumumuz çoxdu. Qabaq, mən ayrılmamışdan hamısı gəlirdi bizə, daha doğrusu mənim yaşadığım mənzilə. Elə bilirdim anamın yanına köçəndən sonra, gündə gələcəklər… ancaq gələsi olmadılar.
Doktor qeyri-iradi olaraq ananın saralmış üzünə baxdı, sonra nəzərlərini Nuriyyəyə çevirdi. Nəsə demək istədi, lakin sözlərini uddu.
- Çox çətin olacaq, Nuriyyə xanım.
- Təki anamın ağrılarını görməyəydim. Təki bütün bu günlərim yuxu olaydı, doktor, əzablı bir yuxu.
- Bu, gec-tez olmalıydı. Əbədiyyət yoxdur. Nə vaxtsa biz özümüzü sona hazırlamalıyıq, – həkim alətləri yığdı.
- Mən istəmirəm siz özünüzü tək sayasınız. Çətin anda fikirləşin ki, mən varam. Çox xahiş edirəm, Nuriyyə.
- Sağ olun, doktor. Çox sağ olun. – Sonra həkim öz təcili yardımıyla getdi.
Sonra ananın üzü daha tez-tez əsməyə başladı. «Allah heç kimə göstərməsin şəkər xəstəliyini», – deyirdi ana. On beş gün olardı ki, tanıdığı ən nüfuzlu həkimlər baxmışdı anaya.
- Qanda zəhərlənmə gedir.
- Əlac yoxdur?
- Allah bilər.
Bir neçə gün qabaq anası yerini yerdən saldırdı.
- Axı, belə narahat olarsan, ana?
- Belə yaxşıdı. Balıncımı qibləyə tərəf çevir. Bilirsən haradı?
- …
- Hə, düz qoydun. Balıncı bir az hündür elə. Di sağ ol.
- …
- İndi kömək elə düşüm.
Səhər belə başlandı.
- Yuxuda atanı görmüşəm, Nuriyyə, – dedi ana.
Nədənsə atasının xatirəsi zehnində müharibə ilə birləşirdi. Bəlkə atasının hey ağrı verən otuz illik pulemyot yarasına görə? Bilmirdi. Bir dəfə atası ağır olanda, (onda Nuriyyə balaca idi) Nuriyyə onun çarpayısında oturmuşdu.
Əlini atasının ayaqlarından çəkmirdi.
- Get oyna, quzu balam, mən xəstəyəm, oturma yanımda.
- Birdən mən getsəm sən ölərsən axı!
- Mən ölmərəm, ömrüm-günüm. Çünki sən varsan. Atanın ürəyi uçub qonub sənin ürəyinə. Bir əlini vur, gör necə döyünür…
- Onda qoy sənin güllə yaran da uçsun mənə…
- O yara Melitopolun xatirəsidir, quzu balam. Xatirə uçmur başqa yerə.
Nədənsə, ölüm yatağında, atası ancaq müharibə xatirələri ilə yaşayırdı.
Elə bil bütün ömrü müharibədə qalmışdı… Bir dəfə qızğın vuruşma zamanı atası gənc alman yefreytoru ilə təkbətək üz-üzə gəldi. Atəş açmaq istəyəndə, yefreytor ağladı.
«Öldürmə məni. Anam təkdir». – Sonra yefreytor yerə çökdü. Atası almanca:
- Qorxma, qalx ayağa, öldürmərəm səni, – dedi.
- Yefreytor: – sabahdan mənə məzuniyyət veriblər. Anam ağır xəstədir.
- Mən öldürməyəcəyəm səni, get ananın yanına.
Atası tüfəngi yanına salıb gedəndə, arxadan qəfil güllə açıldı. Atası yerə sərildi. Gözləriylə alman yefreytorunu axtardı. O qaçırdı. Melitopol xatirəsi, beləcə həkk olunmuşdu yaddaşında. İndi uzun illərdən sonra, qızı onu öz ürəyinə uçurtmaq istəmişdi.
Axşama ananın ağrıları daha da kəskinləşdi.
«- Allah, öldür məni, tez öldür məni, balam əziyyət çəkməsin. Neçə gündür yuxusuzdur. Allah, tez öldür məni» – pıçıldayırdı. Səsini içinə salırdı. Yorğan-döşəkdə çapalayırdı.
- Ana, qorxma, bu dəqiqə həkim gələcək. Bu dəqiqə.
- Bəs sən yatmamısan?
- Yatmışdım, indi oyandım, – yalandan dedi Nuriyyə. Sonra həkimi gözləmədən iynəni özü vurdu.
Heç olmasa yarım saat sakit oldu. «Heç olmasa on dəqiqə…»
- O nə iynəsiydi vurdun?..
- Morfi, – özündən asılı olmayaraq dedi.
- Onda hamısını vur! Tez ol vur! Nə qəddarsan, övladsan axı! – gözləri axdı, yatdı. Axşama möhkəm qar yağdı. Külək uğuldayırdı. Nuriyyə divanda büzüşmüşdü, titrəyirdi. Anasının zəif səsi gəldi.
- Ay bala, tez bir adam çağır yanında qalsın. Təkcə qorxarsan.
- Sən yanımdasan, ana, qorxmaram.
