Qadın olmasaydım əgər,

Qazanların, qabların,

nimçələrin, çömçələrin

aləmindən qaçardım.

Bəs “gəlin qulluğu”, “arvad qayğısı”ndan başqa qadına bir iş yaraşdırmayan­ların əllərindən necə? Qaça biləcəksənmi? Qəlibdən necə çıxacaqsan?

Əvvəlcə əsərləri mətbəxdə “ölən” sənətkar qadınlardan danışaq, fərqi yoxdur, bu əsər rəsm də ola bilər, roman da, musiqi də.

Evdar qadınlar üçün normal həyat tərzi, bəlkə də, xoşbəxtlik sayılan mətbəxdə keçən ömür sənətkar qadının bədbəxtliyidir. Misralardakı təkcə Nigar Rəfibəyli de­yil, burada yaradıcılıq üçün yaranmışların hamısı var. Özümüzü görürük burada; sən də, mən də, o da.

“… qaçardım mətbəxdən…” yazılacaq neçə-neçə əsərlərim mətbəx ocağında ya­nıb kömür oldu. Duz atanda elə bilirdim, sözü ovuc-ovuc yığıb qazana tökürəm. Su əvəzinə göz yaşlarım dolurdu qazana. Qaşıqla sanki fikirlərimi qarışdırırdım. Öv­ladlarıma hekayə yedizdirdim. Boşqabdakı xörəyi bir vərəq yazı kimi görürdüm.

“Səhəri dəniz qırağında

qayaların üstündə açardım…”

Hansı ailə qadının bu istəyini dəstələyib? Cəmiyyətimiz nə vaxt alqışlayıb belə qadını?

Ciyərlərim dolusu

nəfəs alardım dəniz havasıyla.

Baş-başa qalardım

sahillərin gözə görünməyən səfasıyla.

Sinəmi açardım,

səhər ruzigarına…

Həzin-həzin, gilə-gilə

nəğmələr qoşardım.

Abşeron bağlarına.

Ürəyim bu mətbəx aləmində yaman darıxır.

Mən bir az da şairəm axı.

Bu gün imzası tanınırsa, sözlərinə nəğmələr oxunursa, demək, Nigar xanım bir çox qadınla müqayisədə mətbəxdən qaça bilib. Mətbəx divarları həyatla arzuları arasına sədd olan nə qədər qadınlar var…

Köçəri quşlar kimi uçub getmişdi

Könlümdən…

Şeirin əlvan misraları.

Əlbəttə, gedəcək. Yazmaq istəyərkən qab yuyursansa, şeiri öldürəcəksən. Bu məqamda, yəqin ki, ağlınıza Aqata Kristi gəldi. O, əsərlərini qab yuyanda yazdığını bildirib. Aqata sərbəstdir, istədiyi vaxt yazır. Qab yuyaraq yazmaq onda məcburiy­yətdən irəli gəlmir, bu, yazıçı üsuludur. Bizdə isə biş-düş və ev işlərindən başqa qadına heç nə rəva görülmədiyindən bu qayğılar onun mənəvi zənginliyini müflis­ləşdirir.

Azərbaycanda qadın fərdilikdən uzaqdır. Onu ailədən kənarda ayrıca şəxsiyyət kimi görmürlər. O övladdır, qadındır, gəlindir və s.. Özündən başqa hər kəsin istə­yini nəzərə almaq qismətidir. Şəxsi istəklərindən keçməlidir. Heç nə arzulaya bil­məz. Arzusu bir kimsəyə gərək deyil. Sənətə olan sevgisinə görə günahkar çıxarır­lar. Bizim qadınlar özlərini öldürüb başqalarını yaşadırlar. Hələ körpə. Ondan heç cür vaz keçə bilmirlər.

Mən körpəmin nəfəsilə oyananda

gecəyarı

yırğalanıb beşiyini oturanda

bütün gecə

köçüb getmişdi könlümdən

şeir sakit və gizlicə.

Bunu yazan anadır. O heç vaxt şeiri körpəsindən üstün tutmaz. Kiminsə ürəyin­dən “kaş təkcə şairliyin yükünü daşıyardım” keçsə də, qınaqdan qorxub dilinə gə­tirməz. Hücum edərlər ona.

Şair ana şikayətlənmir. Çəkdiyi qayğıdan məmnundur.

Mənə elə gəlir bu an

Çəkib onun keşiyini

Yırğalayır ana əlim

Gələcəyin beşiyini.

“Gələcəyin beşiyin yırğalamaq”. Bizdə qadına rəva görülən vəzifə təkcə budur. Körpənin beşiyini yad ələ vermək qəbahətdir – “uşağını saxla, yazmaq vacib deyil”. Bundan başqa nə deyəcəklər ki?

