51007026_2062732820487709_2967306309675778048_n

60-dan o yana Dayandur

Dayandur Sevginin 60 yaşı tamam olur. 60-il öncə, soyuq bir fevral günündə dünyaya gələn Dayandur – bu xasiyyətcə ünsiyyətcil, hər kəslə dil tapmağı bacaran, rəftarında, münasibətlərində hərarəti üz-gözündən oxunan...
Firudin_Kocharli__1

Qaranlıqda qalanlarımız

Rusların mәşhur әdibi vә timsalnәvisi Krılov "Ağacın yarpaqları vә köklәri" adlanan bir timsalında yazır: "Baharın gözәl bir günündә ağacın yarpaqları sәhraya kölgә salıb, sabah yeli ilә şirin söhbәt edirdilәr vә özlәrini tәrif edib zәban-hal ilә sәbadan sorurdular: Mәgәr bu sәhranı ziynәtlәndirәn vә ağacın özünә hüsn vә lәtafәt verәn biz yarpaqlar deyilik? Әgәr biz olmasaq, ağac nәyә bәnzәr vә özümüzü tәrif etmәkdә mәgәr bizim haqqımız yoxdur? Biz deyilikmi çobanı sürüsü ilә günün istisindәn saxlayan vә onlara rahatlıq bәxş edәn? Biz deyilikmi qızları vә gәlinlәri öz sayәmizin altına rәqsә gәtirәn, biz deyilikmi sübhlәr vә axşamlar bülbülü şövqә vә hәvәsә gәtirib, ona gözәl nәğmәlәr oxutduran vә sәn özün, ey sәba, müttәsil bizimlә olurdun, bir dәqiqә bizdәn ayrı qala bilәrsәnmi?

Bu sözlәri eşidib, yerin altından ağacın köklәri hәzin sәslә dedi: Bizi dә bir yada salıb razılıq etsәniz nә olur? Yarpaqlar qeyz ilә cavab verdilәr ki, siz kimsiniz, sizin nә cürәtiniz var ki, bizimlә belә küstaxanә mükalimә edәsiniz? Ağacın köklәri dedi: Biz onlarıq ki, burada yerin altında qaranlıqda dolanıb sizi bәslәyirik vә ağaca qüvvәt vә dirilik veririk. Biz onun rişәlәriyik. Sizinlә bizim tәfavütümüz bundadır ki, sizin ömrünüz bir sәnәlikdir. Hәr yazdan yaza siz tәzәlәnәrsiniz. Amma biz hәmişә qaranlıqda işlәyib sizә hәyat veririk! Әgәr biz olmasaq nә ağac sәlamәt qalar vә nә dә sizdә bu lәtafәt vә tәravәt olar".

Bu timsalı burada zikr etmәkdәn muradımız budur ki, bizim müsәlmanların nücәba vә әhli-kәmalı öz köklәri vә rişәlәri mәnzilәsindә olan rәiyyәt tayfasını, әkinçi vә cütçü qardaşlarını unudub, bilmәrrә onların qeydinә qalmazlar. Vә hәtta biz onlara bir növ nifrәt vә hәqarәt gözü ilә baxıb, onları xar vә zәlil tuturuq. Mayeyi-hәyatımız vә sәbәbi-eyşü zindәganımız olan ziraәt әhlinә "qara rәiyyәt" adı qoyub, onlardan özümüzü kәnar tuturuq vә onlar ilә ülfәt vә mülaqat etmәyi kәsri-şanü şәrafәt hesab edirik. Ancaq öz zahiri kamal vә tәrbiyәmizlә, nәcabәtimizlә, tәzә modada tikilmiş libasımızla vә müzәyyәn vә münәqqәş otaqlarımızla iftixar vә sәrkәşlik edib, qaranlıqda qalan cәhl vә nadanlıq cәngindә zar vә zәbun olan qardaşlarımızın dad vә harayına yetişmirik. Bu sayaq onları özbaşına vә öz halına qoyduğumuza görә onlar da gün-gündәn cәhalәt dәryasına qәrq olmaqdadırlar, icz vә zәlalәtlәri şiddәtlә artıb çoxalır, dәmbәdәm, saatbasaat tәnәzzül etmәklәri müşahidә olunur. Yüz sәnә bundan әqdәm nә halәt vә nә dәrәcә istitaәtdә vardısalar, indi dә o halda müstәhkәm durublar. Müddәti-mütәmadi bir halda qalmaqlıq dәlili-tәnәzzüldür. Çünki bu müddәtin әrzindә sair әqvam vә milәl kәmali-sürәtlә irәli gedib, bizi geridә qoyublar. Bizim müsәlmanlar isә bir nöqtә üstündә sabitqәdәmdirlәr.