- Elə məndən qorxacaqsan. Ölü-ölüdü, ana da olsa. – Ona hava azlıq edirdi. Nuriyyə tez pəncərəni açdı. Şaxtalı hava evə doldu. Pəncərə önündən adamlar keçirdi, əllərində küknar ağacı. Yeni ilə az qalmışdı.
- Heç olmasa həkim çağır.
Nuriyyə «03»-ü yığdı. Xoşbəxtlikdən həkim təzəcə gəlmişdi növbəyə.
- Doktor, tez gəlin!..
Az keçmiş həkim gəldi. Ananın gözləri bir nöqtəyə zillənmişdi. Elə bil kimləsə, ancaq özünün gördüyü adamla söhbət edirdi.
- Ana, ay ana, bir mənə bax görüm.
Ana diksindi. Baxışlarını Nuriyyəyə tərəf çevirdi. Dodaqları qaçdı. Həkim əlini ananın alnına qoydu. Ana sol əlini həkimə uzatdı, elə bil demək istədi:
«- İynə vur, qoyma ölüm…»
Həkim ananın əlini tutdu. Ananın nəzəri bir nöqtəyə tikili qaldı. Bayaq kiminləsə danışdığı nöqtəyə…

Yolda, köhnə xan dəftərxanasının qabağında uşaqlar qaçdı-tutdu oynayırdılar.
- Nailə, qaçma, yıxılarsan! – Kişi səsindən Nuriyyə diksindi. «Nə pis iş oldu. Kaş taksiylə gedəydim». Bir an baxışları qarşılaşdı. Dərhal üzünü o yana çevirib, tələsik yolun o tayına keçdi.
«Ürəyimə dammışdı ki, axı nəsə olacaq», – Nuriyyənin o vaxt ağlına belə gəlməzdi ki, illər keçəcək bir isti iyun günündə ən yaxın, doğma adamı ilə beləcə qarşılaşacaq, salam belə vermədən yolun o tayına keçəcək.
«Allah, dünyada nə xoşbəxt günlərim varmış… kaş o günlər keçmişdə yox, gələcəyimdə olaydı».
…Orkestrin səsi ətrafa yayılırdı. Oqinskinin «Polonez»inin sədaları altında demək olar ki, hamı rəqs edirdi.
Qonşu masa arxasında əyləşən oğlanın gözlərini Nuriyyədən çəkməyərək dalbadal siqareti tüstülədiyini qız hiss edirdi. Oğlan tələbəyə oxşayırdı da, oxşamırdı da. Çox təmkinli görünürdü.
«- Bir az qaraqabaqdı». – Nuriyyə sövq-təbii o səmtə baxdı. Ürəyində nəsə işıqlı bir həyəcan hiss etdi. Orkestr hələ də «Polonez»i çalırdı. Birdən oğlan əlindəki siqareti külqabına tullayıb cəld ayağa qalxdı və düz Nuriyyənin qabağında dayandı, gülümsədi.
- Gedək rəqs edək.
- Mən… Mən heç bacarmıram rəqs etməyi.
- Eybi yoxdur, mən öyrədərəm. – Nuriyyə heç bilmədi ayağa necə qalxdı. Necə rəqs etdi. Ömründə birinci dəfə idi ki, əli oğlan əlinə dəyirdi. Hiss edirdi ki, saçları hərdən onun üzünə dəyir.
- Bu gecə ömrümə qızıl xəttlə yazıldı. Nuriyyə, – dedi oğlan, – Heç bu mavi işığı-zadı xoşlamıram. Atamın qonaqları gəldi, mən də xoşbəxtlikdən başımı götürüb çıxdım evdən.
- Nə yaxşı oldu… – Özündən asılı olmayaraq dedi Nuriyyə.
- Məəttəl qalıram ki, oxuduğumuz bu illərdə niyə səni görməmişəm?
- Yəqin fakültələrimiz ayrı-ayrı binalarda olduğu üçün.
- Yox, bunun dəxli yoxdur. Mən səni mütləq görməliydim. Sən yataqxanada qalırsan?
- Hə.
Musiqi dayandı. Əziz Nuriyyəni yerinə ötürdü. Əlindən öpdü. Ətrafdakı qızlar – Bravo, Əziz, – dedilər. Yenə musiqi çalındı. Əziz Nuriyyəyə əl eləyib çıxıb getdi.
Qızlardan kimsə: – bu il hüququ qurtarır, – dedi. «Mən gələn il qurtarıram» fikirləşdi Nuriyyə.
Nuriyyə istəmirdi o getsin. Ona elə gəlirdi ki, Əziz hamıdan axırda tərk etməlidir bu mavi işıq gecəsini, bu sadə, təmtəraqsız tələbə bayramını. Ancaq heç iki gün keçməmiş Əziz tamam köçdü yataqxanaya. Dərhal da Nuriyyənin yanına gəldi.
- Bilirsən, çoxdan yataqxanaya köçmək istəyirdim. Nə isə… Axır ki, köçdüm. – Sonra bir az dayanıb, – Anam çoxdan ölüb. Atamın təzə ailəsi var. Mən də istər-istəməz mane oluram, – dedi.
- Bəs sən universiteti qurtarırsan axı… Demək bir iki aydan ötrü gəldin yataqxanaya?
