Özünəməxsus estetik və sənət dəyərlərinə malik qədim Yaponiya mədəniyyətinin, onun böyük bir hissəsini təşkil edən yapon ədəbiyyatının tarixi minilliklərlə ölçülür. Yapon bədii-fəlsəfi fikir tarixini araşdıran mtəxəssislərin də vurğuladığı kimi, buddizm və konfusizm dəyərləri təsiri ilə meydana çıxan bu Uzaq Şərq ada-ölkəsinin milli poeziyası dünya mədəniyyətinin incilərindən sayılır. Azərbaycan oxucuları müxtəlif şairlərimiz və tərcüməçilərimiz tərəfindən, davamlı da olmasa, vaxtaşırı rusdili vasitəsilə çevrilərək təqdim edilən klassik yapon poeziya nümunələri ilə yanaşı, gündoğar ölkənin bədii nəsri də yaxşı tanışdır. Son illər dünyaşöhrətli yapon nasirlərindən Yasunari Kavabata, Akutaqava Rünoske, Kobo Abe və Haruki Murakaminin müxtəlif əsərləri ana dilimizdə tərcümə olunaraq Azərbaycan oxucusuna təqdim edilib.
XX əsr Yaponiya və dünya bədii söz sənətinin görkəmli nümayəndəsi sayılan Yasunari Kavabata (1899-1972) ədəbiyyat səhəsində 1968-ci ildə Beynəlxalq Nobel mükafatı alan ilk yapon yazıçısıdır. Nasir Osakada kifayət qədər imkanlı bir ziyalı ailəsində doğulmuş, üç yaşında valideynlərinin hər ikisini itirmişdi. Ana tərəfdən baba və nənəsi bacısıyla onu himayələrinə alsa da, altı yaşındaykən nənəsi və bacısı da dünyasını dəyişir. Həyatda qrşılaşdığı faciəvi olaylar gələcək yazıçının mənəvi aləminə, psixikasına təsirsiz ötüşmədi: Kavabata ilk əsərlərindən sayılan və həyatdakı sonuncu yaxın adamının – babasının ölümündən az əvvəl 1914-cü ildə yazdığı “On altı yaşlı oğlanın gündəliyi” avtobioqrafik hekayəsində taleyinə düşən ağır sınaqları qələmə alır.
Balaca Yasunari məktəb vaxtlarından Qərb, eləcə də klassik Avropa mədəniyyətinə xüsusi maraq göstərir, 1920-ci ildə Tokio universitetinin ingilis dili və ədəbiyyatı bölümünə daxil olsa da, bir il sonra yapon ədəbiyyatını seçməli olur. Fitri istedadı, zəngin təxəyyülü, intellektual səviyyəsi ilə tələbələrdən fərqlənən yazıçı sonuncu kursdaykən o dövrün məşhur yapon ədəbi nəşri hesab edilən “Buncay syuncyu” (“Dövrün ədəbiyyatı”) jurnalının redaksiya heyətinin üzvü seçilir. Ötən əsrin başlanğıcında – 20-ci illərin ortalarında isə o, bir qrup gənc yazıçı ilə birlikdə yapon ədəbiyyatında modernist istiqamətinin mayakına çevrilən “Bunqey dziday” (“Müasir ədəbiyyat”) jurnalını yaradır.
Elə bu vaxtlarda qələmə aldığı “Rəqqasə İdu” (1925) povesti gənc nasirin ilk uğurlu əsəri sayılır. “Quşlar və vəhşi heyvanlar” (1933) kitabında dövrün yeni nəsil nümayəndələrinin obrazlı ifadəsi kimi yaratmış olduğu gənc qəhrəmanı insanlarla təmasdan qaçır, təbiətə sığınır, yalnız sevdiyi qızın xəyalı ilə yaşadığı göstərilir.
Sənət və yaradıcılıq təcrübəsi artdıqca, Kavabata əsasən Avropa mədəniyyətindən qaynaqlanan yaradıcılıq eksperimentlərindən uzaqlaşmış və milli yapon ənənələrinə daha çox bağlanmışdı.