Elm vә maarif kәsb edәnlәrimizin ümdә arzusu özlәrini şәhәrә salıb, isticә vә mәnfәәtli qulluq tapmaqdır. Kәndlәrimizdә әcәlsiz, dәrmansız vә müalicәsiz ölәnlәrin hәddu hesabı yoxdur, nә әczaxana, nә mәrizxana vә nә elmli hәkim vә cәrrah gözә dәymir.... Әtfali-müslimin tәrbiyәsiz vә elmsiz qalıb ataları vә babaları kimi dünyadan bixәbәr, vәhşәt vә zülmәt içrә zindәganlıq edirlәr. Ülәmalarımız vә vaizlәrimiz şәhәr zindәganlığını kәndlәrdә avam dehqanlarla müaşirәt etmәyә tәrcih vә tәfәvvüq qılıb, öz nәf vә xeyirlәrinә vә әmn-asayişlәrinә xәlәl yetirmәzlәr... Cavan müәllimlәrin әksәri ki, darülmüәllimindә kәsbi-maarif ediblәr, bir sәnәdәn artıq kәnddә qalıb müәllimlik etmәzlәr vә qaranlıqda qalan qardaşlarını ziyalandırıb, gözlәrini açmağı özlәrinә borc bilmәyib, yüz cürә vasitәlәrlә onların içindәn çıxıb qaçmağı vә özlәrini şәhәrә salmağı böyük hünәr bilirlәr. Ali mәdrәsәlәrdә ki, ibarәt ola universitetdәn, qisim-qisim institutlarda vә akademiyalarda ikmali-tәhsil edәnlәrimizin heç birisi özünә bu әskikliyi vә hәqarәti qәbul etmәz ki, gedib kәndlәrdә cәhl vә nadanlıq qaranlığında qalan din qardaşlarını qәflәt yuxusundan oyatsın vә öz elm vә mәrifәti ilә onları da nurlandırsın. Universitetin axırıncı kursunda elm tәhsil edәn dövlәtmәnd bir ağazadә ilә millәtimizin geridә qalmağı barәsindә söhbәt edirdim. Әsnayi-göftüguda ondan soruşdum ki, universiteti qurtarandan sonra niyyәtin harada qulluq etmәkdir? Cavab verdi ki, harada pulu çox versәlәr, orada. Cavani-mәzbur әgәr ki, ibtidai-kәlamda vәtәnә xidmәt etmәkdәn vә millәtpәrәstlikdәn dәm vururdu, amma burada öz ürәyinin әsil niyyәtini bilaixtiyar izhar elәdi. Vә filhәqiqә haman cavan әlan Bakı milyonçularının birisinә xidmәt elәyir. Bәli, qızıl-gümüşün qüvvәyi-cazibәsi müqabilindә heç bir әfkari-aliyәmiz tab gәtirә bilmir. Tәәccüb budur ki, hansı bir ziyalı vә mәdәniyyәtli müsәlman qardaşı dindirirsәn ahi-cigәrsuz ilә deyir: "Millәt әldәn getdi, dinimiz puç oldu, sair tayfalar bizi qoyub irәlilәdi. Gәrәkdir çalışaq, gәrәkdir rahatlığı özümüzә haram edәk, millәti oyadaq, onun uğrunda can vә maldan keçәk, ona tәrbiyә verәk, elm nuru ilә onu işıqlandıraq" vә bu qisim laf-kәzafdan dәm vurub boşboğazlıq edirlәr.

Amma hәqiqәtdә heç biri öz şәxsi mәnfәәtlәrini millәt xeyrinә fәda etmir. Axırda baxırsan ki, yenә "qara rәiyyәt"i öz fәna vә pürmәlal halları üzrә buraxıb, özlәrini şәhәrә salırlar. Qaranlıqda qalanlarımız dәxi kor-korana bir-birini tapdalaya-tapdalaya zülmәt içrә heyran vә sәrgәrdan qalırlar.