Əziz düz Nuriyyənin gözlərinə baxdı. – Sənə görə gəldim bura. Mən artıq təyinatımı da almışam. Dəmiryol prokurorluğuna, Gəncəyə. Olmusan Gəncədə?
- Mən gəncəliyəm.
Nuriyyəyə elə gəldi ki, ömrü günəşlə doldu. «Nə xoşbəxt günlər varmış, Allah».
«Nailə, qaçma, yıxılarsan» – beynində səsləndi.
Qoy Əziz elə bilsin ki, Nailə onun tək uşağıdır. Heç Əzizin ağlına da gəlməzdi ki, onun və Nuriyyənin bəlkə də ilk uşağı heç dünyaya gəlməmiş məhv oldu. Bunu Əziz bilmədi. Əgər bilsəydi…
Allah nə xoşbəxtlik saçan günlər varmış! Əzizlə Nuriyyə hələ universitetdə oxuduqları vaxt birgə qocalacaqlarını fikirləşirdilər.
Evlənmələri çox sadə, təmtəraqsız olmuşdu. Ancaq hamı onlara qibtə edirdi. Əzizin Gəncədə üç otaqlı kooperativ mənzili vardı. O çox təkid etdi ki, Nuriyyənin anası da onlarla olsun, ancaq ana qətiyyətlə etiraz etdi. Əziz Nuriyyəni filologiya fakültəsinin qiyabi şöbəsinə keçirtdirdi. Güc-bəla ilə onu teatra işə düzəltdi. «Nəhayət, sənin ürəyincə olacaq», – demişdi. Ona kimi Nuriyyənin teatr haqqında bəzi yazıları mətbuatda çıxmışdı.
- Nə yaxşı sən varsan, Əziz. Birdən bir-birimizi tanımasaydıq, nə olardı… yox, yox, Allah eləməsin.
Əziz hər gecə teatrın qabağına gəlirdi. Nuriyyəni qarşılayırdı, birgə tək-tük adamlar gəzən, yarımqaranlıq küçələrlə evlərinə gəlirdilər. Hamı yatmağa hazırlaşanda, onlar «Leyli-Məcnun»un, «Ay sonatası»nın, Şostakoviçin «14-cü simfoniyası»nın vallarını qurub qulaq asırdılar. Belə vaxtlarda işıq yandırmırdılar. Gecə lampasını elə yemək masasının üstünə qoyurdular. Əziz «Axaşeni», «Gizmarauli» tapıb gətirirdi. Nuriyyə gündüz hazırladığı yeməyi isidirdi, həmişə təmiz, kiçik süfrə salırdı. Meyvə və pendir gətirirdi. Gecə saat ikiyəcən otururdular.
- Evimizdə balaca bəbə olandan sonra, getdi bizim gecə oturmaqlarımız, – deyirdi Əziz.
- Yox, getmədi. Biz onu tezdən yatızdıdarıq, özümüz oturarıq.
- Bəs onu yedizdirmək? Paltarlarını yumaq?
- Mən vaxt tapacağam.
- Qorxuram onda elə səhərə kimi oturaq, Nurişka, – gülürdü Əziz.
Sonra Nuriyyənin iki əlindən tutub qaldırırdı, gecə lampasını söndürürdü.
Bir dəfə Əziz rayonların birində ezamiyyətdə olduğu vaxt gözəl, yaraşıqlı uşaq paltarı alıb gətirdi.
- Nurişka, hər ehtimala görə aldım. Hər saat olmur bunlar. – Dərindən ah çəkib, Nuriyyənin gözlərindən öpdü.
- Bir uşağımız olsa, arzu sərhəddinə çatmış olaram, Nuriyyə, – dedi Əziz.
- Eybi yox, nə vaxtsa olacaq, uşaqlar qabağına yüyürəcək, ata, ata deyəcəklər. Sonra da əl-ayağından yapışıb, deyəcəklər bir nağıl söylə. Sən də anamız kimi onlara igid cəngavar babamız haqqında nağıl, əfsanə həqiqət və yaxud nağılvari bir həqiqət söyləyəcəksən.

Əziz ömründə bu cür gözəllik görməmişdi:
- Elə bil ay göldən çıxır. Bir işə bax. Gərək fotoapparat gətirəydik, aylı gölü bax bu cür çəkəydik. Nə dəhşətli gözəllikdir! Bir bax! – Əziz gözünü göldən çəkmirdi. Çəkdiyi siqaretin qırmızı şöləsi üzünü işıqlandırırdı. Qorxurdu səsini çıxartsın. Elə bil danışsa əbədiyyəti xatırladan sükut məhv olar. Sıx ağaclarla örtülmüş qaranlıq dağlar, möhtəşəm qayalar sanki onlara nəyisə xatırladırdı. Elə bil qərinələr yola salmış keçmişdən, bunların görməyəcəyi minillik, milyonillik gələcəkdən xəbər verirdi.
Qayalar – əbədiyyət rəmzi idi.
Lap yaxınlıqda qurbağaların səsi gəlirdi.
- Heç mən bilmirdim ki, Göy göldə də qurbağa ola bilər, – dedi Nuriyyə.