Bəlkə də, qəhrəmanımız olan ana ilə ömür yoldaşı sözə bağlı olduqlarından du­yublar bir-birilərini. Bəlkə, yanında Balaş Azəroğlu vardı deyə eyni yüklə Mədinə Gülgün də şair ola bilib.

Axşamdır…

Otağımda oturmuşam yenə tək…

Bir şeir həvəsiylə sinəmdə çarpır ürək.

Xəyalım dost elləri gəzib dolanır mənim,

İntizar içindədir, əlimdəki qələmim.

Mən yazmaq istəyirəm tükənməyən həvəslə

Kağızın üzərində qələm gəzməmiş hələ

Körpəm açır gözünü,

Ağlayır için-için,

Qışqırır, sanki deyir:

– “gəl yemək ver mənimçün!”

Xəyal uçur, qələmim hərəkətsiz qalır bax.

Ürəyimdə iki eşq üz-üzə gəlir ancaq,

Bir əlimdə qələmim, bir əlimdə körpə mən

Masamın arxasında əyləşirəm təzədən.

Yanında Əmirxan olanda isə (S.Vurğun “Aygün” poeması) həm sənət eşqin ürə­yində qalır, həm də qadın kimi məhv olursan.

“Bir qadın sənət üçün doğulubsa, ömrünü niyə mətbəx divarlarında keçirsin?” yazmağa cəsarətim çatmır. Bilirsiniz niyə? Hamınız bir ağızdan eyni pafosla deyə­cəksiniz, qadına mətbəx hər şeydən çox yaraşır. Bəs qadın evdar olmaqdan çox, sə­nətkar olmaq istəyirsə necə? Belə qadınları qınamaqda qaragüruh haqlıdırmı?

Deyəsən, bizim cəmiyyətdə qadın doğulmaq günahdır. Arzusu, diləyi olmaq ondan da betərdir. Qadın heç nə arzulamaz, heç nə istəməz. O yalnız ana olmalıdır, ya da müəllimə. Bir az insaflısı həkim olmağı da rəva bilir. Dərdini, sirrini heç kəsə deyə bilməz qadın. Qınayarlar. İtirdiklərini bilən olmaz, qazandıqlarını qısqanarlar. Elə bilərlər, xoşbəxtdir.

Sənətkardan evdar qadın olmağı tələb etmək zorakılıqdır. Necə ki evdar qadını rəssam etmək mümkün deyil, eləcə də rəssamın, yazıçının əlindən qələmi, fırçanı alıb süpürgə verməklə ondan ev xanımı formalaşdırmaq olmaz. Deyəsən, səhv et­dim… olub axı. Nə qədər istedadlı qadınlar beləcə mənən öldürülüb…

Heç kəs bir-birinə “şair”, “rəssam” və s. olasan deyə arzulamır. Amma hamı­nın “oğul-uşaq sahibi olasan” deyə səxavətlə alqış etdiyi ortaq arzusu var. Necə ya­şayırsan, yaşa, kimsə maraqlanmaz, amma övladın, nəvən olmasa, hamı sual yağ­dıracaq, müdaxilə edəcək. Nəvə-nəticə sahibi olanda adamlar bir növ də tənədən qurtulduqlarına sevinirlər. Qadının analıq borcunu ömrünün bir dönəmində nənə­lik missiyası əvəz edir.

Oturub beşik başında

Nəvəmə layla çalıram yenə

Deyirəm bütün nənələr beləcə

Laylay çalsınlar

Gül ətirli

Süd ətirli nəvələrinə

Ayrıla bilmirəm

Nəvəmin beşiyindən.

Nəvə insana elə bir yaşda bəxş edilir ki, bir uşağın gəlinciklə əylənərkən aldığı zövq qədər o da bu canlı oyuncağın varlığından xoşbəxt olur.

Qadın, ana, eyni zamanda layiqli vətəndaş olmaq o vaxt mümkün olur ki, ömür yolunda səninlə addımlayan,

“Nə yaxşı ki, sən də vardın Yer üzündə

Nə yaxşı ki, ulduzumuz qoşa yandı”

deyə bildiyin silahdaşın, həyat yoldaşın olsun. Onda “yora bilməz yollar səni”.

Qadının zərifliyini qoruyan, daha da gözəlləşdirən, məncə, ədəbiyyatdır. Digər işlərdə qadın sərtləşir. Obyektiv münasibət bildirmək prinsipimə sadiq qalaraq bir az da yuxarıdakı fikirlərimi oxuyarkən yadınıza düşən istisna hallar üçün nümunə olan qadınlardan yazacağam.