Mordәra mordә key konәd bidar? (tərcüməsi: Ölünü ölü necə oyadar?)

Tiflisdә sülh mәclisinә daxil olan әrbabi-kәmal vәkillәrimiz bu halı nәzәr-diqqәtә alıb, ümumi Qafqaz müsәlmanına mәccanәn tәlim vә tәrbiyә vermәk mәsәlәsini meydani-müzakirәyә qoymuşlar vә әsnayi-müşavirәdә bu mәsәlә cümlәnin diqqәtini cәlb edib. Qonşularımız ermәni vәkillәri dәxi bu barәdә bizim vәkillәr ilә müttәfiq vә müttәhid olublar.... Ümidvaram ki, bundan sonra qaranlıqda qalanlarımız üçün dәxi işıq, nicat vә sәadәt yolu açıla vә bәlkә bundan sonra ikmali-tәhsil edәnlәrimizin qәlbinә dәxi bir hәqiqi mәhәbbәt düşә ki, qaranlıqda qalanlarımızın nicat vә sәadәti yolunda can-dildәn sәrfi-hümmәt edәlәr.

1906

Unudulmaz izlər – Firudin bəy Köçərli

  Qaranlıqda qalanlarımız Rusların mәşhur әdibi vә timsalnәvisi Krılov “Ağacın yarpaqları vә köklәri” adlanan bir timsalında yazır: “Baharın gözәl bir günündә ağacın yarpaqları sәhraya kölgә salıb,...
36395679_1945108362174523_7874856501817376768_n

Zaur İLHAMOĞLU – Salam, Dədə

         (Dədə Qorqudla söhbət) Salam, Dədə! Harda idin? Görünmürdün nə zamandır. Sən gedəli nələr olmuş bilirsənmi? Türk elləri yasa batmış, pərişandır. Sən gedəli oda düşdük, Canımızı od götürdü, yandıq, yandıq, Sən ge...
Sevgi görməyən bir qız uşağı, övladından ayrılmış ana, namussuz elan edilmiş aşiq, şeiri tanrısı hesab edən sənətkar və ən əsası isə, özünü tapmağa başlayanda həyatını itirən bədbəxt bir qadın-Füruğ Fərruxzad.

Adının mənası işıq olan Füruğ, 1934-cü ildə Tehranda hərbiçi ailəsində dünyaya gəlir. Onun qara taleyi elə anadan olduğu gündən başlayır. Sanki hansısa qüvvə onu bilərəkdən bu bataqlığa atır ki, öz alovu ilə geridə qalanlara işıq saçsın.

1951-ci ildə 17 yaşında məcburi olaraq ərə gedir.

1952-ci ildə ilk kitabı "Əsir" işıq üzü görür.

1953-cü ildə oğlu dünyaya gəlir.

1954-cü ildə ərindən boşanır. Şəriət qanunlarına əsasən oğlunun atası ilə qalmasına qərar verilir. Bu azmış kimi, boşandıqdan sonra heç vaxt oğlunu görə bilmir.

İlk şeirlərindən birini də oğluna həsr edir:

"Səni istəyirəm

və bilirəm ki,

əsla qoynuma ala bilməyəcəyəm səni.

Sən o aydın və parıldayan göy üzüsən,

mən isə bu qəfəsdə dustağam"

1956-cı ildə İtaliyaya gedir.

1957-ci ildə "Divar" adlı ikinci kitabı işıq üzü görür.

1959-cu ildə üçüncü kitabı "Üsyan" nəşr olunur.

1960-cı ildə İrana geri qayıdanda, artıq şeirlə bərabər Teatr və Kino sahəsi ilə də maraqlanmağa başlayır.

1962-ci ildə lentə aldığı "İtaliya" adlı sənədli filmi, İtaliyada sənədli filmlər festivalında birinci yerə layiq görülür.

1963-cü ildə "Qara ev" filmi isə Almaniyada ən yaxşı film mükkafatını qazanır.

1964-cü ildə "Başqa bir doğuluş" adlı dördüncü kitabı yayımlanır.

1965-ci ildə "Unesko" və Bernardo Bertolucci tərəfindən haqqında iki sənədli film çəkilir.

1967-ci il 14 fevralda yol qəzası nəticəsində dünyasını dəyişir.