Əziz bir əliylə Nuriyyənin başını özünə sıxdı, saçlarından öpdü.
- Yaman xoşlayıram onların səsini, Nurişka. Nə isə bir qəriblik, bir qüssə var onların bu cür oxumalarında.
Göldən sərin meh əsirdi.
- Nurişka, birdən sən üşüyərsən, axı. Gərək jaket götürəydik.
Ehmalca Nuriyyənin başını qaldırıb, pencəyini çıxartdı, körpə uşağı geyindirən kimi ona geyindirdi.
- İndi də sənə soyuq olacaq, Əziz.
- Yox, olmaz.
Bir xeyli beləcə dinməz-söyləməz oturdular, qurbağaların qəm, qüssə dolu nəğmələrinə qulaq asdılar. Ay axıb getmişdi. Gölün üzünə duman yığılmışdı. Əziz Nuriyyənin çiyninə tökülmüş zil-qara saçlarını hörürdü.
- Bir vaxt gələcək, Nurişka, balaca qızımızın saçını bu cür hörəcəyik, lent bağlayacağıq.
- Mən lent xoşlamıram, ələlxüsusda ki, yekə bağlayırlar ey balaca uşaqlara.
- Biz lap balacasını bağlayacağıq. Heç nəzərə çarpmayanını. Yaxşımı, Nurişka?
- Yaxşı, yaxşı, qoy sən deyən olsun.
Sonra ayağa qalxdılar. Əzizin dostundan birgünlük aldığı «Jiquli»yə tərəf getdilər. Əziz iş yoldaşından maşını axşama kimi istəmişdi. Ancaq gölə çatanda, fikirləşdi ki, elə səhər qayıtsalar yaxşıdı. Şəhərdə hava dözülməz dərəcədə isti idi. Gecə pəncərələri taybatay açıb yatırdılar.
Gölün ətrafı sərinlikdi. Yatmayan gecə quşlarının arabir səsi gəlirdi. Nuriyyə fikirləşdi ki, əgər təsadüfən təkcə belə şəraitə düşsəydi, yaman qorxardı.
- Yeməyə nəyimiz qalıb, Nurişka?
- Qoy bir baxım.
Nuriyyə maşına qoyulmuş kiçik zənbili əlinə aldı, sellofan torbanı çıxartdı. İçindəkiləri Əzizin elə maşının üstündə açdığı qəzetin üstünə qoymağa başladı.
- Pendir, bir az tərxun, gilas, ərik, bir qırıq çörək, bu da yarımçıq «Axaşeni». Özgə yemək qurtardı.
- Bəs edər, Nurişka.
- Stəkanımızın biri də qırıldı.
- Növbə ilə içərik. Bir udum sən alarsan, bir udum mən.
- Lap əla.
Əziz stəkana şərab tökdü. Nuriyyəyə uzatdı, Nuriyyə dadlı «Axşeni»dən bir udum içdi, stəkanı təzədən Əzizə qaytardı. Nuriyyə indi qurbağaların səsində doğrudan da bir qüssə hiss etdi. Elə bil Nuriyyənin bu andakı sevincinin, səadətinin müvəqqətiliyi haqqında xəbər verirdi onlar. Qaranlıq səmada ulduzlar parlayırdı. Elə bil göldə milyon-milyon işıq sayrışırdı. Səhərin açılmasına hələ çox vardı. Ancaq Nuriyyə yatmaq istəmirdi. Əziz hələ də əlində stəkan tutmuşdu. Çaxırı qurtum-qurtum içirdi. Çox dalğın görünürdü. Səmada yenə ay göründü. Maşına söykənmiş Nuriyyənin solğunlaşmış üzünü işıqlandırdı.
Əziz maşının yanındakı daşın üstünə qəzet sərib, oturmuşdu. Nəzərləri qeyri-iradi olaraq Nuriyyənin sifətinə dikilirdi. Birdən-birə o, Əzizə elə yad, elə uzaq göründü ki…
Bu ani yadlığı yox eləmək üçün, Əziz Nuriyyəni yanına çağırdı.
- Nurişka, gəl yanımda otur.
Nuriyyə Əzizin pencəyinə büründü.
- Elə bil soyuqdur. Azca üşüyürəm, Əziz.
Əziz maşının oturacağını açdı, ətir saçan otlardan yastıq düzəltdi.
- Yatağın hazırdır, Nurişka. İstəyirsən pəncərənin birini açıq qoyaq? Pencəyimi üstünə örtərəm, üşüməzsən.
- Bəs sən?
- Mən sənin keşiyini çəkəcəyəm, Nurişka.
- Həmişə?
- Bütün ömrüm boyu.
Nuriyyə ayaqlarını büküb uzandı. Otlardan ətir qarışıq nəmlik iyi gəlirdi. Əziz pencəyini onun üstünə sərdi, əlindən öpdü. Sonra maşının üstünə sərilmiş qəzeti yığışdırmağa başladı. Ay elə bil Nuriyyənin gözlərinə yol salmışdı. Onun qəlbi də ay kimi aydın, sakit idi.
Axırıncı dəfə beynindən «bütün ömrüm boyu» kəlməsini keçirdi və yatdı. Ay Nuriyyənin gözlərinə yol salmışdı.