Yaponiya tarixinin mürəkkəb mərhələlərində – ölkənin sarsıdıcı məğlubiyyətə uğradığı II Dünya müharibəsi illərində, eyni zamanda sonrakı dövrdə Kavabata siyasi proseslərdən uzaq olmağa çalışır, əksər vaxtını ilkin orta əsrlər yapon romanının məzmun və üslubunun öyrənilməsinə sərf edirdi. Sırf yapon təfəkkürünün nümunəsi kimi Qərbdə məşhurlaşan “Min qanadlı durna” (1949) povesti məhz orta əsrlərlə səsləşdiyi üçün maraq doğurur: yeri gəlmişkən, bu əsər ana dilimizə tərcümə olunub.
Kavabata əsərlərində hissi-erotik duyğuların təsvirinə də xüsusi yer ayırırdı: ədib bu vasitəylə insan psixologiyasının daha mürəkkəb qatlarına nüfuz etmək istəyirdi. Yazıçı “Göl” (1954), “Yatmış gözəllərin evində” (1961) povestlərində məhz bu həssas və xüsusi estetik-ruhi həssaslıq tələb edən mövzunu seçib.
İsveç Ədəbiyyat Akademiyası 1968-ci ildə “Yapon şüurunun mahiyyətini əks etdirən yaradıcılıq məharətinə görə” Yasunari Kavabatanı Nobel mükafatına layiq gördü. Rəsmi təqdimat mərasimindəki təşəkkür nitqində əsl yapon təvazökarlığı ilə böyük şərəfin məhz öz payına düşməsindən heyrətləndiyini gizlətməyən mütəfəkkr yazıçı şöhrətin sənətkar üçün ağır yük olduğunu bildirdi, bundan sonra yaradıcılıq ənənələrinə sadiq qalaraq təbiilik və gözəllik hissinə sədaqətini qoruyub-saxlayacağını bəyan etdi.
İlk yapon Nobel laureatının həyatı faciəvi sonluqla bitdi. Belə ki, 1970-ci ildə dostu Misima yapon hərbi bazalarından birində əsgərləri hökumət əleyhinə üsyana qaldırmaq cəhdi uğursuzluqla bitəndən sonra xarakiri edərək özünü öldürdü. Bu faciəli hadisə Kavabatada dərin sarsıntıya səbəb oldu: nasir yaşadığı mənzildə özünü qazla zəhərləyərək intihar etdi.
Bu, tanınmış yapon yazıçısının intihar etməsi taleyin qəribəliklərindən sayıla bilər: çünki Kavabata Nobel mühazirəsində məhz müasir dünyada geniş vüsət alan intihar olaylarına toxunaraq bildirirdi: “İnsanın dünyaya yadlaşma dərəcəsindən asılı olmayaraq, intihar etiraz forması sayıla bilməz. İntiharla həyatına son qoyan insan nə qədər ideal olsa da, müqəddəs adlandırıla bilməz”…
Y.Kavabata dünyanın müxtəlif ölkələrinin, o cümlədən Yaponiya, ABŞ, Almaniya və Fransanın bir sıra ədəbi mükafatlarını da qazanmışdı. 1948-1965-ci illərdə o, yapon PEN-klubunun sədri, 1959-cu ildən həyatının sonuna qədər isə Beynəlxalq PEN-klubun vitse-prezidenti vəzifəsini daşımışdı.
“Ədəbiyyat qəzeti”nin dəyərli oxucularına yazıçının “Ovuciçi böyüklüyündə hekayələr” silsiləsindən üç hekayə təqdim edirik. Bu nəsr əsərlərinin hər birində Y.Kavabatanın ustad sənətkar kimi fitri istedadının şahidi oluruq.
Yapon nəsrinin ustadı: Yasunari Kavabata
Tərcümə: Aydın Xan Əbilov
“Ovuciçi böyüklüyündə hekayələr”
Kasıbların aşnası
Limon onun özünə rəva bildiyi yeganə naz-nemət idi. Məhz limona görə dərisi hamar, ağappağ görsənir, xüsusi təravət saçırdı. O, meyvəni dörd yerə bölür, bir parçasından tualet suyu – ətirləndirici vasitə hazırlayırdı ki, bu da ona gün ərzində bəs edirdi. Qalan üç dilimi ehmalca papiros kağızına bükürdü ki, qarşıdakı növbəti günlərdə istifadə etsin. Açılan səhərin gözəlliyini də məhz limon suyu ilə sifətini təravətləndirəndə duyardı. Kişidən gizlin bu gün həm də sinəsi ilə budlarına sürtmüşdü ondan.