Bu xronoloji ardıcıllığı əbəs yerə qeyd etmədim. İran kimi qapalı şərq ölkəsində, qadınların azad olmadığı bir zamanda və bir sistemdə cəmiyyətin qəbul etmədiyi işləri ardıcıllıqla görmək heç də asan deyildi, həm də bir gənc qadın üçün. Amma Füruğ Fərruxzad bunu bacarmışdı.

Günümüzdə modern, sərbəst, azad qadınların mentalitet və ictimai qınaqlardan doğan "qadın cəhalətinə", "qadın avamlığına" qarşı apardığı mübarizəni 20-ci əsrin 50-ci illərində, İran kimi şərq ölkəsində, 20 yaşlarında olan Füruğ Fərruxzad aparmağa başlamışdı.

Füruğ öz həyat tərzi və yaradıcılığı ilə azadlığın nə qədər əlçatmaz, nə qədər gözəl və necə dadlı bir nemət olduğunu cəmiyyətə çatdırmaq istəyirdi.

Füruğ Fərruxzad, yaradıcılığını həyatı ilə birləşdirərək sadəcə şeirlər yazan bir qadın deyildi. O, həm də bütün dərdlərini şeirləri ilə danışdırmağı bacaran bir şair idi.Yazdığı şeirlər ilə 20-ci əsrin ortalarında, İranda qadın olmağın bütün təfərrüatını və mahiyyətini simvolizə etməyə çalışırdı.

Füruğ, müasir İran ədəbiyyatının əsas simalarından hesab olunur. Müasirlərindən fərqli olaraq, o bütün varlığını yaradıcılığa, yaradıcılıq vasitəsi ilə isə radikal sistemin içində nəfəs ala bilməyən, boğulan insanlara həsr eləmişdi. Qadınların qadın ola bilməsinin, arzularının, istəklərinin azad və müstəqil yaşamağa layiq olmaqlarının simvolu olmuşdur. Onun üçün qadın bir qardaşın, yaxud bir ərin, ya da bir atanın oyuncağı, köləsi deyildi, qadın öz-özlüyündə, hər şeyə rəğmən azadlığa layiq bir varlıq idi. Məhz bu səbəbdən də bütün varlığı və yaradıcılığı ilə bunu təbliğ etməyə çalışırdı.

1952-ci ildə evindəki əsarətdən xilas olmaq üçün başqa bir məhbus həyatına razı olur. Hələ 17 yaşında ikən ailə qurur və bir il sonra bir oğlu dünyaya gəlir. Lakin oğlunun dünyaya gəlməsindən çox keçməmiş, əri ilə yaşadığı problemlər səbəbindən boşanır. Boşanmağının əsas səbəbi isə, 1954-cü ildə Tehranın məşhur dərgilərinin birində dərc olunan erotik şeiri olur. Şeirin mövzusu bir qadının əri olmayan kişi ilə yaşadığı erotik münasibətdən bəhs edir. Təbii ki, o şəraitdə heç bir ər "belə bir qadın" ilə yaşamağa razı olmazdı.

Füruğ boşandıqdan sonra İtaliyaya gedir. Bir müddət sonra İrana qayıdaraq, kino çəkmək üçün bir sıra film şirkətlərinə müraciət edir və nəhayət həyatında növbəti macəralara pəncərə açacaq olan İbrahim Gülüstani ilə tanış olur. Gülüstaniyə olan qarşılıqsız sevgisinə görə dəfələrlə sərt təhdidlərə, təhqirlərə məruz qalır. Hətta bir neçə dəfə intihara cəhd etsə də, istəyinə nail ola bilmir.

Füruğ bu münasibəti bir şeirində belə qələmə alır:

"Mənim bədənim onun üçün sanki müvəqqəti bir seçimdir. Lakin mən bütün ağacların budaqlarında bir meyvə kimi yetişmək istəyirəm"

Füruğ şeiri şeir kimi yaşayırdı. Həyatının hər dəqiqəsində şair olmalı olduğuna inanırdı. Sözləri də şeirə olan baxış bucağını ortaya qoyurdu.

Yaşadığı müddət ərzində yazmağa davam elədi. Yazmaq onun üçün nəfəs almaq idi. Yazmaq onun üçün azad qadın olmaq, azadlığını yaşamaq idi.

Füruğ, doğumu ilə ölümü arasındakı 32 illik qısa bir ömürə bütün bunları sığışdırmağı bacarmışdı.