… Ay babanın gözlərinə yol salmışdı. O yatmırdı. Elə bil bu yol qərinələrdən keçib gəlirdi, əsrlər boyu bu torpağa, onun yaşadığı torpağa işıq saçacaqdı.
- Niyə yatmırsan ata?
- Yuxum gəlmir, oğul bala.
Nədənsə, baba bu ay işığına bənzəyən qızına da oğul deyirdi.
- İşıqda səni gördüm, ata, ona görə gəldim.
Qız büsbütün nura qərq olmuşdu.
- Nə fikirləşirdin, ata?
- Çox şey, oğul bala.
Ata fikirləşdi ki, dünyada onun üçün iki müqəddəs anlayış var – bir üstünə qanlar tökülmüş vətən saydığı bu torpaq, bir də bütün övladlarının əzizi saydığı qız balası. Nədənsə, məhz bu övladı Xan babanın düşüncəsini, amalını təcəssüm etdirirdi. Oğlanları analarına daha çox oxşayırdılar.
- Ömrüm, get yat, azarlarsan.
- Yox, ata, sənin yanında mənə soyuq da dəyməz.
Qız kiçik kətili gətirib atasının yanında oturdu. İndi ikisi də sel kimi axan ay işığına qərq oldular. Xan babanın gözləri alacalandı. İki, üç, on… və saysız-hesabsız silahlanmış atlılar keçdi nəzərləri önündən. Az qala çat-çat olmuş torpaqdan cücərən otu tapdalayacaqdılar. Qəribədir, ot əzilmədi.
Hökmdar hər gün həyəcan içində idi. Müdafiəni möhkəmləndirmişdi. Qoşunları səfərbər etmişdi. Ancaq hər an ürəyinə damırdı ki, bu döyüş ömründə axırıncı döyüş olacaq.
- Onlar nə vaxt gəlir, ata?
- Sən neynirsən bunu bilib, oğul bala? – Ata ay işığı qədər zərif, gözəl qızının saçlarını oxşadı.
- Birdən onlar çox olarlar, ata?! Sənin gücün çatacaq onları dəf etməyə?
- Çatacaq, oğul balam, çatacaq. Onlar bizdən ancaq sayca güclü ola bilər…
Qız atasının əlini öpdü.
- Səni anladım, ata.
- Get yat, ömrüm. Sənin həyatda ayrı qayğıların olmalıdı.
- Bilirəm, ata. Bu gün Füzulini oxudum, yenə də təəccübləndim, uzaq, uzaq ölkədə yaşamış, bu torpağın dilində danışmış:.. Qəribədir, eləmi?
- Yox, ömrüm, qəribə deyil. Əslində belə olmalıdır… get yat.
Qız istəmədən ayağa qalxdı.
- Gecən xeyrə, ata.
- Xeyrə qarşı, oğul.
Xan baba yatmadı. Onun fikirləri xeyli uzaqda idi. O, vaxtı ilə doğma elə uzaqdan gətirilən Vizantiya sənətkarlarını fikirləşirdi. Onların yaratdıqları gözəl-gözəl qəsrləri, abidələri fikirləşdi, misilsiz sənət nümunələri yaradan Təbrizli eloğullarını fikirləşdi. Əsrlər də, insanlar da çox qəddar imiş, – sənət torpaqla yeksan olmuşdu. Qədim ellinləri fikirləşdi. Onlardan da torpaq üstündə heç nə qalmayıb. Kim bilir, bəlkə vaxt gələcək, dava, müharibə etməyən xalqlar bu torpaqlarda sənət xəzinəsi kəşf edəcək. Kim bilir, hələlik isə… Sabah hücum gözlənilir. Sabah şəhər tüstü-dumana bürünəcək. Sabah neçə-neçə insan ömrü, neçə-neçə insan arzusu torpağa qarışacaq.
Düşmən gözlənilməz istiqamətdən gəldi. «Bu yolu onlar haradan bilirdilər? Yəqin kimsə, özgələşmişdi! Özümüzünki bildirib. Xainlik də hər zaman olub, xainlik də təbəqələrə bölünmür».
Hökmdarın qoşunu get-gedə azalırdı. Hökmdar da hamıyla birgə vuruşurdu. Onun atı qanlı meyitlərin üstündən keçirdi. Dağ çayının suyu elə bil çoxalmışdı, qırmızı rənginə görə dərin görünürdü.
«Düşmən ancaq mənim meyitimin üstündən keçər şəhərə», – fikirləşdi hökmdar.
Düşmən onun meyiti üstündən keçdi şəhərə. Lap meydanda hökmdarın cənazəsi mühasirəyə alındı. Şəhərdə yenə dava gedirdi. Ay işığı qədər gözəl qız kişi paltarında vuruşurdu. Artıq onun sinəsindən qan axırdı. Gözləri alacalanırdı. Qırmızı, sarı, qara rənglərə boyanırdı nəzərləri. Hiss edirdi ki, artıq sonu çatıb, ona görə də atını sürətlə meydana sürdü. Heç kəs onun kimi inadkarlıqla düşmən içinə girməzdi, heç kəs elə bacarıqla mühasirəni yarmazdı.
Ay işığı qədər gözəl qız son nəfəsində yerə düşdü, əlini atasının soyuq əlinə uzatdı.