Kişi onu öpərək ucadan dedi:
– Limon! Deyəsən, sən limon çayında çimmisən. Ey, limon iyi burnuma dəydi, ürəyimdən portağal keçir.
– Bu dəqiqə, – ona hay verdi, beş senlik (ienin yüzdə birinə bərabər pul vahidi – A.X.) xırda pulu götürüb portağal dalınca yollandı: baxmayaraq ki, bununla da vanna qəbul edəndən sonra dərisindəki limon ətrinin kişi tərəfindən qoxulamaq sevincindən məhrum oldu.
Sikkədən və limon qoxusundan savayı onun evində bir şey qalmamışdı. Kişi, heç kimin ondan almaq istəmədiyi, sonu görünməyən uzun-uzadı pyesini masanı əvəz edən köhnə dərgilərin qalağı üstündə yazmaqla məşğul idi.
– Birinci səhnədəki hadisələr limon ağacının fonunda baş verəcək – xüsusi olaraq sənə görə! Sözün düzü, özüm də heç vaxt limonluğu görməmişəm. Kiidə (Yaponiyada şəhər – A.X.) olanda bir dəfə yamacda naringi ağacları ilə maraqlanmışam. Aylı payız gecələrində, hətta Osakadan (Yaponiyada şəhər – A.X.) da çoxları onlara tamaşa etməyə gələrdilər. Ay işığında naringilər bataqlıq məşəlinə – əsl nağılvari atəş dənizinə bənzəyirdilər. Limonlar naringiyə nisbətən işıqlıdırlar, onların rəngi adamda hərarət duyğusu qaldırır… Hərarətli sarı məşəllər… Əgər bu hissləri səhnədə vermək mümkün olsaydı…
– Aha.
– Sənə maraqlı deyil? Çətin ki, indi mən işıqlı, cənub koloritli pyes yaza biləm. Öncə şöhrət qazanmaq, məşhurlaşmaq lazımdır.
– Nə üçün bütün adamlar mütləq şöhrət qazanmalıdırlar?
– Ona görə ki, başqa cür yaşaya bilməzlər. Doğrusu, mənim indi heç bir uğur qazanmağıma ümidim yoxdur.
– Mənə o uğur gərək deyil. O, adama nə verir ki?
– Bu, nə isə yeni bir şeydir! Sən indiki tələbələr kimi düşünürsən. Onların üstündə durduqları bünövrəni görən gözləri yoxdur. Fəqət, hətta zəhlələri getmirsə belə, deməli, ən azı onun məqsədəuyğunluğuna şübhə edirlər. Onlar belə hesab edirlər ki, o bünövrəni dağıtmaq lazımdır. Və onun haçansa dağılacağına inanırlar. O kəslər ki, həyatda uğur qazanmağa çalışır, dağılmalı bünövrə üzərində durduğunu anlamaqlarına baxmayaraq, pilləkənlərin pillələrini dırmaşırlar. Nə qədər ki, mənsəbpərəst daha yuxarı pilləyə qalxır, bir o qədər də onu təhlükə gözləyir. Beləcə, mənsəb arzusunda olan insan bunu bilə-bilə yenə də dırmaşmağındadır – ətrafdakı şərait, həm də özünün meyli onu buna vadar edir. İndiki mənsəbpərəstlik vicdansızlıqla bağlıdır. Mənsəbpərəstlik zamanın əlamətidir. Bu gün qaranlıq və kasıbçılıq içində yaşamağa məhkum edilmiş mənim özüm də mənsəbpərəstlərin sırasına meyilliyəm. Sən kasıbların limon meyvəsi kimi işıqlısan və yəqin bu problemə başqa tərzdən yanaşırsan.
– Amma mən yalnız kasıbların aşnasıyam. Qoy bütün kişilər həyatda uğur qazansınlar: axı onlar yalnız bu barədə düşünürlər. Qadınlar isə başqa məsələ. Onları iki yerə ayırmaq olar – kasıbların aşnaları və varlıların məşuqələri.
– Yox a, bunu yaman tapmısan!
– Sizsə mütləq qabağa gedəcəksiniz! Bu mənada, kişilərin aqibətini əvvəlcədən görürəm: öncədən hər şey mənə aydındır və heç vaxt yanılmıram. Həqiqəti deyirəm: uğur qazanacağınıza əmin ola bilərsiz.
– Və mən səni atacağam?
– Hökmən!
– Onda mənə yüksəlmək lazım deyil.