Onun ən böyük özəlliklərindən biri də, qadınlar şeir yaza bilməz tabusunu qırmaqdan ibarət idi. Əvvəllər qadın şairlər şeirlərində sevgidən bəhs etsə də, heç vaxt şeirlərində sevginin cinsini vurğulamaz, gizli saxlayardılar. Yalnız kişilər qadınlara şeir yaza bilər, onları istədikləri kimi vəsf edə bilərdilər. Füruğun yazdığı erotik şeirlər, üstəlik şeirlərində çəkinmədən şeirlərini ünvanladığı şəxsləri çılpaqlığı ilə vəsf etməsi, onun inqilabının əsas tərəflərindən biri idi.

Lakin onun inqilabı özündən başqa hamıya nəsə qazandırırdı. Özü isə daim ən ağır mənəvi işgəncələrə məruz qalırdı.

Belə ki "Divar" adlı şeirlər kitabı işıq üzü gördükdən sonra, bir qadına edilə biləcək ən ağır işgəncəyə məruz qalır. Oğlunu görməyi ona ömürlük qadağan edirlər. Dəfələrlə oğlunun oxuduğu məktəbə gedib onu gizli-gizli izləməsinə rəğmən, ona yaxınlaşıb çəkdiyi əzab-əziyyəti az da olsa susdura bilmir. Sonralar anası cüzam xəstəsi olan bir uşağı onun üçün övladlığa götürərək az da olsa oğlu üçün çəkdiyi həsrəti unutdurmağa çalışır.

Elə bu səbəbdən də müasirləri onun haqqında belə deyirdilər:

"İrandakı insanların nə qədər azad ola bildiyini, sırf şair olduğu üçün övladından məhrum edilmiş bu qadından analaya bilərik"

"Həssas və incə bir gövdəylə

iri, sərt iki məməylə

bir sərxoşun, bir dəlinin, bir sərsərinin yatağında

kirlədə bilər insan bir eşqin məsumiyyətini"

deyən Füruğ, gecə vaxtı fırtınalı dənizin ortasında qalan gəmiyə bənzəyirdi. O gəmiyə ki, ertəsi gün günəş çıxsa da, fırtınanın təsirindən dağıntıları dənizin ortasında qalmışdır.

Qısa ömrünə böyük şeylər sığdırmağı bacaran Füruğun şeir ölkəsinin vətəndaşı olan insan, eşqdən ən ağır zərbələri alsa belə, yenə də eşqi sevməyə başlayır.

32 yaşında ikən öz maşını ilə kinostudyadan çıxıb evə gedəndə, qəza şəraiti yarandığı üçün, məktəbdən uşaqları gətirən avtobus ilə toqquşmasın deyə maşını ağaca çırparaq gözlərini həyata əbədi olaraq yumur.

Qarşı çıxdığı rejim onun cənazəsindən belə intiqam almağa çalışır. Mollalar "fahişə"nin cənaza namazını qılmayacaqlarını söyləyirlər. Atası tərəfindən rədd edilmiş qadın, kütlə tərəfindən də tərk edilmişdi. Cənazə namazı qılınmadığı üçün dəfni iki gün gecikdirilir. Nəhayət bir yazıçı tərəfində namazı qılınır və dəfn olunur.

Füruğ haqqında söyləniləcək çox söz olsa da, onu təsvir etmək üçün kəlimələr kifayət eləmir.

Füruğ ölsə də, yaratdıqları ilə bu gün də yaşamağa davam edir.

Özünün dedyi kimi:

"Quş ölür, sən uçmağı xatırla"

Mərahim Nəsib -”İranlı şairənin inqilabı”

Sevgi görməyən bir qız uşağı, övladından ayrılmış ana, namussuz elan edilmiş aşiq, şeiri tanrısı hesab edən sənətkar və ən əsası isə, özünü tapmağa başlayanda həyatını itirən bədbəxt bir qadın-Füruğ Fərruxzad. Adının mən...
50614982_2431293097099963_4419162640505372672_n










SÖZ UTANMASIN



Allah verən ömrü elə yaşa ki,

Səni təqib edən iz utanmasın.

Ətrafa baxdıqca hər şeyi görmə,

Dünyadan köçəndə göz utanmasın.



Çalış ki, həmişə suyu üfür iç.