…Çat-çat olmuş torpaqdan yaşıl otlar cücərirdi…

Səhər ala-toranlığında Əziz yuxudan oyandı. Əslində heç yatmamışdı. Rulun arxasındaca mürgüləmişdi. Sakit-sakit yatan Nuriyyəyə baxdı. Saçları bir-birinə qarışmışdı. Bir əlini gözlərinin üstünə qoymuşdu. Əziz ehmalca maşından düşüb gölün yanına getdi. Buz kimi soyuq göl suyunda yuyundu. Sonra heç adlarını bilmədiyi çiçəklərdən yığdı. Maşında yatan Nuriyyəyə yaxınlaşdı. Şehli çiçəkləri onun üzünə toxundurdu.
- Al, Nurişka, bu da Göy gölün hədiyyəsidir.
Nuriyyəyə elə bil bütün dünyanı bağışladılar.
- Allah, nə gözəldir, haradan yığdın bunları. Heç ömrümdə bu qədər gözəl çiçəklər görməmişəm!
Sonra əl-ələ tutub ikisi də ayaqyalın gölün düz yanına getdilər. Günəşin çıxmasına az qalırdı…
Su göy qarışıq çəhrayıya çalırdı. Gölün qırağında iki kişi ocaq qalayırdı. Hər ikisi Nuriyyəni başdan ayağa süzdülər.
- Elə biləcəklər ki, aşiq-məşuquq. – Əzizin qulağına pıçıldadı Nuriyyə.
- Gedək buradan, – qaşqabaqla dedi Əziz.
Ocaq qalayan kişilərdən xeyli aralanandan sonra Əziz Nuriyyədən soruşdu:
- Kabab yemək istiyirsən?
- Yox, yox. Heç bu vaxt kabab olar.
Nuriyyə bilirdi ki, Əzizin pulu lap az qalıb.
- İstəyirsən, güllərimizi də götürüb evə gedək. Evdə aş bişirərəm, dolma bişirərəm. İstəyirsən?
- Hə, Nurişka, çox istəyirəm, – Nuriyyənin çiyinlərini qucaqladı. – Həm də bazar günü burada o qədər adam olur ki…
Qayıdanda Hacıkənddəki Soyuq bulaqdan qablara doldurdular. Hava yavaş-yavaş isinməyə başlayırdı. Şəhər dolu adam idi. Kişilər zənbil dolu qarpız-yemiş aparırdılar. Köşklərdə təzə qəzet satılırdı. Əziz maşından düşüb qəzet aldı. İsti təndir çörəyi götürdü və dayanmadan maşını evə sürdü. Nuriyyə təzə üyüdülmüş qəhvə dəmlədi, limon doğradı.
- İstəyirsən, azca konyak da gətirim?
- Yox, Nurişka, istidir. Yaxşı olar ki, çay da dəmləyəsən.
- Bu dəqiqə.
İkisi də çay içdi, isti çörəklə pendir yedi.
- Sən dincəl, Əziz. Mən aş bişirim. Bilirsən hansından? Qiyməli. Lap tez olacaq.
Əziz qəzetləri götürüb keçdi yataq otağına. O, yatana kimi Nuriyyə bir az da yarpaq dolması bişirdi. Masanın üstünə ağappaq nişastalı kiçik süfrə saldı. Pomidor, xiyar qoydu. Saata baxdı. Elə nahar vaxtı idi.
- Yaşasın bazar günləri, – dedi Əziz. – Nə yaxşı asudəlikdir.
- Sabahdan yenə başlanacaq əziyyətimiz. Eh, Nurişka, evə gələndə istirahət edirəm. Daha fikirləşmirəm ki, birdən sisternaların ağzını açarlar. Spirt əvəzinə su apararlar ekspeditorlar. Birdən vaqonun qapısını qırarlar. Keçən həftə bir reysə görə dəmiryol prokurorluğu istintaq açıb.
- Sənə aidiyyəti yoxdurmu?
- Yox, mənim növbəmdə olmayıb. O bizə təzə gələn sarıbəniz müstəntiq var, sahə müvəkkili olub ey, bax onun növbəsində sisternanın ağzını açıblar.
- İndi ona bir şey olacaq?
- Yox. Həm də o oğlan qəliblənibdir.
- Bəs sən, Əziz? Sən qəlibə sığışarsanmı?
- Neyləmək olar? Geci-tezi hər kəs özünə uyğun qəlib tapır.
- Əziz, heç səni qəlibə salınmış təsəvvür eliyə bilmirəm. Sən o cür olmazsan.
- Adam məcbur olur.
- Bəs nə üçün başqaları məcbur olmur? Əgər hamının qəlibə salınmağı vacib idisə, onda bilirsən, dünyada qəhrəmanlıq, mərdlik, insanlıq olmazdı. Onda Mikelancelo, Nəsimi və yaxud Janna Dark, dekabristlər olmazdı.
- Onlar fərdi şəxsiyyətlərdir.
- Onlar bütöv bir xalqı təmsil edirlər. Mənə elə gəlir ki, insan tullantısını bir yerə yığırlar, xəmir kimi yoğrulub, qəlibə salırlar. Heç insan idrakı, insan arzusu qəlibə salınarmı?!