– Elə deməyin. Mən həmişə hər bir kişinin uğuruna sevinmişəm. Hərdən düşünürəm ki, sanki mən xoşbəxtlik yumurtası qoyulmuş quş yuvasına bənzəyirəm.
– Səfeh-səfeh danışmağı qurtar və ümumiyyətlə, nəzərə al: mənə sənin uğur qazanmış əvvəlki kişilərin barədəki xatirələrini dinləmək ləzzət eləmir. Vərdişin isə adlı-sanlı xanımları o mənada yada salır ki, sən də limondan istifadə edirsən.
– Siz nə danışırsız? Adlı-sanlıların bura nə dəxli? Limon on senə satılır, mən isə onu dörd hissəyə bölürəm. Belə çıxır ki, bir günün gözəlliyi mənə iki yarım senə başa gəlir.
– Yaxşı-yaxşı! Sən öləndən sonra məzarının üstündə limon ağacı əkəcəyəm.
– Təşəkkür. Çox vaxt düşünürəm, ölsəm, məzarımın başında nişanə olmayacaq, ora yalnız kiçik bir qəbirüstü yazı lövhəciyi basdırılacaq, amma onu ziyarət etməkdən ötrü maşınlarda yaraşıqlı geyinmiş kişilər gələcək.
-Yaraşıqlı kişilər barədə çərənləməyin yetər və bir də mənim yüksəllişim barədəki öncədən dediklərini başından çıxart.
– Lakin mən bilirəm: yaxın gələcəkdə sizi uğur gözləyir.
Onun inamı taleyin özü kimi sarsılmaz idi. O, kişilərdən hansının yüksələ biəcəyini səhvsiz təyin edə bilirdi və özünə də ancaq onların içindən oynaş seçərdi. Onun ilk sevgilisi öz əmisi oğlu olmuşdu. O, varlı ailədən olan nişanlısını atmış və bu qadınla birlikdə şəhər qırağında acınacaqlı bir kiçik otağa köçmüşdü. Hər ikisi həddindən artıq kasıb idi, lakin o, universiteti bitirdikdən sonra diplomatik vəzifə üçün keçrilən müsabiqədən üçüncü yeri tutub Romaya təyinat alanda, keçmiş nişanlısının atası hörmətlə yanına gəldi və qızıyla evlənməyi ona təklif etdi. Aşnası ona mane olmadı.
Onun ikinci sevgilisi tibb fakültəsinin kasıb tələbəsi çıxdı. Axırda da onu atdı və tikilməkdə olan xəstəxananın podratçısının qızıyla evləndi. Üçüncüsü isə radioqəbuledicilər satan yoxsulun biri idi. Bir dəfə qadın da bilirdi ki, o bədnəzərdir və buna görə də varlana bilmir. Onu atdı və şəhər qırağında olan dükanını əvvəlki varlı məşuqəsinin sahibi olduğu evin yerləşdiyi mərkəzi küçəyə köçürdü. Dördüncü oynaş… Beşinci oynaş…
Onun bu növbəti sevgilisi – kasıb dramaturq – qadının evinə radikal əhval-ruhiyyəli tədqiqatçı-sosioloqlar ayaq açandan sonra nəhayət ki, özünün uzun-uzadı pyesini bitirdi. Qadına verdiyi sözü yerinə yetirdi və pyesə limon ağacları ilə bağlı səhnə daxil etdi. Düzdür, əsl həyatda işıqlı limon ağaclığını heç vaxt axtarıb tapa bilmədi. Limonluq əsərin epiloqunda peyda olur: dramaturqun vaxtilə dediyi bünövrə dağılandan sonra ideal dünyanın kişisiylə qadını limon ağaclarının arasında söhbət edirlər. Öz pyesi sayəsində o, cağdaş teatr truppasının primadonası ilə tanış oldu və onunla məlhəm münasibətlərə başladı.
Yenə əvvəlki tək “limonlu” sevgilisi yaddan çıxdı. Onun öncədən dedikləri gerçəkləşdi. Hər halda, dramaturq böyük uğurlar qazandı. Pilləkənlərin pillələri ilə yuxarı dırmaşdı.