Fikir vermisinizsə, vəzifədə olan qadınlarda qadın incəliyi qalmır. Üzlərinə ba­xanda hiss olunur ki, gözü nöqsan tapıb, töhmət verməyə işçi axtarır. Elə bil bu dəqiqə zala göz gəzdirib, kiminsə adını çəkib ayağa qaldıracaq, “ərizəni yaz, işdən çıx” deyəcək. “Yumşaq olanda işçilər səni saymazlar” prinsipi ilə özlərini sərt gös­tərirlər. Bu cür qadınlar kişiləşirlər, kişilik də qadını kobud göstərir. Necə ki qadın­laşmaq kişini eybəcərləşdirir, eləcə qadın kişiləşəndə öz kimliyini itirir. Təbii ki, bö­yük bir müəssisəni idarə etmək asan iş deyil, istəsən də, istəməsən də, sərt olmağa, kiməsə acıqlanmağa məcbur olursan. Amma bu da faktdır ki, çox vaxt içində lider­lik eşqi olan xanımlar vəzifə dalınca gedirlər. Məhz idarə etmək, əmr vermək, aqres­siyasını kənara atmaq üçün vəzifədə olmaq istəyənlər çoxdur. Qəribədir, bizim cə­miyyət belələrindən çəkinir, belələrinin sözünü eşidir, belələrinin gözünə girməyə çalışırlar. Və belələrinin dəstəyi olur. Çünki onlar tabe olmağa deyil, tabe etməyə qadirdirlər. İstəklərinə asanlıqla nail olurlar. İtaətkar qadın özünü mütiləşdirdikcə dəyəri itir. Cəmiyyətimizin əsl siması budur.

Qadınları bir-birindən fərqləndirən xarakterləri ilə yanaşı, həm də cizgiləridir.

İnsanın üzündən ya qəzəb, ya sakitlik, ya da nəsə başqa bir əlamət oxunar. İfa­dəsiz üz mənasız söz kimidir, heç nə anlamırsan. Anlamamaq da qarşındakının zehninin zəif olmasından yox, cizgilərdən heç nə oxunmamasından asılıdır. Jestlər də bu işdə mimikaya şərikdir. Onlar insanı birlikdə xarakterizə edir. Üzündən hikkə yağan qadınların istər-istəməz əl-qol hərəkətləri də cizgilərinin oyatdığı fikri təs­diqləyir. Simasından hirsli olduğu bilinən qadının geyim tərzi də xarakterinə uyğun olur.

İnsanları bir-birindən fərqləndirməyə olduğu kimi, yaxşı ki, ümidimizin ölmə­məyinə də səbəbimiz var. Bu səbəb adamı yaşamağa sövq edir. Xüsusi tip qadınlar var ki, simasından şükranlıq duyulur. Üzlərinə baxıb asanlıqla xarakterlərini təyin edə bilirik. İçində həlimliyi, zərifliyi qoruyan qadınlar rəhbərlik iddiasında olmur­lar. Onlar insanları sevir, incitməyə qıymır, qəzəblənə, acı söz deyə bilmirlər. Daha çox sülh yaratmaq eşqi ilə yaşayan qadınlar olduqları yerə dinclik gətirirlər. Həya hissi üzlərində bərq vurur. Onların qədrini bilib qorumaq lazımdır. Saflıqlarından, sadəliklərindən insafsızcasına istifadə etmək vicdansızlıq olar.

Həm evdar, həm işgüzar, həm də sənətkar qadınları birləşdirən əlamət zəriflik­dir. Zərafətsiz qadın göz oxşamır.

Böyük mənəvi yük daşıyan, hiyləgər insanların içində saflığını qoruyan, layiq olduğu dəyəri ona verəcək insanın yolunu gözləyən, ali hisslərlə yaşayıb adi şeylər­dən xoşbəxt olan qadın! Ümidini üzmə, malik olduğun keyfiyyətlərə heyran olan, dəyərini bilən insan gələcək, sənin saflığının qarşısında hiyləsindən utanan tapıla­caq, ruhun dinclik tapıb xoşbəxt olacaqsan. Ünvanın olacaq məkana doğru yolun açıq olsun. Təkcə 8 Mart tarixində deyil, ilin bütün günlərində xoş ovqat səni tərk etməsin.

Qadınları kişiləşdirən ağrılı-acılı taledən uzaq ömür diləyi ilə hələlik…

Yazıya 8 dəfə baxılıb

Şərhlər

Şərh