Əziz siqaret yandırdı. Boşqaba qoyduğu aş soyuyurdu:
- Bilirsən, Nurişka, məişət məsələlərinin həlli qoymur ki, böyük arzularla yaşayaq. Nə isə, Nurişka, mübahisə eləməyək, «Şəbi-hicra»nı qur, qulaq asaq. Belə yaxşı deyilmi?
Nuriyyə heç bilmirdi ki, neçə gün, neçə ay keçdi. Ancaq bir dəfə Əzizi səhərə kimi gözlədi. O gəlmədi, Nuriyyə gecə də evə tək gəldi. Əziz gəlmədi teatrın qabağına. Yəqin işi çox olub. Başı qarışıqdı, fikirləşdi. Nuriyyə. Evə gəldi, yenə də masanın üstünə ağappaq nişastanlanmış süfrə saldı. Payız vaxtı idi, ancaq havalar isti keçirdi. Nuriyyə heç jaket də geymirdi.
«14-cü simfoniya»nı qurdu. Bəzən qulaq asırdı, bəzən yox, hərdən musiqi dəhşətli dərəcədə ona yaxın olurdu. Elə bilirdi, onun fikirlərini, hisslərini bəstəkar musiqiyə çevirib. Sonra Nuriyyə radioqəbuledicini söndürdü. Otağa sonsuz sükut çökdü. Ona elə gəldi ki, səhər Əziz yorğun-arğın, gözləri qızarmış halda gələcək evə. Ancaq Əziz elə gəlmədi.
Görkəmindən bir toxluq yağırdı. Nuriyyə pərt oldu. Qəlbində nəsə sındı.
- Mənə təmiz paltar gətir, Nuriyyə. Heç fikir vermirsən pencəyim təmizdi, ya yox.
- Pencəyin təmizdir, Əziz.
- Zəhmət olmasa, mənə təzə çay gətir, Nuriyyə.
- Bu dəqiqə.
Evləndikləri gündən birinci dəfə oldu ki, Nuriyyə Əzizə çay süzdü, özünə yox – o da təklif etmədi.
Qadın başa düşdü ki, aralarında nəsə baş verib, ancaq, ağlına gələn fikri təkidlə özündən qovdu. Sonra Əziz daha tez-tez gecəni gəlməməyə başladı.
Bir dəfə də Nuriyyə gündüz teatrdan evə gələndə, gördü ki, Əziz onu gözləyir, xeyli içdiyi hiss olunurdu.
«Səni çox istəyirəm. Heç ağlıma gəlməzdi ki, belə ola bilər. O bizim katibədir. Uşaq gözləyir… Mənim mənəvi borcum… Sən alicənab qadınsan» və sair. Nuriyyənin beyni uğuldadı bu sözlərdən. Əziz sözlərini deyib gedəndən sonra Nuriyyə də pal-paltarını yığışdırıb getdi anasının yanına. Ağlına belə gəlməzdi ki, bir daha Əzizi görməyəcək. Əzizi sonra bir dəfə məhkəmədə gördü. O, çox tutqun idi. Rəngi ağarmışdı. Siqareti çəkdikcə əlləri əsirdi. Nuriyyə özüylə çəhrayı pudra götürmüşdü. Beş dəqiqədən bir üzünə çəkirdi.
- Uşağımız olmadığına görə – dedi səsi qırıla-qırıla, Nuriyyə başıyla təsdiqlədi.
Heç bilmirdi ki, ağlına gələ bilməzdi ki, artıq uşaq ola bilər. Bunu ancaq 2-3 gündən sonra qinekoloq həkimə gedəndə bildi.
- Uşaq!.. Siz mənə istehza edirsiz? İndi uşaq? İstəmirəm, istəmirəm! – çığırdı Nuriyyə.
Həkim əhvalatı bilirdi.
Gör bir bəxtə bax. Niyə qabaq gəlmirdin? İndi ayrılmazdınız.
- İstəmirəm, istəmirəm, elə biləcək qəsdən… Yox, hər şey qarışacaq bir-birinə… Dünya dönəcək büsbütün, doktor.
- Onda hazır ol. – Üzünü tibb bacılarına tutaraq dedi – Alətləri qaynadın.
Hər şey qurtaranda, Nuriyyəyə elə gəldi ki, bütün dünya boşaldı. Elə bil birdən-birə cavanlığını itirdi, adını itirdi, kimliyini itirdi. Qəlbində dəhşətli uçurum yarandı. Səsini içinə sala-sala ağladı. Həkim elə bildi ki, fiziki ağrıdan ağladı Nuriyyə…
Axırıncı dəfə Əzizi anası öləndə gördü. Əziz tək gəlməmişdi. Atası da yanında idi. «Allah mərdimazarın öyünü yıxsın bala. Belə olmamalıydı. Allah anana rəhmət eləsin».
Əziz ağappaq ağarmışdı. Onda, məhkəmədə olduğu vaxtdakı kimi, dalbadal siqaret çəkirdi. Gözləri dolurdu, dərhal da quruyurdu.
Sonra atası böyük masanın üstünə salınmış ağ süfrənin altına pul qoydu. «Qalan hər şeyi almışıq, bala». Və getdilər. Nuriyyəyə elə gəldi ki, anası bax elə bu an öldü…
«Nailə, qaçma, yıxılarsan».