Növbəti sevgilisi vaxtilə dramaturqun evində olmuş və natiqliyi çox xoşlayan fəhlə idi. Ancaq… əsl həqiqətdə, çox güman ki, o, yaradan tərəfdən verilmiş vergini həyatda qazananacan kişilərin gələcəyini göstərmək bacarığını itirmişdi: fəhlə yüksələ bilmədi. Bu az imiş kimi, tezliklə təbliğat üstündə onu işdən çıxardılar. Qadın öz vergisi ilə yaşayırdı, onu itirən kimi həyata olan-qalan marağı da öldü. Bəlkə də o, uğurlar haqqında əvvəlcədən xəbər verməkdən yorulmuşdu, ola bilsin ki, bu dəfə düzəlməsi mümkünsüz olan səhvə yol vermişdi…
Onun cənazəsini torpağa tapşıran günü dramaturqun pyesinin ilk tamaşası oldu. O, baş rolda oynayan yeni sevgilisinin monoloqunda “limonlu” qadının ədalarının təqlidini hiss etdi. Tamaşaçıların sürətli alqış sədaları altında səhnə əsəri bitəndən sonra, epiloq hissəsindəki limonları maşınlara yükləyib kasıbların aşnasının təzəcə qazılmış qəbirinin üstündəki taxta lövhəciyinin qarşısında, bir-birindən fərqli olan, on üçüncü gecənin ayına bənzəyən (qəməri təqvimi ilə doqquzuncu ayın 13-dən 14-nə keçən gecə bədirlənmiş ay çox gözəl görünür, ona işarədir – A.X.) iri, limon rəngli qəndillər qalanmışdı.
– Deməli, burada da onun öz limon ağacları varmış, – kişi pıçıldadı…
Mərhumun yazıq siması
– Necə səbirsizliklə yazığı görmək istədiyinizi başa düşürəm, – tez-tələsik onu dünyasını dəyişmiş həyat yoldaşının cənazəsi uzadılmış otağa ötürən qayınanası söylədi. – Budur, baxın görün, ölüm onun başına nə oyun açdı, – əlavə etdi və cənazənin üstünə salınmış bəyaz örtüyü qaldırmaqdan ötrü əyildi.
Lakin kürəkəni tələsik ona mane oldu:
– Bir dəqiqə gözləyin. Ona kənar şəxslər olmadan baxmaq istərdim. Olmaz ki, məni onunla tək buraxasınız?
– Onun bu sözləri otağa dolmuş qohum-əqrəbaya bir qədər qəribə təsir bağışladı. Arxalarınca syodzni (ənənəvi yapon evlərində qapı yerinə açılıb-bağlanan arakəsmə – A.X.) çəkərək hamı çölə çıxdı.
O, bəyaz örtüyü qaldırdı. Qadının solğun simasında əzablı ifadə donub qalmışdı. Sanki sümüyə yapışmış yanaqları çökmüş, yarımçıq ağızda isə sapsarı saralmış dişləri görsəndi. Papiros kağızı kimi bəyaz və nazik görsənən yuxarı göz qapaqları elə bil yapışqanla göz almacıqlarına yapışdırılmışdı. Onun alnındakı şişmiş damarları çəkdiyi əzab-əziyyətin nişanəsi idi.
Tərpənməyə ürək etməyən ər mərhumun əzab-əziyyətindən eybəcər hala düşmüş simasına baxa-baxa oturub qalmışdı. Sonra o, ayağa qalxdı, cənazəyə yaxınlaşdı, əli əsə-əsə onun cənəsini sıxmağa çalışdı. Amma əlini çəkən kimi mərhumun dişləri yenə ağardı. Bir daha onun ağzını qapadı, lakin qadının dodaqları yavaş-yavaş əyildi, qabağa çıxan eybəcər dişləri yenə görsəndi.
Beləcə, o, bir neçə dəfə əbəs yerə bayaqkı hərəkətini təkrarladı. Bir azdan o, qadının dodaqlarının ətrafındakı işgəncə əks etdirən ağız qırışlarının necə yumşaldığını, incəldiyini sezdi.
O, birdən-birə barmaqlarında güclü hərarət hiss etdi, sanki bədəninin bütün istiliyi axıb onlara keçmişdi. Odur ki, cəld onun alnındakı şişmiş damarları və qalın qırışları ovuşdurmağa başladı. Ovucları qızışana kimi işindən qalmadı.
Bu vaxt cənazənin yanındaca yerə əyləşdi və əyilib onun əlinin hərarətindən mərhumun başqa hala düşmüş – nəsə dinc, daha sakit və mehriban görünən simasına diqqətlə baxmağa başladı.