Həyat yollarını ləyaqətlə keç.

Ocaq qalayanda məkanı düz seç,

Hənirti verdikcə köz utanmasın.



Yaxşılıq əkəndə yerin dərin qaz,

Çiçəyin vurmasın vədəsiz ayaz.

Ay Seyyid, yazanda elə şeir yaz,

Şe(i)rin oxunduqca söz utanmasın.





QİYAMƏTİM VAR



Ey oğul, diqqətlə qulaq as mənə,

Sənə söyləməyə hekayətim var.

Kiminə atadan çoxlu var-dövlət,

Mənim də “Şeirlər” əmanətim var.



Dəyərli, dəyərsiz, -sözə deyərlər.

“Daşı da sındırır”,--gözə deyərlər.

Səhvi arxada yox, üzə deyərlər,

Xalq icində desəm, qəbahətim var.



Birinin dalınca min dəfə- “Rəhmət”,

Birinə söylənər,- “Goruna lənət”.

Kiminin milyonu hec kimə qismət,

Yavan bir loxmamla səxavətim var.



Əyri yonulsa da, qələm düz yazar.

Fərqi yox, ya gecə, ya gündüz yazar.

Hikmətli kəlamı dahi kəs yazar,

Daim dahilərdən dəlalətim var.



Seyyidəm, düz yolu əyri getmirəm.

Salam verdiyimdən salam güdmürəm .

Qəsdlə, bilə-bilə günah etmirəm,

Qorxuram, qabaqda qiyamətim var





HARAYLADIM, QAYITMADI O İLLƏR



Dönüb keçmişimə nəzər salıb mən,

Harayladım, qayıtmadı o illər.

Dedim ki, o vaxtdan gör indiyəcən,

Dəyişib bax neçə-neçə nəsillər,

Harayladım, qayıtmadı o illər.



Gözümün önündən ötdü birbəbir,

Hər şey varaq-varaq, həm sətir-sətir.

Bilmədim heç necə keçdi bu ömür.

Nə tez bu yaşıma gətirdi yellər,

Harayladım, qayıtmadı o illər.



Yapışdığım ətəyindən anamın,

Oturduğum qucağında babamın,

İnciyərək baxışından atamın,

«Qışqırardım,- kömək edin, ay ellər»!,

Harayladım, qayıtmadı o illər.



Orta məktəb dövrü sirli-soraqlı.

“Bayraqgötür”,”Qaçdı-tutdu” maraqlı.

Lövhə qarşısında şairsayaqlı,

Əzbərdən dediyim şeir-qəzəllər,

Harayladım, qayıtmadı o illər.





TÜSTÜMƏ MƏNİM



Tale üz döndərib, bəxt perik düşüb,

Qəm-kədər şığıyır üstümə mənim.

Oynadır qılıncın əlində fələk,

Dayanıb müntəzir qəsdimə mənim.



Yaman üşüyürəm, yaman donuram.

Özümü tək-tənha, aciz sanıram.

Bəzən də alışıb elə yanıram,

Ocaq həsrət çəkir istimə mənim.



Seyyidəm, korlaşıb artıq yaddaşım,

Hicran çəpərində çaş qalıb başım.

Qurumun oduna qalanmır yaşım,

Kainat bürünüb tüstümə mənim.



SÖZ DEYƏNİ VAR

Xöşbəxt o kəsdir ki, evə gələndə,

Həsrətlə yolunu gözləyəni var.

Hər səhər geyinib işə gedəndə,

Dalınca su atıb izləyəni var.



Sənin dərdlərini öz dərdi bilə,

Qəmində ağlaya, şadında gülə,

Evinin sirrini yaymayıb elə,

İçində saxlayıb gizləyəni var.



Arada yarada hörmət, ehtiram,

Uğur qazandıqca verə hey ilham,

Şirin ləhcəsiylə hər səhər-axşam,

Ürəkdən can deyən soz deyəni var.

Seyyid Süleyman – Şəhidlər

O şənbə gecəsi tariximizə, Azadlıq kəlməsin yazdı ŞƏHİDLƏR. Yetmiş il baş kəsən bir əsarətin, Əbədi məzarın qazdı ŞƏHİDLƏR. Candan əziz tutub ana torpağı, Yağıya silahsız verib göz dağı, Qanlarıyla yuyub solmuş bayrağı, ...