«Kaş görməyəydim, kaş eşitməyəydim».
Nuriyyəyə elə gəlirdi ki, Əziz heç vaxt Nuriyyənin keçəcəyi yoldan keçməyəcək. Heç vaxt teatra gəlməyəcək. Onsuz da deyirdi ki, teatra ancaq uzaqdan baxmaq yaxşıdır. Nuriyyəyə elə gəlirdi ki, Əziz heç vaxt nə «Polonez»ə, nə «Leyli-Məcnun»a, nə «14-cü simfoniya»ya, nə də ki, «Ay sonata»sına qulaq asacaq. Heç vaxt «Axaşeni», «Kiz-Marauli» içməyəcək. Təsadüfən harada görsə bu şüşələri qıracaq. Bir də heç vaxt gecə Göy-göldə qalmayacaq. Əgər qalsa, əgər bu musiqinin yarısına qulaq assa, onda dünyada ən böyük xəyanət eləmiş olar. Bir də Əziz o vaxt aldığı uşaq paltarını da qızına geydirməyəcək. Bəlkə də hamısını bir yerə büküb gecə heç kim görməyəndə atacaqdır. Bir də Əziz heç vaxt qızının saçlarına balaca, lap balaca lent bağlamayacaq. Arvadı bağlamaq istəyəndə deyəcək bağlama, mən xoşlamıram.
Teatra çatanda, Nuriyyə gördü ki, qapının ağzına beş-altı artist yığılıb söhbət edir. Nuriyyəni görəndə, sözlərini kəsdilər. Nuriyyə salam verib içəri keçdi. Onların görkəmində Nuriyyə bir yadlıq hiss etdi. «Yəqin nəsə xəbərləri var. Hər halda yaxşı xəbər olsaydı, hamısı yanıma gəlib, gülə-gülə salam verərdi»…
Bədii şuranın üzvləri artıq oturmuşdular. «Görəsən necə olacaq». Ani olaraq keçdi beynindən.
- Hə, gəldiniz Nuriyyə xanım? – dedi direktor. Görürsünüzmü, nahaq getdiniz nazirliyə, – direktorun çənəsi bir az da uzandı. – Bizə yazıb üstünü: «Rassmotret». Yenə özümüz həll edirik.
Dərhal Nuriyyə bir həftə qabaq gördüyü Alen Delona oxşayan nüfuzlu işçini yadına saldı. Fikirləşdi ki, əgər onda onunla İnturistə getsəydi, indi direktor söhbətə bu cür başlamazdı. Onda direktor yenə də çənəsini uzada-uzada, ancaq təbəssümlə deyərdi:
«Çox yaxşı ki, elə nazirlik özü yolladı bu pyesi bizə. Elə mənim də xoşuma gəlir. Bir az qorxurduq, düzü, nə olar, lap yaxşı».
Baş rejissor da onun sözünə qüvvət verib deyərdi:
«- Əlbəttə, əlbəttə, yoldaşlar, nazirliyin göndərməsi yaxşıdır». – Sonra da bütün şura üzvləri tərifləyəcəkdi.
Ancaq indi direktor başqa cür dedi:
- Yoldaşlar hamısı pyesi oxuyub. Hamı da öz fikirini mənə bildirib. İndi sizə deməməklərinə baxmayın. Biz açıq söhbət edirik. Biz pyesi qoya bilmərik. Nə torpaq? Nə vuruşmaq?
- Düzdü, düzdü, – dedi baş rejissor. Aktyorlar isə susurdular. Nə hə, nə yox. Direktor üzünü onlara tutaraq:
- Danışın, danışın, yoldaşlar. Protokol yazılmalıdır, – dedi.
Nə isə, axır ki, danışdılar. Nuriyyə gecə gördüyü yuxunu xatırladı. Teatrdan çıxanda gün lap qızdırırdı. İstidən gedə bilmirdi və ya istəmədi piyada getmək. Dayanacaqda avtobus, trolleybus, ya da taksi gözlədi. İki qadın danışırdı. «Kiminsə parça biçini, üzük, dəm-dəstgah». Dünyanın ən böyük problemi parça biçini oldu.
«Allah nə üçün verdin mənə bu yazmaq hissini? Neynirdim. Nə üçün mənə fikir, düşüncə verdin? İstəmirəm, istəmirəm bunları. Qoyaydın mənim üçün də dünyanın ən böyük problemi parça biçini və nə bilim nələr olaydı».
Nuriyyə taksi saxladı. «Bircə evə tez çatsaydım. İstəmirəm bir adam görüm». Ev sükut içində idi. Nuriyyə pəncərələrin qalın pərdələrini çəkdi. Otağa qaranlıq çökdü. «Nailə, qaçma yıxılarsan», «Görürsünüz, Nuriyyə xanım, nazirliyə nahaq getdiniz».
Nuriyyə üzüqoylu divana çökdü. Elə bil bütün ömrü çilik-çilik olmuşdu. Heç özü də bilmədi ağladımı, ağlamadımı. Bir an gözlərini yumanda, gördü ki, çat-çat olmuş torpaqdan yaşıl-yaşıl otlar cücərir…