Bu vaxt qayınanası ilə kiçik baldızı otağa daxil oldu.
– Yəqin ki, yol sizi əldən salıb. Sizə nahar etmək və dincəlmək lazımdır.
Amma birdən qayınanasının gözləri yaşardı və səsi titrəyə-titrəyə dilləndi.
– Aman Allah! İnsan ruhunun gücünə bax! Yazıq qızcığaz sizin qayıdışınıza qədər heç ölmək istəmirdi! Və budur, əsl möcüzə baş verdi. Sizin ona bircə dəfə baxmağınız kifayət etdi ki, onun simasına qəribə bir sakitlik, şəfqət qonsun… İndi isə yetər… Qoy yazıq sakitcə özü üçün uyusun.
Mərhumun kiçik bacısı özünün ağlasığılmaz dərəcədə cazibəli və işıqlı baxışlarını onun sərsəmlik yağan gözlərinə zillədi, sonra hönkürərək dizləri üstə çökdü.
Ürək
Qadın sevmədiyinə görə onu atıb getmiş ərindən məktub aldı. Məktub onun gedişindən iki il sonra, uzaq diyardan gəlmişdi.
O yazırdı:
“Uşağı topla oynamağa qoyma. Onun zərbələri gəlib mənə çatır və ürəyimə dəyir.”
O da doqquz yaşlı qızından rezin topu alıb gizlətdi.
Ərindən yenə məkub gəldi. Çox uzaq bir diyardan göndərmişdi.
“Qoy qız, – o yazırdı, – dəri başmaq geyinib məktəbə getməsin. Ayaqlarının tappıltısı gəlib mənə çatır, mənə elə gəlir ki, ürəyimi tapdalayırlar…”
O, dəri ayaqqabılar əvəzinə qızına zəif keçədən hazırlanmış yumşaq səndəllər verdi. Qız çox ağladı və axırda məktəbə getməyin daşını atdı.
İkinci məktubun ardınca bir ay keçəndən sonra əri birini də göndərdi. Xətti kələ-kötür idi, inamsız qocalara xas yazılmışdı.
O yazırdı:
“Qızı çini kasada yeməyə qoyma. O, qabın cingiltisi gəlib mənə çatır və ürəyimi parçalayır…”
Və o, üç yaşdakı uşaqlar kimi qızını taxta cubuqlarla yedizdirməyə başladı. Qızının üç yaşı olduğu vaxtlar yadına düşdü: əri də şad, özündən razı halda hələ onlarla birlikdə yaşayırdı.
Bir dəfə qızı ona bir söz demədən dolaba yaxınlaşdı və öz kasasını götürdü…
Ana tez-tələsik qızından çini kasanı dartıb aldı və bağa tulladı. Kasa daş döşənmiş cığıra dəyib çilikləndi. Ona elə gəldi ki, sanki ərinin ürəyi parça-parça oldu. Bəlkə doğrudan da indi onun qəlbi sındı. Nahar masasına əl atdı və o da bağa tərəf uçdu. Bax, bu oldu səs! O, kağızdan düzəldilmiş, açılıb-örtülən arakəsməyə tərəf atıldı, dəli kimi yumruqlarıyla onu döyəcləməyə başladı və bədəninin ağırlığından onu cıraraq döşəməyə yıxıldı.
A-na! – qız hönkürərək ona tərəf qaçdı.
A-na… A-na…
O, ayağa qalxdı və qızın yanağına şillələdi.
– Bu səsi eşidirsən, eşidirsən, yaramaz qız?!
Və yenə əri məktub göndərdi. Kağız lap uzaqdan – yeni bir diyardan ünvanlanmışdı.
Əri yazırdı:
“Siz bundan sonra heç bir səs çıxartmamalısınız. Siz qapı və pəncərələri nə açmalı nə də bağlamalısınız, siz saatı qurmamalısınız ki, onun əqrəblərinin taqqıltısı eşidilməsin. Siz nəfəs almamalısınız”…
– Siz etməməlisiniz… siz etməməlisiniz, siz etməməlisiniz…
Başqa sözlə, ana və qız öldü.
Amma, nə qədər qəribə olsa da, balışın üstündə keçinmiş arvadın üzü ilə yanaşı, onun ölmüş ərinin uyuyan sifəti də görünürdü…
Yazıya 847 dəfə baxılıb
